از واردات انحصاری تا گرانی افسارگسیخته
اواخر تیر به‌دلیل افزایش نرخ چای و چالش‌های ایجادشده در بازار، وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرد نرخ ثبت‌سفارش چای تعیین و واردات این محصول آزاد شد، اما به‌عقیده فعالان این حوزه قیمت‌های اعلام‌شده ازسوی این وزارتخانه غیرمنطقی است و امکان ثبت‌سفارش با این نرخ‌ها وجود ندارد؛ در نتیجه واردات نیز شدنی نیست.
ثبت‌سفارش واردات چای به ازای خرید چای داخلی آغاز شد
اواخر تیر به‌دلیل افزایش نرخ چای و چالش‌های ایجادشده در بازار، وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرد نرخ ثبت‌سفارش چای تعیین و واردات این محصول آزاد شد، اما به‌عقیده فعالان این حوزه قیمت‌های اعلام‌شده ازسوی این وزارتخانه غیرمنطقی است و امکان ثبت‌سفارش با این نرخ‌ها وجود ندارد؛ در نتیجه واردات نیز شدنی نیست. براساس اطلاعات به‌دست آمده ارز موردنیاز فقط برای واردات چای موردنیاز دو سال و نیم کشور یعنی بیش از ۹۰۰ میلیون یورو در اختیار یک شرکت خاص قرار گرفت و ثبت‌سفارش برای کارخانجات تولیدی ممنوع شد که به‌نظر می‌رسد یکی از دلایل برکناری وزیر سابق جهاد کشاورزی نیز همین بوده است. در نهایت پس از گذشت مدتی به‌تازگی سندیکای کارخانجات چای شمال کشور اعلام کرد براساس دستور وزیر جهاد کشاورزی، نخستین ثبت‌سفارش چای در طرح واردات چای به ازای خرید چای داخلی آغاز شد. براساس این طرح، تاجر باید در ازای واردات ۲ کیلوگرم چای خارجی، یک کیلوگرم چای داخلی خریداری کند. حال باید دید با شروع واردات چه تغییری در بازار رخ خواهد داد؟
از صادرات چای چه خبر؟
براساس آمارهای به‌دست آمده از گمرک در سال ۱۴۰۱ حدود ۳۶ هزار و ۲۶۸ تن چای سیاه و چای کیسه‌ای به ۲۶ کشور صادر شده که این آمار نشان‌دهنده افزایش ۳۸.۳ درصدی صادرات نسبت به سال ۱۴۰۰ است. همچنین درآمد ارزی صادرات چای ایرانی بیش از ۴۳ میلیون و ۲۷۷ هزار دلار معادل ۱۲۰۶ میلیارد تومان بوده است.
ازبکستان، افغانستان، آلبانی، آلمان، امارات متحده عربی، اوکراین، بحرین، بلاروس، پاکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، ترکیه، جمهوری آذربایجان، سوئیس، سوئد، عراق، فدراسیون روسیه، فرانسه، قرقیزستان، قزاقستان، قطر، کانادا، کویت، گرجستان، هلند و هند ۲۶ مشتری چای ایرانی در سال ۱۴۰۱ به‌شمار می‌روند. البته امارات با خرید بیش از ۲۰ هزار تن چای به ارزش بالغ بر ۲۵ میلیون دلار بزرگ‌ترین مشتری این محصول محسوب می‌شود. همچنین در آمارهای جهانی از نظر تولید و کشت چای، ایران در رتبه نهم و در آمار مصرف در رتبه دوازدهم قرار دارد، این در حالی است که چین به‌عنوان بزرگ‌ترین کشور تولیدکننده این محصول سالانه ۲.۴ میلیون تن چای تولید می‌کند.
چای را می‌توان یکی از نوشیدنی‌های اصلی ایرانیان دانست که هیچ گاه از برنامه غذایی و روزانه آنها حذف نمی‌شود. درواقع چای جزءلاینفک و غیرقابل حذف سفره مردم ایران است که طرفداران زیادی دارد. به گزارش ایرنا درحال‌حاضر میزان تجارت چای در جهان سالانه حدود ۴۲ میلیارد دلار است و حدود ۵۰ کشور در جهان به کشت چای می‌پردازند و تقریبا بیش از ۳ میلیارد نفر در بیش از ۱۶۰ کشور جهان به نوشیدن چای عادت دارند که روسیه به‌تنهایی ۱۰ درصد از سهم مصرف چای در جهان را به خود اختصاص داده و باتوجه به عادت و فرهنگ چای در کشورهای پاکستان، ترکیه، عراق، افغانستان، کشورهای مشترک‌المنافع، کشورهای حوزه خلیج‌فارس و همسایگان ایران، کشورمان باتوجه به وجود مناطق ویژه آزاد اقتصادی در نقاط مختلف کشور و دسترسی سریع‌تر و آسان‌تر به بازارهای کشورهای همجوار می‌تواند به یک هاب منطقه‌ای برای فرآوری و صادرات چای تبدیل شود. کشورهای چین، سریلانکا، کنیا و هند بزرگ‌ترین صادرکنندگان و روسیه، امریکا، انگلستان، مصر، پاکستان و ایران بزرگ‌ترین واردکنندگان چای در سطح جهان هستند.
