در همین حال تاکیدشده در صورت اجرایی نشدن این مصوبه، واحدهای تولیدکننده محصول فولادی مجاز به خرید شمش فولادی از بورس کالا نخواهند بود و مقررشده به‌زودی کل محصولات زنجیره فولاد از سنگ آهن تا محصول نهایی در قالب عرضه‌های ۱۰۰ درصدی در بورس کالا عرضه شوند. این‌بار گویا طرح یادشده با موافقت اغلب فعالان زنجیره فولاد همراه است. به اعتقاد فعالان زنجیره فولاد، چنانچه این طرح به‌درستی اجرای شود، می‌تواند به کاهش هرچه بیشتر التهاب در بازار زنجیره فولاد و همچنین توسعه همگون این زنجیره منتهی شود. زنجیره فولاد طی سال‌های گذشته و با وجود سیاست‌گذاری‌های نادرست و حمایت‌های یک‌جانبه مسئولان از برخی حلقه‌های تولید، با عدم‌توازن روبه‌رو و بخش قابل‌توجهی از سرمایه جذب‌شده به این زنجیره در حلقه‌های میانی متمرکز شده است. در همین حال، بخش معدن به‌عنوان نخستین حلقه از این زنجیره مغفول مانده است. امید می‌رود در سایه این تغییر استراتژی شاهد بهبود در شرایط یادشده باشیم.

الزام عرضه کل فولاد کشور در بورس

چندی پیش سیف‌الله امیری، مدیرکل دفتر صنایع معدنی در بخشنامه‌ای به رؤسای سازمان صنعت، معدن و تجارت ۳۱ استان و جنوب استان کرمان اعلام کرد که صنایع فولادی موظف هستند کل تولیدات خود را در بورس کالا عرضه کنند. 

در این نامه آمده است: «با عنایت به دستور و تأکید مقام‌عالی وزارت مبنی بر عرضه کل محصولات تولیدی شمش فولادی و مقاطع فولادی (طویل، تخت) در بورس کالا به واحدهای فولادی استان مربوطه اعلام کنند که از ۲۴ مهر ۱۴۰۰ کل تولید خود را شامل (شمش فولادی، شامل بیلت بلوم، اسلب، انواع ورق، میله‌گرد شاخه و کلاف تیرآهن، نبشی، ناودانی، لوله و پروفیل و…) را بورس کالا عرضه کنند و در صورت عدم‌اجرای مفاد یادشده، واحدهای تولیدکننده محصول فولادی مجاز به خرید ششم فولادی از بورس کالا نیستند. 

همچنین واحدهای فولادی مجاز به فروش محصولات خارج از بورس کالا نیستند. 

بدون تردید با اجرایی شدن طرح موردبحث، فروش فولاد و محصولات فولادی خارج از بورس کالا به‌منزله فروش خارج از شبکه خواهد بود.

زنجیره فولاد کارآمد می‌شود

سیدرضا شهرستانی، عضو هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران در گفت‌وگو باصمت درباره نحوه اجرای طرح عرضه ۱۰۰ درصدی فولاد و محصولات فولادی در بورس کالا، گفت: در حال حاضر مقرر شده با بازنگری در روند تنظیم بازار زنجیره فولاد، به‌زودی تمامی محصولات تولید شده در این زنجیره در بورس کالا عرضه شود. وی عرضه بخشی از محصولات تولید شده در این زنجیره را در بورس کالا اقدامی ناکارآمد دانست و افزود: عرضه بخشی از فولاد و محصولات فولادی در بورس کالا، به عدم‌موفقیت در اجرای طرح موردبحث منتهی خواهد شد؛ بنابراین در حال حاضر بنا به پیشنهاد فعالان عرصه فولاد و همچنین وزارت صنعت، معدن و تجارت، مقدمات برای عرضه ۱۰۰ درصدی محصولات تولید شده در این زنجیره در بورس کالا در دستور کار قرار گرفته است. در همین حال مقررشده کف قیمتی تمامی محصولات عرضه‌شده در رینگ معاملاتی بورس کالا، براساس یک روند از پیش تعیین‌شده مشخص شود. عضو هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد در ادامه اظهارکرد: انتظار می‌رود با اجرایی شدن طرح موردبحث بخش قابل‌توجهی از چالش‌های موجود در این بازار، التهابات و همچنین اختلافات میان تولیدکنندگان در حلقه‌های مختلف تولید برطرف شود و در همین حال تعادل به مسیر تولید در این زنجیره بازگردد. علاوه بر این انتظار می‌رود در ادامه شاهد متعادل شدن بهای فروش محصولات گوناگونی در این زنجیره و در مواردی حتی کاهش برخی از قیمت‌ها باشیم. شهرستانی افزود: تولید در اغلب حلقه‌های زنجیره فولاد مازاد بر نیاز داخلی برآورد می‌شود؛ بنابراین کاهش نرخ فروش این محصولات در بازار جهانی، دور از ذهن نیست. در همین حال می‌توان با تعیین کف و سقف قیمتی از روند نرخ‌گذاری دستوری در این زنجیره حمایت کرد. روند یادشده برای حلقه‌هایی که میزان تولید و عرضه از تقاضا کمتر است نیز از شتاب گرفتن قیمت‌ها می‌کاهد. این فعال صنعت فولاد در ادامه مسیر یادشده را از یک‌سو مانع رانت دانست و از سوی دیگر، آن را به عاملی برای خروج سرمایه از کشور و ارزش‌آفرینی هرچه بیشتر عنوان کرد. وی در پاسخ به سوالی مبنی بر تاثیر طرح موردبحث بر روند صادرات محصولات زنجیره فولاد گفت: بدون تردید در طرح موردبحث خللی در روند صادرات محصولات تولیدشده در زنجیره فولاد پیش نخواهد آمد. برخی از محصولات این زنجیره مازاد نیاز داخلی هستند؛ در این موارد اگر محصولی یک‌بار عرضه شد و فروش نرفت، مجوز صادرات دریافت می‌کنند. اما برای محصولاتی که بازار با کمبود آنها مواجه است، روند تنظیم بازار تا حدودی تفاوت می‌کند. در واقع باید این محصولات ۳ مرتبه در بورس کالا عرضه شوند، اگر خریداری نداشت، مجوز صادرات دریافت می‌کنند.

