یکی از بخش‌هایی که در صنعت حمل‌ونقل در کشور ما حرف نخست را می‌زند، حمل‌ونقل جاده‌ای مسافر است که البته با مشکلات ریشه‌ای و چالش‌های زیادی از تامین سوخت و نوسان نرخ گرفته تا نبودن زیرساخت‌ها موردنیاز و نارضایتی مسافران از خدمات نامناسب و فرسودگی ناوگان روبه‌رو است. در حالی که قشر متوسط جامعه بیشتر از این بخش از ناوگان حمل‌و نقل بهره‌می‌برند، انتظار این است که دولت نگاه ویژه‌ای به این بخش داشته و درصدد رفع مشکلات آن باشد. صمت در این گزارش با فعالان این بخش درباره چالش‌های عمده‌ای که با آنها روبه‌رو هستند به گفت‌وگو نشسته که در ادامه می‌آید.

ناوگان اتوبوسی کشور روزبه‌روز آب می‌رود

احمدرضا عامری، مدیرعامل اتحادیه تعاونی شرکت‌های مسافری با بیان اینکه نرخ اتوبوس ناوگان مسافربری افزایش قابل‌توجهی داشته، به صمت گفت: ناوگان حمل‌ونقل مسافربری دو سال گذشته حدود ۱۶ هزار دستگاه بود که امروز به کمتر از ۶ هزار دستگاه رسیده است. این آمار چشم‌انداز مناسبی از این بخش ارائه نمی‌دهد و نگران‌کننده است یعنی اگر ادامه یابد خدمات ناوگان حمل‌ونقل مسافربری به‌طور کلی حذف خواهد شد.

عامری در ادامه با اشاره به چالش‌هایی که در ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای مسافر با آنها روبه‌رو هستیم، اظهار کرد: یکی از عمده‌ترین مشکلاتی که در این بخش با آن مواجه هستیم، فرسودگی ناوگان است که آسیب بسیار زیادی به این بخش زده و بخش زیادی از خدمات این بخش را تحت‌تاثیر قرار داده است.

در این زمینه نیازمند حمایت جدی برای بهسازی و نوسازی ناوگان هستیم. این در حالی است که متاثر از قیمت‌گذاری دستوری بلیت این بخش توان نوسازی ناوگان را ندارد و به‌این‌ترتیب شاهد فرار سرمایه‌ها از ناوگان حمل‌ونقل مسافری هستیم. مدیرعامل اتحادیه تعاونی شرکت‌های مسافری افزود: مشکلات این بخش بیشتر زیرساختی است و به همین دلیل به هر قسمت آن نگاه کنید با چالش مواجه می‌شوید. واقعیت این است که صدای فعالان این بخش به‌جایی نمی‌رسد و از این بخش حمایت چندانی نمی‌‌شود.

وی گفت: تمام اینها در حالی است در چند سال اخیر هزینه قطعه و لوازم یدکی و لاستیک اتوبوس به‌شدت افزایش پیدا کرده و مالکان اتوبوس و رانندگان از عهده این هزینه‌ها برنمی‌آیند و بسیار از آنها از این بخش خارج شده‌اند و به همین دلیل شاهدیم که ناوگان اتوبوسی کشور روزبه‌روز لاغرتر می‌شود. از سویی هم چون قشر متوسط جامعه بیشتر از این ناوگان استفاده می‌کند، انتظار این است که دولت نگاه ویژه‌ای به این بخش داشته باشد.

خروج از ناوگان جدی است

مدیرعامل اتحادیه تعاونی شرکت‌های مسافری کشور با بیان اینکه اگر این روند ادامه پیدا کند، به‌طور قطع سال آینده ناوگان اتوبوسی کمتر هم می‌شود، تاکید کرد: در دو سال، بیش از ۵۰ درصد ناوگان اتوبوسی کشور از این بخش خارج شدند که هشداردهنده است و در نهایت به‌جایی می‌رسیم که این بخش از دسته خدمات‌دهی حذف خواهد شد. این نگرانی وجود دارد و البته جدی است.

مدیرعامل اتحادیه تعاونی شرکت‌های مسافری کشور با اشاره به کاهش تردد اتوبوس‌ها در مسافت‌های طولانی، در پایان اظهار کرد: وقتی‌که هزینه قطعات و لاستیک گران می‌شود، به‌تدریج تردد اتوبوس‌ها در مسافت‌های طولانی کمتر می‌شود و متاسفانه دولت هم در این زمینه برنامه‌ریزی نکرده است. آنچه در توان ناوگان جاده‌ای و شبکه حمل‌ونقل مسافربری باشد در اختیار مردم قرار می‌گیرد، اما واقعیت این است که چالش‌های اقتصادی مانع بزرگی برای ارائه خدمات است.

راه‌اندازی سامانه‌های متعدد، درمان درد حمل‌و نقل جاده‌ای نیست

حسام آسیابان، رئیس انجمن صنعت حمل‌ونقل مسافر خراسان رضوی با اشاره به اینکه این بخش سراسر چالش است به صمت گفت: در هر کدام از بخش‌های حمل‌ونقل جاده‌ای مسافر، از قوانین و مقررات کلی گرفته تا قیمت‌گذاری، با چالش‌های زیادی مواجه هستیم که ادامه فعالیت در این بخش را سخت کرده است. هر بار هم صحبت از کمک به این بخش می‌شود، در حد شعار است و ما شاهد حمایت جدی از سوی متولیان امر نیستیم. در بخش‌های گوناگون ناوگان، مسافری، پایانه‌ها و... مشکلاتی داریم که بعضا راه را برای فعالیت مستمر و با کیفیت در این بخش سد کرده‌اند.

