تشکیل کنسرسیوم، درد صادرات را دوا نمی‌کند
در نیمه دوم سال گذشته، وزیر صنعت، معدن و تجارت شرایط صادرات لوازم خانگی ایران را نامناسب توصیف کرد و وعده داد با برنامه‌ریزی‌های مناسب، صادرات تولیدات این صنعت تا سال ۱۴۰۴، دوبرابر شود. در ۶ ماهه دوم سال گذشته، صادرات لوازم خانگی واکنشی به وعده‌های فاطمی‌امین نشان نداده و در مجموع تفاوت چندانی را در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال قبل آن شاهد نبودیم.
مشخصات بازارهای هدف شناسایی شود
برخی تولیدکنندگان و صنعتگران معتقدند تشکیل کنسرسیوم‌های مربوط به صادرات لوازم‌خانگی می‌تواند گامی مثبت در راستای توسعه تجارت این صنعت باشد، اما نگاهی دقیق‌تر به وضعیت فعلی صنعت لوازم‌خانگی، مشکلاتی عمیق‌تر را نشان می‌دهد که مهم‌ترین آن، چالش رقابت‌پذیر بودن تولیدات ایرانی با کالاهای مشابه خارجی از نظر کیفیت و نرخ است. صمت در این گزارش، در رابطه با وضعیت بازار داخلی و خارجی لوازم‌خانگی و همچنین نقش کنسرسیوم‌های صادراتی در توسعه تجارت این صنعت، به گفت‌وگو پرداخته است.
آمار صادرات لوازم‌خانگی ایران
در ۱۱ماهه سال ۱۴۰۰، سهم ارزشی لوازم‌خانگی از کل صادرات بخش صنعت نزدیک به ۸ درصد و از کل صادرات غیرنفتی ۰.۷ درصد بوده است. به‌گزارش ایسنا، براساس گزارش عملکرد تجارت خارجی ۱۱ماهه سال ۱۴۰۰ که از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت منتشر شده، در مدت یادشده ۲۳۰ هزار تن لوازم‌خانگی به ارزش ۳۲۶ میلیون دلار صادر شده است. این در حالی است که در ۱۱ماهه سال ۱۳۹۹، حدود ۲۳۸ هزار تن لوازم‌خانگی به‌ارزش ۳۱۶ میلیون دلار صادر شده است، بنابراین وزن و ارزش صادرات لوازم‌خانگی در ۱۱ماهه سال ۱۴۰۰ به‌ترتیب 3 درصد کاهش و 3 درصد افزایش داشته است. گفتنی است، مجموع صادرات بخش صنعت شامل محصولات پلیمری، نساجی و پوشاک و کفش، شیمیایی، ماشین‌سازی و تجهیزات، لوازم‌خانگی، صنایع برق و الکترونیک، محصولات سلولزی، خودرو و نیروی محرکه، صنایع نوین و پیشرفته و دارو، سایر تولیدات صنعتی معادل 3 میلیون و ۸۸۸ هزار تن به ارزش بیش از 4 میلیارد دلار بوده است.
سهم ارزشی لوازم‌خانگی نیز از کل صادرات بخش صنعت نزدیک به 8 درصد و از کل صادرات غیرنفتی ۰.۷ درصد بوده است. انجمن لوازم‌خانگی هم پیش‌تر صادرات سالانه لوازم‌خانگی را حدود ۳۰۰ میلیون دلار اعلام کرده بود. طبق گفته‌های عباس هاشمی، دبیر این انجمن، حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار دلار از این مبلغ به کشورهای اروپایی و مابقی به کشورهای همسایه، سی آی اس و حوزه خلیج‌فارس صادر می‌شود.
