تدوین پیش‌نویس همکاری‌های ایران در مسائل همکاری‌های بانکی، حمل‌ونقل و انرژی با اتحادیه اوراسیا در حالیست که چندی پیش، اعضای این اتحادیه همکاری‌های مستقیم خود در زمینه تبادل انرژی را آغاز کردند. از این رو به نظر می‌رسد عجله و تاکید ایران برای برقراری روابط تجاری در حوزه انرژی، در این راستا باشد. توجه دولت سیزدهم به بسترها و فرصت‌های تجارت با کشورهای مختلف در ابعاد و حوزه‌های مختلف، مثبت ارزیابی شده و این اقدامات را می‌توان زمینه‌ساز رخداد نتایج مهم اقتصادی توصیف کرد. هر چند تدوین مصوبه و امضای تفاهمنامه‌ها، به تنهایی کافی نبوده و باید در زمینه اجرا و به ثمر رساندن این برنامه‌ها، عملکرد مناسبی داشت. صمت در این گزارش، به بررسی ابعاد افزایش روابط ایران با اتحادیه اوراسیا پرداخته است که در ادامه می‌خوانید.

برنامه جدی اوراسیا برای تبادل انرژی

چندی پیش، اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا، همکاری‌های مستقیم خود در زمینه تبادل انرژی را آغاز کردند. در این راستا، شورای بین دولتی اوراسیا قوانین دسترسی به انتقال برق بین ایالتی در بازار مشترک برق اتحادیه اقتصادی اوراسیا را در نشست خود در آلماتی تصویب کرد. به گزارش ایرنا، کمیسیون اقتصادی اوراسیا (EEC) اعلام کرد سران دولت‌های کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) ایجاد یک چارچوب نظارتی برای بازار مشترک برق را تصویب کردند. بر این اساس در جریان نشست شورای بین دولتی اوراسیا در آلماتی، قوانین دسترسی به خدمات انتقال بین ایالتی انرژی الکتریکی تصویب شد.

در این بیانیه آمده است: کشورهای عضو «قوانین دسترسی بدون تبعیض به ترانزیت برق را هنگام تجارت آن در بازار مشترک برق اتحادیه اقتصادی اوراسیا و همچنین شرایط لازم برای عملکرد قابل اعتماد بازارهای ملی برق را فراهم می‌کنند.» این مقررات از ۱ ژانویه سال ۲۰۲۵ لازم الاجرا می‌شود. همزمان قوانین تجارت متقابل برق، تعیین و توزیع ظرفیت خطوط انتقال بین ایالتی و تبادل اطلاعات در بازار مشترک برق اعمال می‌شود. کمیسیون اقتصادی اوراسیا (EEC) مطمئن است که با فعال شدن این اقدامات، عملکرد بازار مشترک برق آغاز می‌شود که در درجه اول بر بهبود امنیت انرژی و قابلیت اطمینان مجتمع‌های برق کشورهای اتحادیه اوراسیا تاثیر می‌گذارد.

از سویی دیگر، بانک توسعه آسیایی هفته گذشته اعلام کرد که زیرساخت‌های فرامرزی تاجیکستان نقش مهمی در تجارت و تامین انرژی آسیای مرکزی ایفا می‌کند، زیرا با همه کشورهای همسایه در ارتباط است و پاک‌ترین انرژی را دارد. بانک توسعه آسیایی، در بررسی تجزیه و تحلیل چشم‌انداز انرژی تا سال ۲۰۳۰ در کشورهای عضو برنامه همکاری اقتصادی منطقه ای(CAREC) خاطرنشان می‌کند تاجیکستان با داشتن توانمندی‌های ویژه در منابع انرژی برق آبی در حال برنامه‌ریزی برای توسعه است و قابلیت صادرات برق به آسیای مرکزی و همچنین افغانستان و پاکستان از طریق پروژه انتقال و تجارت برق آسیای مرکزی – آسیای جنوبی (CASA-۱۰۰۰) را دارد. گزارش‌ها حاکی از آن است که تاجیکستان در سال ۲۰۱۸ شروع به صادرات برق به ازبکستان از طریق خط ۵۰۰ کیلوولت کرد.