آسیابان افزود: برای حل مشکلات گوناگون این بخش تا بی‌شمار سامانه طراحی‌شده از سامانه راننده و جاده تا پایانه و...، اما در واقعیت مشکلی حل ‌نشده و فقط مسیر پیچیده شده است. وقتی ما زیرساخت‌های مناسبی نداریم، قطعا با این سامانه‌ها هم مشکلات برطرف نمی‌شود. بخش زیادی از ناوگان ما فرسوده است و به‌دلیل مشکلات اقتصادی امکان بهسازی یا جایگزینی آنها وجود نداد و از این بخش خارج می‌شوند و تعداد ناوگان فعال روزبه‌روز کمتر می‌شود.

از تفسیر به رأی قوانین تا قیمت‌گذاری دستوری

رئیس انجمن صنعت حمل‌ونقل مسافر خراسان رضوی با اشاره به تناقضات در قوانین مقررات ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای مسافر ادامه داد: قوانین و مقررات این بخش در مواردی شفاف نیست و بعضا براساس آنها با موارد مربوطه برخورد نمی‌شود؛ یعنی بین قانون و اجرای آن انطباقی را شاهد نیستیم. در مواردی رانندگان ما شرایط مناسب و انگیزه زیادی برای ماندن در این بخش ندارند.

از سوی دیگر، شرکت‌های حمل‌ونقل با مشکلات متعددی در تامین ناوگان مواجه هستند و علاوه بر اینکه حمایت نمی‌شوند، از هفت‌خوان رستم عبور کنند. در این میان، قیمت‌گذاری بلیت به صورت دستوری و بدون توجه به تورم و شرایط اقتصادی در پایان سال انجام می‌شود و واحدهای مسافربری نیز با وجود آسیبی که از این روند متحمل می‌شوند، چاره‌ای جز اجرای آن ندارند.

وی افزود: به هر کدام از بخش‌ها و زیرمجموعه‌های ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای نگاه کنید، مشکلاتی را مشاهده خواهید کرد که سال‌هاست گریبان این بخش را گرفته و گرچه در چند سال اخیر این چالش‌های پررنگ‌تر شده اما تازگی ندارد و همواره بر آنها افزوده شده است. انتظار داریم دولت نگاه کلان به این بخش داشته باشد و اقدامات حمایتی خود را در بلندمدت در اصلاح زیرساخت‌ها اعمال کند و در میان‌مدت به رفع چالش‌هایی بپردازد که قدری وضعیت را بهبود بخشند و از خروج سرمایه‌ها از این بخش جلوگیری کنند. با ادامه یافتن شرایط کنونی سرمایه‌ای به این بخش وارد نخواهد شد و طبیعتا برخی از این حوزه خارج خواهند شد؛ برخی به‌دلیل فرسودگی ناوگان و برخی به دلیل هزینه‌بر بودن بدون سوددهی اقتصادی.

آسیابان گفت: ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای درحال‌حاضر رها شده است و حتی در قوانین مقررات آن هم هم‌نوایی و تسهیل‌گری دیده نمی‌شود. گاه قانون تفسیر به رأی می‌شود که در نهایت به ضرر شرکت حمل‌ونقل و رانندگان و فعالان این بخش است.

رئیس انجمن صنعت حمل‌ونقل مسافر خراسان رضوی با اشاره به اینکه سیاست‌های دولت در زمینه حمل‌ونقل جاده‌ای کارآمد نبوده افزود: باید عزمی جدی وجود داشته باشد تا سیستم حمل‌ونقل کشور بتواند کارآیی عملکرد خود را بالا ببرد..

وی در پایان اظهار کرد: مشکلات حمل‌ونقل جاده‌ای کشور بی‌شمار بوده و بهتر است سیاست‌گذاری‌ها به سمتی سوق پیدا کند که نوسازی ناوگان در دستور کار قرار گیرد که البته نیاز به همت مضاعف و اقدامات اجرایی دارد. قطعا باید زیرساخت‌های این بخش تقویت شود و توسعه یابد و مولفه‌هایی که به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بر این بخش تاثیرگذارند، تحت کنترل باشند و نوسانات در این بخش‌ها به حداقل برسد. حمل‌ونقل جاده‌ای، در هرکدام از بخش‌ها چه مسافری و چه باری، شریان اصلی ارتباطی یک کشور است که باید در سیاست‌گذاری‌ها بر آن متمرکز شود.نگاه به حمل‌ونقل باید توسعه‌ای و اقتصادی باشد و تمام حوزه‌های حمل‌ونقل را به‌طور همزمان توسعه دهیم و چالش‌های هر کدام از این بخش‌ها را برطرف کنیم تا یکدیگر را پوشش دهند.

سخن پایانی

وقتی به گزارش‌هایی که از سال‌ها پیش درباره حمل‌ونقل جاده‌ای کشور تهیه شده نگاهی بیندازیم به‌وضوح مشخص است که اغلب این مشکلات طی این سال‌ها همواره وجود داشته و به کرات درباره آنها اظهارنظر شده است. در پس این همه اظهارنظرهای کارشناسی و ارائه راهکارهای که در نگاه اول منطقی و قابل‌اجرا به نظر می‌رسند، این سوال مطرح است که چرا از بار مشکلات و موانع این بخش کاسته نشده و باوجود تاکید بر رفع مشکلات این بخش از راننده گرفته تا مسافر و راهدار تا تأمین‌کننده  ناوگان همه درگیر چالش‌هایی هستند که حل‌نشدنی هم باقی مانده‌اند.