ظرفیت‌های تشکل‌های فعلی
عباس هاشمی، دبیر کل انجمن صنایع لوازم‌خانگی ایران در گفت‌وگو با صمت، به کنسرسیوم‌های صادراتی فعلی در سازمان‌های مختلف اشاره کرد. او ضمن اشاره به کارکرد این کنسرسیوم‌های صادراتی، گفت: در حال حاضر کمیسیون‌ها و میزهای صادراتی مختلفی در بخش‌های مختلف دولتی و حتی خصوصی وجود دارد. برخی تولیدکنندگان لوازم‌خانگی معتقدند تشکیل کنسرسیوم‌های صادراتی می‌تواند صادرات این صنعت را رونق و بهبود بخشد، اما باید تاکید کرد کنسرسیوم‌ها و کمیسیون‌های صادراتی متعددی وجود داشته که می‌توان با همکاری این تشکل‌ها، به نتایج مثبتی رسید. به‌عنوان‌مثال در سازمان توسعه تجارت، میزهای صادراتی برای کشورهای مختلف وجود دارد. در این سازمان، کمیسیون‌های تخصصی برای توسعه روابط تجاری با کشورهای مختلف متناسب با شرایط هر کشور تشکیل شده است. وی ادامه داد: سازمان توسعه تجارت به‌عنوان نهاد اصلی مسئول توسعه فعالیت‌های تجاری ایران شناخته شده و وظیفه تشکیل کمیسیون‌ها و میزهای تخصصی صادراتی را دارد. در حال حاضر ظرفیت‌های تجاری در کمیسیون‌های این سازمان وجود دارد، اما مدتی است که بنا بر دلایل مختلفی، فعالیت آنها محدود شده است. بخش خصوصی و نهادهای دولتی اگر خواهان توسعه صادرات در هر محصولی هستند، می‌توانند میزهای صادراتی سازمان توسعه تجارت را احیا کرده و از ظرفیت آنها بهره گیرند.
نقش اتاق بازرگانی در تجارت
دبیر کل انجمن صنایع لوازم‌خانگی ایران، اتاق بازرگانی را یکی از نهادهای مهم بخش خصوصی معرفی کرد. او معتقد است اتاق بازرگانی ایران نقش مهمی در توسعه و تسهیل صادرات دارد. هاشمی در این‌باره توضیح داد: یکی از دلایل تاکید تولیدکنندگان لوازم‌خانگی برای تشکیل کنسرسیوم‌های صادراتی، همکاری بیشتر بخش خصوصی در تجارت است. در رابطه با این موضوع باید خاطرنشان کرد اتاق بازرگانی ایران نماینده‌ای از بخش خصوصی بوده و در این اتاق کمیسیون صادرات به‌طورمستقل و مستقیم در بحث تجارت فعال است، بنابراین در فضای دولتی و خصوصی، کمیسیون‌ها و کنسرسیوم‌های صادراتی و توسعه تجاری در حال حاضر وجود دارد و تنها باید از این بسترها به‌نحو مناسب بهره‌برداری کرد. هاشمی شکل‌گیری کمیسیون‌های مختلف و متعدد را به‌نفع توسعه بخش‌های اقتصادی ندانست و تاکید کرد: باید توجه داشت تنها ایجاد کنسرسیوم برای رسیدگی به تجارت بخش‌های مختلف تولیدی و اقتصادی، بدون داشتن ثمره و بازدهی، یک اقدام مخرب است، چرا که فعالیت کنسرسیوم‌ها موازی شده و در نهایت اقدامات مفیدی انجام نخواهد گرفت. بهترین کاری که برای توسعه تجارت و صادرات نه‌تنها لوازم‌خانگی بلکه سایر تولیدات داخلی می‌توان انجام داد، فعال کردن میزهای صادراتی در سازمان توسعه تجارت و توجه به اقدامات اتاق بازرگانی است. در چنین شرایطی وظایف هر کمیسیون به‌طورمجزا و شفاف مشخص بوده و به‌دور از هرگونه موازی‌کاری می‌توان به توسعه فعالیت‌های صادراتی امیدوار بود.
اطلاعات عملکردها جمع‌آوری شود
هاشمی در ادامه به اهمیت مشخص بودن نتایج کارکرد هر کنسرسیوم صادراتی تاکید کرد. او جمع‌بندی فعالیت‌ها را یکی از عوامل تدوین برنامه‌های مناسب تجاری عنوان کرد و در این‌باره توضیح داد: در دوره‌های گذشته، در وزارت صنعت، معدن و تجارت کمیسیونی تحت‌عنوان شورای‌عالی صادرات مشغول به فعالیت بود. در این شورا تمام فعالیت‌ها و عملکردهای صادراتی در قالب گزارش ارائه شده و در نهایت پس از ارزیابی، برنامه‌های صادراتی تدوین می‌شد.
