سیاست‌گذاری‌ها به سمت بومی‌سازی فناوری باشد
ایران باوجود ایستادن در جایگاه هشتم جهان به‌لحاظ ظرفیت‌های معدن سنگ، در بازارهای جهانی حوزه سنگ فعالیت‌های چشمگیری ندارد.
برخی از کارشناسان معتقدند باوجود ذخایر معدنی پرعیار سنگ در کشور، خام‌فروشی و در کنار آن سنگ‌های چینی وارداتی مسائلی هستند که توسعه صنعت سنگ ایران را با مشکل مواجه کرده‌‌اند. همچنین برخی فعالان معدنی از نیمه‌تعطیل بودن صنعت سنگ ایران و درگیری نیمی از معادن کشور با رکود گلایه دارند.صمت در گفت‌وگو با سیامک حاج سیدجوادی، تحلیلگر ارشد بازارهای جهانی سنگ به بررسی دلایل کم‌‌رمق و کم‌رونق بودن فعالیت‌های حوزه سنگ و همچنین راهکارهای توسعه این بخش در سطوح کلان پرداخته است. باصمت همراه باشید:
توسعه فعالیت‌های صنعت سنگ را وابسته به چه عواملی می‌دانید؟
از مهم‌ترین مشکلات امروزه صنعت سنگ، نبود تولیدات کافی در کشور است. این کاستی به‌دلایل مختلفی از جمله رکود فعالیت معادن و واحدهای فرآوری این حوزه رخ داده است. طبق آمار وزارت صنعت، معدن و تجارت، بالغ بر ۲ هزار معدن پروانه بهره‌برداری دارند که تنها ۵۰ درصد این معادن درحال‌حاضر فعال هستند. بزرگ‌ترین معضل معادن به‌ویژه واحدهای معدنی سنگ ساختمانی، نبود ماشین‌آلات سنگین جدید است.
تمامی ماشین‌های موجود مستهلک بوده و هزینه نگهداری و تعمیرات آنها بسیار بالاست. این موضوع را می‌توان مهم‌ترین مشکل امروزه معادن به‌ویژه معادن سنگ نامید که آنها را به ورطه تعطیلی و رکود کشانده است. غیر از بحث رکود فعالیت معادن، متاسفانه امروزه کارخانه‌های فرآوری کشور با ۴۰ تا ۵۰ درصد ظرفیت خود در حال فعالیت هستند؛ بنابراین ما حتی در کارخانه‌های سنگ‌بری نیز ظرفیت خالی داریم. باید به این موضوع توجه کرد که اگر تولید مناسب در کشور نداشته باشیم، اهداف توسعه‌ای ما تحقق نخواهد یافت.
از جمله مسائلی که منجر به افزایش تولید در صنعت سنگ خواهند شد می‌توان به حمایت نهادهای دولتی از معدنداران، تهیه ماشین‌آلات برای فعالان معدنی و همچنین شناسایی معادن و ذخایر با ظرفیت بالا اشاره کرد. باید توجه داشت یکی از مسائلی که همواره به‌عنوان عامل توسعه بخش معدن از آن یاد می‌شود، گسترش صادرات است. اگر دنبال افزایش صادرات در صنعت سنگ هستیم، در وهله نخست باید با تدوین برنامه استراتژیک، میزان مصرف داخلی را تخمین زده و با شناسایی بازارهای هدف، باتوجه به ظرفیت‌های معادن و واحدهای فرآوری صنعت سنگ، به سمت افزایش تولید موردنیاز حرکت کنیم.
مهم‌ترین موضوعی که باید در راستای افزایش صادرات صنعت سنگ به آن توجه داشت، چه موردی است؟
اگر می‌خواهیم به‌طور جدی و گسترده وارد بازارهای صادراتی جهان شویم، این کار بدون داشتن برنامه‌ای استراتژیک امکان‌پذیر نیست؛ به‌عبارتی برای دستیابی به این هدف طرح جامع توسعه صنعت سنگ ایران مورد نیاز است و تا زمانی که این طرح تدوین نشود، نمی‌توانیم اقدامات توسعه‌ای مناسبی برای این حوزه انجام دهیم. باید به این نکته اشاره کرد که اصولی‌ترین راهنما و بستر اصلی توسعه نه‌تنها در حوزه سنگ بلکه در تمامی بخش‌های معدن، طرح جامع است. می‌توان گفت بدون اتکا به طرح جامع نمی‌توانیم نتایج مثبتی را شاهد باشیم.
در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای تدوین طرح جامع صنعت سنگ ازسوی ایمیدرو و انجمن سنگ ایران صورت گرفت که این اقدامات نتیجه قابل‌توجهی نداشتند. مهم‌ترین ایرادی که در روند تدوین طرح جامع همواره وجود داشت، بودجه محدود آن بود. در آخرین تلاش‌هایی که برای تدوین طرح جامع صورت گرفت، بودجه در نظر گرفته شده تنها به اندازه یک‌دهم هزینه تهیه آمار و اطلاعات موردنیاز تهیه این طرح بود. باید توجه داشت طرح جامع به‌دلیل تخصصی و کلان بودن، نیازمند منابع مالی مناسب و گسترده است تا بتوان به‌طور فنی به تدوین آن پرداخت؛ بنابراین تامین بودجه از گام‌های نخست حرکت به سمت تدوین طرح جامع است.
