بازچرخانی، فرآیندی دو سر سود
بهمن یارقلی، عضو هیاتعلمی سازمان تحقیقات جهاد کشاورزی
بازچرخانی آب بهمنظور استفاده مجدد از آبهای مصرفشده و غیرمتعارف، یکی از مولفههای اصلی و مهم در پایداری عرضه و تقاضای آب در دنیا محسوب میشود و اغلب دولتمردان و کارشناسان در اجلاسهای بینالمللی به توسعه این فرآیند تاکید میکنند، همچنین در مکانهایی که با تنش آبی دست و پنجه نرم میکنند، این روش یکی از مهمترین اقداماتی است که میتوان برای مقابله با بحران آب، آن را بهکار گرفت. بنابراین استفاده از پسابهای تصفیهشده در ماهیت خود، امری درست است، اما مسئله مهم این است که چگونه باید از این پسابها استفاده کنیم تا بهطورواقعی به ناترازی عرضه و تقاضای آب کمک کند. پسابها منشأهای گوناگونی دارند که این امر میتواند حاصل مصارف آب شهری، کارخانجات صنعتی و کشاورزی هم باشد. بهعبارتروشنتر، هر آبی که بعد از مصرف؛ چه در بخش کشاورزی، چه در صنعت و چه در مصارف خانگی و شرب بهدست بیاید، پساب است و استفاده مجدد آن، نیازمند سازکار مدیریتی است تا مصرف دوباره آن، فاقد هرگونه آسیب زیستمحیطی باشد. باتوجه به وضعیت منابع آب در کشور، بازچرخانی آب در هر بخشی از جمله کشاورزی، صنایع و... از دایره اختیار خارج و به یک الزام تبدیل شده است. بازچرخانی در ۳ عرصه مصرف آب، تاثیرات متفاوتی دارد. در بخش کشاورزی بهعنوان مصرفکننده اصلی آب در کشور، آثار ملموستری دارد.
در بخش شرب بهعنوان دومین مصرفکننده آب هم، آثار مشخصی دارد، اما در صنعت بیش از اینکه بازچرخانی آثار کمی داشته باشد، آثار کیفی و اقتصادی دارد؛ چراکه حجم مصرف آب در صنعت کم است، اما از منظر کاهش میزان آلودگی، بازچرخانی آب صنایع، بسیار موردتوجه و اهمیت است، چراکه پسابهای صنعتی، ظرفیت بالایی در میزان آلودگی محیط اطراف دارند. حال اگر فرآیند بازچرخانی با کیفیت بالایی انجام شود، آب تصفیهشده و سالم، وارد منابع آب زیرزمینی میشود یا در مسیر رودخانه قرار میگیرد و میتواند منجر به ارتقای کیفی آب مناطق اطراف شود. ضمن اینکه همواره بازچرخانی آب صنعت برای استفاده مجدد همان صنعت مطرح است و آب بازچرخانیشده برای صنعت ارزش فراوانی دارد؛ چراکه صنایع مبلغ بیشتری برای آب پرداخت میکنند و آب کالایی ارزشمند است. بههمیندلیل در تلاش هستند که تا در چند مرحله آب را بازچرخانی کنند. گفتنی است، حجم آبی که بهنوعی قابلبازچرخانی نیست، معمولا بعد از تصفیه در فضای سبز همان صنعت استفاده میشود. بهعبارت روشنتر، اولویت اصلی این صنایع این است که تا حد ممکن از آب بازچرخانیشده در خود صنعت بهره بگیرند و مورداستفاده قرار دهند، اما زمانی که دیگر آب مورداستفاده در چرخه صنعت قابلاستفاده نباشد، متناسب با کیفیت آن در فضای سبز صنعت و محوطه، موردبهرهبرداری قرار میگیرد. امروزه یک مهندس صنعتی باید توانایی رسم دقیق چرخه آب در صنعت متبوع را داشته باشد تا پساب یک واحد در بخش دیگر مورداستفاده قرار بگیرد و در بخش آخر که دیگر آب در چرخه صنعتی کاربردی ندارد، در بخشهای دیگری چون فضای سبز و چاههای جذبی برای کاهش میزان فرونشست استفاده شود.
بیشک اگر شرکتهای صنعتی استانداردهای دفع پساب را رعایت نکنند، بهشدت آلاینده خواهند بود و باتوجه به اینکه در شرایط کنونی، شدت جریان منابع آب کمتر شده است و عموما حداقل جریان را دارد، خودپالایی منابع آب کاهش پیدا کرده و پذیرش آلودگی هم بهحداکثر رسیده است؛ بنابراین این میزان از آلودگی، آسیبپذیری زیادی را ایجاد میکند. در این شرایط سرعت بحران تشدید میشود و اگر به تالابها برسد، منجر به آلودگی زیادی میشود؛ در نهایت کارکرد زیستمحیطی قبلی را ندارد. بنابراین مدیریت صحیح بازچرخانی آب صنایع میتواند منجر به حفاظت کیفی آب صنایع شود. گفتنی است، دورنمای منابع آب در کشور نشان میدهد که بهشدت با کمبود رو به افزایش مواجهیم و روزبهروز با معضلات مصرف روبهرو خواهیم شد. از آنجایی که آمایش مصرف آب در بسیاری از صنایع لحاظ نشده است و از طرفی هم، چون در بسیاری از استانها، محدودیت شدید آبی داریم که صنایع آببر هم در آنجاها مستقر هستند، بنابراین در تامین نیاز آب صنایع با مشکلاتی مواجهیم که این معضل در آینده زیادتر هم خواهد شد؛ بنابراین فناوری بازچرخانی آب، کمککننده خوبی برای آنها است. بازچرخانی آب صنایع، امروز توجیه اقتصادی دارد، بهگونهای که در سالها آتی بسیار پررنگتر خواهد بود و اگر صنایع این پازل را در برنامه خود داشته باشند، میتوانند بهرهوری اقتصادی قابلتوجهی داشته باشند و در صورت بیتوجهی به آن، ممکن است در سالهای آینده با چالشهای متعددی مواجه شوند.