باید تاکید کرد غیر از فعالیت کنسرسیوم‌های صادراتی، جمع‌آوری اطلاعات مربوط به عملکرد هر تشکل نیز حائزاهمیت است. به‌عبارتی دیگر باید مرکزی به‌عنوان مرکز ثقل اطلاعات وجود داشته تا جلوی هرگونه موازی‌کاری گرفته شود. دبیر کل انجمن صنایع لوازم‌خانگی ایران معتقد است: بخش خصوصی باید حضور پررنگ‌تری در مباحث توسعه تجاری به‌ویژه صادرات داشته باشد و مناسب به‌نظر می‌رسد تا فعالان بخش خصوصی، سکانداری صادرات و دولت تنها وظیفه نظارت بر عملکردها را برعهده گیرد. در این شرایط بازارهای هدف به‌صورت دقیق شناخته شده و فعالان تجاری نیز در فضای بهتری می‌توانند استراتژی‌های صادراتی خود را تنظیم کنند.
صادرات، وابسته به بهبود روابط بین‌الملل
دبیر کل انجمن صنایع لوازم‌خانگی ایران در رابطه با لوازم دستیابی به توسعه صادراتی گفت: توسعه صادرات به عوامل مختلفی وابسته است. گام‌های مهمی در مسائل مربوط به اقتصاد کلان باید برداشته شود تا همه عوامل دست‌به‌دست هم داده و در نهایت شاهد توسعه صادرات باشیم. بهبود تعامل با جهان، نخستین و مهم‌ترین بستر برای توسعه صادرات است. انعقاد قراردادهای تجاری برای افزایش صادرات لوازم‌خانگی به کشورهای منطقه، بهبود روابط سیاسی با سایر کشورها به‌منظور افزایش تعاملات تجاری همواره نقشی تعیین‌کننده در توسعه‌های صادراتی دارد. نهادهای دولتی باید به فراهم‌سازی این بسترها توجه لازم را داشته باشند. هاشمی ادامه داد: در بحث صادرات لوازم‌خانگی، بیشترین ظرفیت در صادرات قطعات است و در حال حاضر بخش عمده‌ای از تجارت ایران در صنعت لوازم‌خانگی را صادرات قطعه تشکیل می‌دهد. امکان افزایش این ظرفیت در صنعت لوازم‌خانگی وجود دارد، اما این اتفاق به‌سادگی رخ نداده و نیاز به هموارسازی مسیر صادرات دارد. ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به صنعت تولید لوازم‌خانگی و افزایش قراردادهای منطقه‌ای از جمله اقدامات مثبت برای توسعه صادرات محسوب می‌شوند.
وظایف دولت در توسعه تجارت
اکبر پازوکی، رئیس اتحادیه فروشندگان لوازم‌خانگی در گفت‌وگو با صمت، ابتدا به وضعیت بازار داخلی لوازم خانگی اشاره کرد و گفت: رکود شدیدی در شرایط فعلی بر بازار لوازم خانگی حاکم است. تا مدتی پیش میزان رکود بازار ۸۰ درصد اعلام شده بود که این رقم به ۹۰ درصد رسیده است، بنابراین بازار داخلی لوازم‌خانگی وضعیت مناسبی را به‌سر نبرده و فکری باید برای این وضعیت کرد. در رابطه با بازار خارجی نیز نمی‌توان گفت بستر برای صادرات لوازم‌خانگی به‌طورکامل فراهم است یا خیر. وی ادامه داد: آماده‌سازی بسترهای مناسب صادراتی، برعهده دولت است نه تولیدکنندگان. تولیدکننده نمی‌تواند دغدغه تامین مواد اولیه، تولید و همچنین پیدا کردن بازار صادراتی را داشته باشد. این نوع رویکرد سبب شده تا فشار زیادی بر تولیدکنندگان لوازم‌خانگی وارد شود.
پازوکی خاطرنشان کرد: در حال حاضر تولیدکننده لوازم‌خانگی فقط برای بقا تولید می‌کند و صادرات در ابعاد گسترده انجام می‌شود. باید عنوان کرد بزرگ‌ترین مسئله در صادرات لوازم‌خانگی نرخ کالا است، زیرا زمانی که نرخ تمام‌شده کالا بالا باشد، امکان حضور در بازارهای رقابتی سلب می‌شود. به‌دلیل جنگ اوکراین و روسیه، نرخ مواد اولیه برای تمامی کشورها افزایش یافته و همین مسئله سبب شده تا ظرفیت بازار کشورهای منطقه تحت‌تاثیر قرار گیرد. در چنین شرایطی اگر بتوان برنامه مناسبی برای صادرات لوازم‌خانگی داشته باشیم، سهم مناسبی را در بازارهای جهانی کسب خواهیم کرد.
