مشارکت با افراد چشم و گوش بسته محال است

سیستم‌های نوین مدیریت جوامع بشری به‌خوبی دریافته‌اند که بدون مشارکت فعالان جامعه مدنی، وظایف اجتماعی، خدماتی و محیط‌زیستی گسترده موردنیاز جامعه را نمی‌توانند به‌انجام برسانند. دولت‌ها، باید به این باور برسند که نیازمند کمک شهروندان برای اجرای وظایف گسترده توسعه سلامت و بهروزی مردم، محیط‌زیست و جامعه هستند. وجود و کارکرد سازمان‌های غیردولتی به‌عنوان یک سرمایه اجتماعی باید موردپذیرش و حمایت قرار گیرد.براساس تعریف سازمان ملل متحد، تشکل‌های غیردولتی، به هر گروه غیرانتفاعی و داوطلبانه شهروندان گفته می‌شود که در سطح محلی، ملی یا بین‌المللی فعالیت می‌کنند و وظایف و اهداف آنها توسط افراد دارای علایق مشترک تعیین و رهبری می‌شود. این تشکل‌ها طیفی از وظایف و خدمات گوناگون را انجام می‌دهند، بین شهروندان و دولت ارتباط برقرار می‌کنند، بر سیاست‌گذاری‌ها نظارت دارند، به‌عنوان مکانیسم‌های هشداردهنده عمل و نظرات و ارزیابی‌های کارشناسی خود را به مسئولان ارائه می‌کنند و به ترویج مشارکت در سطح جامعه می‌پردازند. تشکل‌های غیردولتی نشان می‌دهند که سعادت در بهبود وضعیت اجتماعی، فرهنگی و محیط‌زیستی همگان است و نمی‌توان سعادت و سلامت را به‌تنهایی و بی‌توجه به محیط و دیگران به‌دست آورد.

از ویژگی‌های سازمان‌های غیردولتی که موجب کارآیی و اثرگذاری آنها می‌شود، ساده و مشارکتی بودن ساختارهای تصمیم‌گیری و اجرایی این سازمان‌ها است که آنها را از سازمان‌های دولتی عریض و طویل جدا می‌کند. سازمان‌های غیردولتی براساس ۲ نوع فعالیت متفاوت، اما اغلب دارای پیوند درونی شناخته می‌شوند؛ اول ارائه خدمات و افزایش اطلاعات و آگاهی براساس نیاز جامعه و سرزمین و دوم سازماندهی درخواست‌گری براساس نظرات تخصصی و پایش و ارزیابی سیاست‌ها، برنامه‌ها و عملکردهای مسئولان.اگرچه حفاظت از محیط‌زیست در کشور ما به‌عنوان یکی از ارکان اساسی توسعه پایدار در اصل ۵۰ قانون اساسی موردتاکید قرار گرفته؛ اما اهمیت روزافزون حفاظت از محیط‌زیست با مشکلات محیط‌زیستی کشور، چهره خود را بیش از پیش نمایان کرده و ضرورت حضور فعال بخش سوم جامعه (جدا از بخش دولتی و خصوصی) یا سازمان‌های غیردولتی را ضروری ساخته است.

در شرایط کنونی کشور، یکی از چالش‌های مهم حفاظت از محیط‌زیست سرزمین، تغییر باورهای دولت در قبال حفاظت و توسعه به‌عنوان ۲ قطب ناسازگار است. تا زمانی که در باور دولت، حفاظت از سرزمین، عامل بازدارنده توسعه تلقی شود و ارزش همسنگی بین آنها وجود نداشته باشد، توسعه و دیدگاه‌های اقتصادی صرف، حفاظت از منابع سرزمین را سلاخی می‌کند و به اشکال گوناگون به‌نفع توسعه ناپایدار حتی قوانین را زیر پا می‌گذارد و طبیعت و منابع زنده را همانند کالایی رایگان به‌نفع دستاوردهای ملموس اقتصادی کوتاه‌مدت به نابودی می‌کشاند. چالش دیگر، بی‌توجهی مسئولان به توصیه‌های کارشناسانه و تخصصی تشکل‌های غیردولتی برای اجتناب از توسعه ناپایدار است، گویا چشم و گوش مسئولان نسبت به ارزیابی‌ها و نقدهای مسئولانه و آینده‌نگرانه متخصصان محیط‌زیست به‌طورکامل بسته است.فعالیت‌های تشکل‌های غیردولتی محیط‌زیستی در کشور را می‌توان در مواردی نظیر متشکل کردن جوامع محلی به‌ویژه بانوان و جوانان در تشکل‌های حفاظت و مدیریت محیط‌زیست محلی؛ انعقاد پیمان‌نامه با سازمان‌های جوامع محلی برای احداث نهالستان، درختکاری، حفاظت از جنگل‌ها، حفاظت از محیط‌زیست مابه‌ازای کمک به توسعه مشاغل جایگزین بهره‌برداری ناپایدار از منابع‌طبیعی مانند صنایع‌دستی، طبیعت‌گردی پایدار، قرق‌های بومی مراتع، کاشت و فروش گیاهان خوراکی و دارویی، کمک به ایجاد زیرساخت‌ها و بهره‌برداری از انرژی‌های نو در مناطق روستایی، آموزش محیط‌زیستی زنان داوطلب رابط بهداشت و محیط‌زیست در سطح محلی و آموزش محیط‌زیست به تعاونی‌های زنان روستایی یافت. گفتنی است، آموزش ضمن‌خدمت محیط‌زیستی معلمان، آموزش غیررسمی محیط‌زیست در مدارس به‌صورت گسترده، آموزش چهره به چهره تفکیک زباله از مبدأ به شهروندان، بیمارستان‌ها، هتل‌ها، اداره‌های دولتی و...، همچنین تشکیل گروه‌هایی برای پاکسازی طبیعت و جمع‌آوری زباله‌ها هم، جزو مهم‌ترین فعالیت‌های زیست‌محیطی سمن‌ها به‌شمار می‌رود.بی‌شک آموزش و ایجاد مدارس پسماند صفر، آموزش و ترویج تولید کمپوست خانگی یا مجتمع‌های مسکونی، احداث ایستگاه آموزشی و اطلاع‌رسانی در معابر کوهستانی و برگزاری بازارهای سبز و محصولات بیولوژیک برای تشویق تولیدات محیط‌زیستی و ترویج مصرف سالم، همچنین ایجاد سایت‌های تولید محصولات کشاورزی بیو بدون استفاده از سم و کود، حفاظت و احیای چندین تالاب با مشارکت جوامع محلی هم جزو مهم‌ترین فعالیت‌های تشکل‌های مردم‌نهاد درباره موارد محافظت از محیط‌زیست است.