اتفاق خاصی رخ نداده است
حبیب جهانساز، رئیس سازمان چای با اشاره به تصمیم وزارت جهاد کشاورزی و شرط تعیین‌شده برای واردات چای مبنی بر خرید یک کیلوگرم چای داخلی به ازای واردات ۲ کیلوگرم واردات چای خارجی به صمت گفت: با این تصمیم قرار نیست اتفاق خاصی در بازار رخ دهد. سال گذشته ۱۱۰ هزار تن چای وارد کشور شد که به‌واسطه آن کشاورز نتوانست محصول خود را بفروشد و چای در انبار کارخانجات ماند. در واقع تبعات بی‌برنامگی و نبود نظارت دامن کشاورز و تولیدکننده چای را گرفت. میزان مصرف و نیاز وارداتی چای مشخص است؛ نیاز سالانه کشور به چای خشک حدود ۱۰۰ هزار تن است که نزدیک ۷۰ درصد آن از طریق واردات تامین می‌شود. در داخل کشور ۱۷۰ کارخانه تولید چای داریم و امرار معاش بالغ بر ۹۰۰ روستا و ۵۰ هزار چایکار به تولید چای وابسته است و اگر از تولید داخلی حمایت نشود، مثل برنج، چای تولیدی نیز روی دست تولیدکنندگان می‌ماند. وی ضمن تاکید بر ضرورت حمایت از تولیدکننده بیان کرد: تجار به‌دلیل واردات بیش از اندازه و مشتری کم، مایل به خرید چای ایرانی از بازار نیستند؛ در نتیجه وزارت جهاد کشاورزی در راستای حمایت از تولید داخل یک امتیاز برای بهبود وضعیت در نظر گرفت که طبق آن تاجر باید به ازای واردات ۲ کیلوگرم چای خارجی یک کیلوگرم چای داخلی خریداری کند. جهانساز با بیان اینکه دستور جدید وزیر جهاد کشاورزی به رونق صنعت چای و گردش مالی کارخانجات چای کمک می‌کند، افزود: براساس این دستور، تجار باید ابتدا چای داخلی را خریداری کنند تا چایکاران مقداری از بحران خارج شوند و کارخانه‌ها بتوانند برگ سبز را خریداری کنند و به‌موقع بفروشند تا مطالبات چایکاران را پرداخت کنند.
وی درباره تاثیر طرح واردات چای به کشور به ازای خرید چای داخلی بر نرخ چای اظهار کرد: در بازار به اندازه کافی چای موجود است و سرریز واردات سال گذشته را نیز برای امسال داریم؛ بنابراین در تامین چای هیچ مشکلی وجود ندارد و بازار متعادل است، اما نباید این را فراموش کرد که نرخ چای وارداتی به نرخ ارز وابسته است. البته مسئولان ذی‌ربط متعهد شده‌اند که با این دستور تغییر چندانی در نرخ بازار ایجاد نشود. در واقع نرخ چای وارداتی از لحاظ دلاری تغییر نکرده و از تالار دوم تامین ارز می‌شود.
مصرف کم چای ایرانی
جهانساز درباره میزان مصرف چای ایرانی بیان کرد: در گذشته کسی چای ایرانی نمی‌خورد و اغلب چایکاران مشکل فروش داشتند. حتی چای‌های خوب و ممتاز هم خریدار نداشت و چای در انبارها دپو می‌شد، اما الان ذائقه مردم به سمت چای ایرانی متمایل است.
حذف ارز نیمایی چای
رئیس سازمان چای درباره افزایش نرخ چای در بازار به‌ویژه در تابستان گفت: گرانی چای در ماه‌های گذشته ناشی از کمبود نبود، بلکه به‌دلیل نوع ارز تخصیص‌یافته بود. سال گذشته به‌دلیل واردات بیش از حد نیاز چای به کشور و تخصیص ارز اضافه به تجار، مشکلاتی در صنعت چای به وجود آمد که نتیجه آن رکود و گرانی در بازار چای بود. همچنین اواخر مرداد امسال وزارت صمت اعلام کرد انواع گوشت قرمز و چای به گروه کالایی ۲۲ یعنی تامین ارز واردات از محل تالار دوم، منتقل شده‌اند و بر این اساس ارز نیمایی برای واردات این دو محصول حذف شد.