اهمیت دیپلماسی اقتصادی

سیدجلال‌الدین علوی سبزواری، مدیرکل دفتر همکاری‌های اقتصادی وزارت امور خارجه با بیان اینکه همکاری‌های ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا نباید تنها تجاری باشد، گفت: پیش‌نویس سند همکاری‌های ایران با اتحادیه اوراسیا در زمینه‌های بانکی، حمل‌ونقل و انرژی تبادل شده و این پیش‌نویس در دست بررسی است. به گزارش تسنیم، مدیرکل دفتر همکاری‌های اقتصادی وزارت امور خارجه در نشست دیپلماسی اقتصادی ایران و اوراسیا در حوزه کشاورزی و صنایع غذایی با اشاره به اینکه به زودی پیوستن ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا نهایی می‌شود، اظهارکرد: توسعه و تقویت روابط با کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا، نتایج متعددی دارد، از این رو نباید همکاری‌های ایران با کشورهای عضو این اتحادیه محدود به تجارت باشد. به منظور اهمیت نکته مذکور، پیش‌نویسی جهت توسعه ارتباطات ایران و کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا تبادل شده که این پیش‌نویس شامل همکاری‌های حمل‌ونقل، انرژی و بانکی نیز می‌شود. درحال‌حاضر پیش‌نویس یاد شده، در حال بررسی است و امید آن می‌رود با نتایج مثبتی همراه باشد. چراکه موضوعات حمل‌ونقل و انرژی نیز در اولویت دیپلماسی اقتصادی هستند و در مرحله بعد امنیت غذایی مورد توجه قرار دارد. بنابراین این پیش‌نویس می‌تواند مزایایی فراتر از توسعه تجارت برای کشور به همراه داشته باشد. مدیرکل دفتر همکاری‌های اقتصادی وزارت امور خارجه تصریح کرد: ایجاد کریدور بین‌المللی که از امروز نیز عبور می‌کند در میان اعضا در حال بررسی است؛ صادرکنندگان کشورهای عضو می‌توانند از مسیرهای خشکی و دریای خزر به بازارهای ایران و دیگر کشورها دسترسی داشته باشند.

توافقات چند سر سود

علوی در ادامه صحبت‌های خود افزود: تقویت ارتباط با کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا، تنها مزیت یک جانبه نداشته و برای کشورهای مقابل نیز مزایایی به همراه دارد. به عنوان مثال، از مسیر ایران می‌توان به ترکیه خلیج‌فارس و هندوستان دسترسی داشت. بنابراین این توافق چند جانبه است که همه کشورها از جمله ایران از آن نفع خواهند برد. وی با اشاره به بحران انرژی موجود در جهان گفت: با همکاری کشورهای عضو این اتحادیه می‌توان امنیت انرژی را در دنیا تامین کرد و با توجه به همکاری‌هایی که تولیدکنندگان عضو این اتحادیه در رابطه با بحث تامین انرژی دارند، می‌توانیم از بحران‌های جهانی عبور کنیم. تجارت آزاد با کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا دستاورد بزرگی به حساب می‌آید و ایران باید از این فرصت، نهایت استفاده را داشته باشد. علوی با بیان اینکه درحال‌حاضر عضویت دائم ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا در دستور کار نیست، افزود: در زمینه عضویت دائم ایران در اتحادیه اورسیا، تقاضایی بلکه ما عضویت به عنوان عضو ناظر را در دستور کار داریم. خوشبختانه تا به امروز سفارت‌های کشورهای عضو اتحادیه‌های اقتصادی اوراسیا همکاری‌های اقتصادی مناسبی در ایران داشته‌اند. برای نخستین بار است که ایران عضو یک بلوک متمرکز می‌شود؛ از طرفی اتحادیه اقتصادی اوراسیا نیز نوپا بوده به همین منظور فعالیت‌های مطالعاتی در ایران و به صورت مشترک با دیگر کشورها خواهیم داشت.