غیر از تامین بودجه، چه عوامل دیگری در تدوین تخصصی طرح جامع موثرند؟
تهیه آمار و اطلاعات مناسب را می‌توان از دیگر موارد مهم در تدوین طرح جامع معرفی کرد. آمار و اطلاعات به آن معنا که به‌طور دقیق مشخص شود چه تعداد معادن با چه مقدار ظرفیت تولید و استخراج در حال فعالیت هستند. میزان دورریز آنها هنگام فعالیت چقدر است و تا چه سطحی می‌توان فعالیت آنها را توسعه داد.
هزینه‌های تولید و معدنکاری و تجهیزات مورد نیاز معادن از دیگر اطلاعات موردنیاز برای تدوین طرح جامع است، چراکه با این بررسی‌های فنی مشخص می‌شود نیاز امروز معادن ما چیست و برای توسعه و رونق آنها نیاز به چه نوع تجهیزات یا دیگر حمایت‌های دولتی است. در زمینه ارتباط با کارخانه‌جات حوزه معدن نیز چنین اطلاعاتی باید جمع‌آوری شوند؛ باید بررسی شود که چه تعداد واحد فرآوری مواد معدنی با چه میزان ظرفیتی درحال‌حاضر فعال هستند، کدام یک از این واحدها توانایی تولید و فرآوری مطابق با استانداردهای کیفی بین‌المللی را دارند و می‌توان از تولیدات آنها در صادرات استفاده کرد و در وهله سوم نیز شناسایی بازارهای هدف حائز اهمیت است.
تحلیل بازارهای جهانی و چالش‌های پیش رو برای صادرات، شناسایی رقبا و نیاز کشورها و صنایع بین‌المللی از جمله فعالیت‌های مربوط به این دسته به‌حساب می‌آیند.
فناوری بخش جدانشدنی توسعه است. به‌نظر شما بهترین شیوه برای تامین دانش و فناوری موردنیاز بخش معدن چیست؟
همان‌طور که پیش‌تر به آن اشاره شد، جمع‌آوری آمار و اطلاعات بخش معدن می‌تواند فواید بسزایی در توسعه فعالیت‌های این حوزه داشته باشد، چراکه نقایص و خلأها در کنار ظرفیت‌های ما نمایان خواهند شد؛ به‌عبارتی در ابتدا باید ظرفیت‌های خالی کشور شناسایی شود و سپس نسبت به بکارگیری آنها اقدام کنیم. بحث فناوری مرتبط با شیوه‌های نوین معدنکاری و همچنین تهیه تجهیزات و ماشین‌آلات معدنی است. در بحث تامین ماشین‌آلات و تجهیزات معدنی، باید بررسی شود که آیا توانایی تولید آنها در داخل کشور وجود دارد یا خیر.
اگر به‌طور تخصصی و فنی قابلیت تولید تجهیزات با کیفیت مطلوب در کشور وجود دارد، رویکردهای دولت به سمت حمایت از فعالان برای تولید در داخل باشد، اما اگر این توانایی و دانش در کشور وجود ندارد، از راه واردات برای تهیه این تجهیزات و فناوری تلاش کنیم. در هر صورت باید به این نکته توجه کرد که سیاست‌گذاری تامین تجهیزات تنها بر مبنای واردات فناوری نباشد.
بزرگ‌ترین رقیب ما در بازارهای جهانی در حوزه سنگ، کشور ترکیه است که با برنامه‌ریزی مناسب و طی روندی ده‌ساله توانست به تمامی نیازهای فناوری معادن خود دست یابد و ماشین‌آلات موردنیاز خود را در داخل تولید کند؛ از این رو در فناوری و تجهیزات معدنی به سطح خوبی از کیفیت دست یافت. ما نیز باید به این سمت حرکت کرده و در قدم نخست با واردات فناوری نیاز امروز معادن را رفع و سپس به سمت بومی‌سازی آنها در کشور حرکت کنیم.
سخن پایانی...
اهمیت وجود استراتژی در فعالیت‌های مختلف اقتصادی، مسئله‌ای غیرقابل انکار است که همواره ازسوی کارشناسان و تحلیلگران امر به آن توجه فراوان شده است. تعیین چشم‌انداز و تدوین نقشه راهی که فعالان اقتصادی بتوانند متناسب با آن گام‌های خود را برنامه‌ریزی کرده و به‌سوی توسعه و رونق پیش روند، همکاری دوسویه بخش خصوصی و نهادهای دولتی را می‌طلبد. بخش معدن برای دستیابی و تحقق اهداف توسعه‌ای خود نیازمند مهیاسازی بسترهای مناسب است که این کار باید توسط فعالان و متولیان بخش معدن صورت گیرد.