کاهش صادرات چای در سال ۱۴۰۲
جهانساز درباره وضعیت تولید چای کشور و صادرات این محصول گفت: امسال افزایش تولید داخل داریم و تولید ما تا الان تقریبا ۴۷ درصد نسبت به سال گذشته افزایش داشته است. با این حال در امسال با کاهش صادرات چای نسبت به مدت مشابه سال قبل روبه‌رو هستیم که یکی از دلایل آن مشکلات رفع تعهد ارزی است. البته در کل صادرات چندان در اولویت برنامه‌های ما نیست، اما به‌دلیل مزیت‌های چای ایرانی و طبیعی بودن آن نسبت به چای کشورهای دیگر حدود ۸ تا ۱۰ هزار تن چای ما به کشورهای همسایه از جمله افغانستان، عراق، ترکمنستان، ازبکستان و حدود ۲۷ کشور اروپایی و حتی امریکایی صادر می‌شود.
با واردات چای بازار آرام می‌شود
رضا کنگری، رئیس اتحادیه بنکداران مواد غذایی درباره وضعیت فعلی بازار چای به صمت گفت: حدود ۹ ماه است که به‌دلیل ممنوعیت واردات چای، شاهد توزیع قطره‌چکانی توسط شرکت‌ها در بازار و در نتیجه کاهش موجودی این محصول هستیم. همچنین باوجود اینکه هنوز هیچ‌گونه مجوزی برای افزایش نرخ این محصول صادر نشده، با افزایش نرخ چای نیز روبه‌رو هستیم. وی با اشاره به دلایل آشفتگی بازار چای اظهار کرد: اواخر سال ۱۴۰۱ مجوز و ارز موردنیاز واردات چای در اختیار یک شرکت خاص قرار گرفت و ثبت‌سفارش برای کارخانجات تولیدی ممنوع شد، زیرا شرکت مذکور تنها واردکننده این کالا به بازار است و سایر تجار باید از بازار، چای عرضه‌شده ازسوی این شرکت را با ۲ برابر نرخ خریداری کنند تا کارخانجات آنان آسیب نبیند. در نتیجه این اتفاق، بازار با کمبود چای روبه‌رو شد که این اتفاق نقطه آغاز افزایش نرخ چای بود.
چای ایرانی طرفدار ندارد؟
کنگری در پیش‌بینی خود از وضعیت بازار چای پس از صدور مجوز واردات، بیان کرد: اکنون برای واردات نیز شرطی مبنی بر خرید یک کیلوگرم چای داخلی به ازای واردات ۲ کیلوگرم چای تعیین شده است. اگر ثبت‌سفارش‌ها منظم انجام شود و واردات صورت گیرد بازار ثبات پیدا می‌کند؛ اما هنوز ثبت‌سفارشی صورت نگرفته و در نتیجه موجودی کالا هر روز کمتر می‌شود.
وی با اشاره به استقبال کم از چای ایرانی در بازار بیان کرد: متاسفانه باوجود کیفیت، نرخ مناسب و طعم خوش چای ایرانی هنوز ذائقه مردم با چای ایرانی سازگاری ندارد و محصول داخلی نسبت به خارجی با استقبال بسیار کمی روبه‌رو است. البته میزان تقاضا برای چای ایرانی در بازار نسبت به سال‌های گذشته بیشتر شده، اما باز هم طرفداران چای خارجی بیشتر هستند و ۸۰ درصد فروش بازار مربوط به چای خارجی است.
قیمت جدید چای در بازار
رئیس اتحادیه بنکداران مواد غذایی با اعلام نرخ چای در بازار گفت: درحال‌حاضر نرخ هر کیلوگرم چای خارجی فله‌ای در بازار بیش از ۴۰۰ هزار تومان است. هر کیلوگرم چای فله‌ای ممتاز خارجی ۴۲۵ هزار تومان، چای کلکته شکسته ۴۵۵ هزار تومان، چای سیلان ۴۴۵ هزار تومان، کلکته باروتی ۳۷۰ هزار تومان و کلکته کله مورچه ۲۷۰ هزار تومان نرخ دارد. نرخ هر بسته چای ارل‌گری شهرزاد ۵۰۰ گرمی نیز ۲۴۵ هزار تومان، چای سیلان شاهسوند ۴۵۰ گرمی ۲۲۵ هزار تومان، چای سیاه هندوستان فامیلا ۴۵۰ گرمی ۲۲۵ هزار تومان و چای سیاه معطر مخصوص احمد ۵۰۰ گرمی ۳۱۲ هزار تومان تعیین شده است.
سخن پایانی
سال گذشته وزارت جهاد کشاورزی برای شرکت‌های واردکننده چای محدودیت و رانت و انحصار را برای یک شرکت خاص ایجاد کرد که همین موضوع آشفتگی بازار چای در سال ۱۴۰۲ را سبب شد. در نهایت با مشاهده بهم‌ریختگی بازار و افزایش نرخ چای نتیجه این شد که واردات چای به «شرطها و شروطها» آزاد شود. با این حال همه فعالان این حوزه معتقدند واردات چای به‌اندازه، لازم است و نبود آن بازار را به‌هم می‌ریزد.