تولیدات ایرانی باکیفیت هستند
رئیس اتحادیه فروشندگان لوازم‌خانگی به اهمیت تدوین استراتژی در صادرات لوازم‌خانگی تاکید کرد و گفت: برای توسعه صادرات لوازم‌خانگی، باید به مسائل مهمی توجه شود. در ابتدا باید مشخص باشد تولید لوازم‌خانگی با چه قصدی انجام شده و بازار هدف به‌طوردقیق مشخص باشد. در این صورت می‌توان متناسب با سلایق بازار هدف تولید کرد. در حال حاضر چنین شناختی از بازار کشورها وجود ندارد که بدانیم چه محصولی را با چه کیفیت و مشخصاتی متناسب با چه نوع اقلیمی تولید کنیم. پازوکی ادامه داد: در 4 سال اخیر صنعت تولید لوازم‌خانگی در ایران، پیشرفت چشمگیر و مثبتی داشته است. به‌ویژه در تولید یخچال فریز و لباسشویی، شاهد بهبود کیفیت تولیدات بوده و لوازم مناسبی در حد رقابت با محصولات مشابه خارجی، تولید می‌کنیم. از این لحاظ شرایط مناسبی در تولید برای صادرات داریم، همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره شد، شرایط جهانی و افزایش نرخ مواد اولیه نیز فرصت را برای تولیدکنندگان ایرانی برای صادرات فراهم می‌کند، از این‌رو می‌توان گفت خط تولید مناسب و کیفیتی برای صادرات لوازم‌خانگی وجود دارد، اما مهم‌ترین مشکل، نبود استراتژی‌های مناسب صادراتی است.
اهمیت ارزآوری لوازم‌خانگی
پازوکی در ادامه به اهمیت رویکرد دولت در صادرات تولیدات ایرانی تاکید کرد و در این‌باره توضیح داد: اگر دولت هدف حمایت از تولید داخلی را دارد، باید بسترهای مناسب صادراتی را برای تولیدکنندگان فراهم کند. باید تاکید کرد مهم‌ترین راه حمایت از تولیدکنندگان ایرانی ایجاد فرصت برای رقابت با محصولات مشابه خارجی است. برخی تولیدکنندگان معتقدند برای توسعه صادرات لوازم‌خانگی، باید کنسرسیوم صادراتی برای این صنعت شکل گیرد. لازم به توجه است، شکل‌گیری هر تشکلی، نیاز به مشخص بودن هدف دارد. ابتدا باید تعیین کرد هدف تحقق توسعه صادرات لوازم‌خانگی است یا خیر. در این صورت می‌توان متناسب با هدف موجود، کنسرسیوم مناسب با آن تشکیل داد.
رئیس اتحادیه فروشندگان لوازم‌خانگی تاکید کرد: در حال حاضر انجمن‌های متعددی برای تولیدکنندگان و فروشندگان لوازم‌خانگی وجود دارد. این انجمن‌ها می‌توانند با همکاری یکدیگر، تشکلی را تحت‌عنوان کنسرسیوم صادرات لوازم‌خانگی تشکیل دهند. یکی از مسائل مهم در بحث صادرات، نحوه عرضه تولیدات به بازارهای جهانی است، چرا که از مهم‌ترین دستاوردهای توسعه صادرات محصولات خانگی، ارزآوری و بهبود وضعیت اقتصادی کشور است. به‌بیانی دیگر، نباید تک‌بعدی به توسعه صنعت داشت، چرا که گشایش‌های اقتصادی در پس توسعه‌های این‌چنینی رخ خواهد داد.
سخن پایانی
کارشناسان صنعت لوازم‌خانگی معتقدند بازار داخلی این محصولات، درگیر چالش‌های مهم و متعددی است. به‌عقیده آنها افزایش نرخ لوازم‌خانگی در بازه‌های کوتاه‌مدت به‌همراه افزایش تورم در سایر بخش‌ها، سبب شده تا از رغبت و همچنین توانایی مردم برای خرید این تولیدات کاسته شود. در این میان، تدوین اهداف صادراتی برای کسب بازارهای کشورهای منطقه، شاید بتواند کورسوی امیدی را برای درآمدزایی تولیدکنندگان ایرانی شکل دهد.