اوراسیا، نقطه اتصال آسیا به اروپا

مسعود خوانساری، رئیس اتاق بازرگانی تهران، عضویت ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا را فرصتی برای خنثی‌سازی تحریم‌ها دانست و گفت: مهم‌ترین تقاضای بخش خصوصی، تسهیل مسیر اقتصاد و تجارت در بستر حل مسائل حمل‌ونقل، انتقال پول و تعیین مقررات یکپارچه استانداردی و قرنطینه‌ای است. به گزارش تسنیم، رئیس اتاق بازرگانی تهران در نشست دیپلماسی ایران و اوراسیا در حوزه کشاورزی و صنایع غذایی اظهارکرد: منطقه اوراسیا ویژگی‌های منحصر به فرد ویژه خود را دارد و این مزیت‌ها از ابعاد مختلف شایان بررسی است. نخست باید گفت منطقه اوراسیا، نقطه اتصال آسیا به اروپا به حساب می‌آید. بنابراین یک ظرفیت‌ بالقوه جغرافیایی برای منطقه‌ اوراسیا و کشورهای حاضر در آن وجود دارد. این مزیت ژئوپلیتیکی، توجه بسیاری از کشورهای فعال در عرصه تجارت را به اتحادیه اوراسیا جلب کرده و ایران نیز باید به کشورهای این محدوده نگاهی تجاری و اقتصادی داشته باشد. وی با اشاره به اهمیت تجارت آزاد ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا، تصریح کرد: با امضای توافق تجارت آزاد با این اتحادیه برای نخستین بار مرزهای اوراسیا تا خلیج‌فارس گسترش یافته و فرصت بی‌نظیری برای همکاری همه جانبه این کشورها ایجاد شده است.

تجارت با اوراسیا افزایش یابد

رئیس اتاق بازرگانی تهران با اشاره به اینکه تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا فرصتی برای توسعه تجارت و رهایی از محدودیت‌های تنش‌های بین‌المللی است، گفت: تجهیز بخش‌های حمل‌ونقل، تسهیل انتقال پول، تعیین مقررات یکپارچه در استانداردهای مشترک قرنطینه‌ای و ضوابط استاندارد مشترک کشورها از جمله موارد مورد تقاضای فعالان بخش خصوصی از دولت است که انتظار می‌رود در تفاهمنامه‌های منعقد شده میان ایران با کشورهای اتحادیه اوراسیا، در نظر گرفته شود. خوانساری ادامه داد: تجارت ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سال ۲۰۲۲ بیش از ۵ میلیارد دلار بوده که رشد قابل توجهی داشته و امیدواریم که این روند کماکان افزایش یابد.

سخن پایانی

رشد و توسعه تجارت تنها مشروط به پیوستن به اتحادیه‌های اقتصادی و تجاری نیست. هر چند نباید از اهمیت عضویت در مجامعی مانند سازمان تجارت جهانی یا سازمان‌های همکاری منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای غافل شد اما تنها این موضوع کافی نیست. به عنوان مثال ایران چندی پیش توانست عضویت خود در سازمان همکاری شانگهای را قطعی کند. اما هنوز ایران جزییات نوع روابط و بسترهای فعالیت‌ خود با کشورهای عضو این سازمان را مشخص نکرده است. به طور کلی به نظر می‌رسد عزم دولت برای کسب سهم از بازارهای تجاری منطقه جزم بوده و در ادامه باید دید اقدامات اخیر مقامات دولت سیزدهم، چه نتایجی را در تجارت کشور به همراه خواهد داشت.