تشدید نظارت، ضروری است

علی‌محمد زمانی، مدیرعامل شرکت صبافولاد زاگرس در گفت‌وگو باصمت و در ارزیابی طرح عرضه ۱۰۰ درصدی فولاد و محصولات فولادی در رینگ معاملاتی بورس کالا گفت: طرح عرضه ۱۰۰ درصدی فولاد و محصولات فولادی در بورس کالا جدید نیست و از دولت قبل و با توجه به شیوه‌نامه ارائه‌شده از سوی معاونت اقتصادی ریاست‌جمهوری مطرح شد. در این مصوبه ضمن تاکید بر عرضه فولاد و محصولات فولادی در رینگ معاملات بورس کالا تاکید شده بود که با متخلفان برخورد خواهد شد. 

وی افزود: در حال حاضر نیز اغلب تولیدکنندگان فولاد و محصولات این صنعت، تولیدات خود را در بورس کالا عرضه می‌کنند. مابقی سهم خریداری‌شده از بورس را که مشتری برای خرید آن وجود نداشته را صادر یا مجددا در بازار داخل توزیع می‌کنند. حال در نامه جدید موردبحث فقط بر اجرای این دستورالعمل تاکید شده است.

این فعال صنعت فولاد در ارزیابی عرضه ۱۰۰ درصدی محصولات زنجیره فولاد در بورس کالا گفت: اگر این استراتژی به‌درستی اجرایی شود، می‌تواند نتیجه‌بخش باشد. در طول سال‌های گذشته شاهد سایه افکندن سیاست قیمت‌گذاری دستوری بر محصولات حلقه‌های ابتدایی زنجیره فولاد و فروش ارزان آنها به تولیدکنندگان محصولات میانی بوده‌ایم. در چنین شرایطی، فعالیت در حلقه‌های نخست زنجیره فولاد با سوددهی همراه نبود. این درحالی است که توسعه فعالیت‌های معدنی لازمه تداوم فعالیت در سایر حلقه‌های زنجیره فولاد است. اکنون انتظار می‌رود با تغییر شرایط و استراتژی‌های جدید شاهد تغییر و اصلاح روند موردبحث باشیم؛ به‌گونه‌ای که سرمایه‌گذاری برای توسعه فعالیت‌های معدنی با سوددهی و جذابیت همراه باشد. 

وی افزود: در موقعیت کنونی تمامی شرکت‌های بزرگ معدنی کشور به‌دلیل سرکوب قیمتی مداوم به سمت تولید فولاد و محصولات فولادی سوق پیدا کرده‌اند؛ هرکدام از این شرکت‌ها واحدهایی رابرای تولید فولاد احداث کرده‌اند. بدون تردید انتقادهایی به این روند توسعه وارد است که اصلاح آنها ضروری به‌نظر می‌رسد.

زمانی با اشاره به اهداف توسعه‌ای صنعت فولاد در افق ۱۴۰۴ گفت: برای این سال تولید ۵۵ میلیون تن فولاد هدف‌گذاری و در همین حال سرمایه قابل‌توجهی نیز برای اجرای این طرح صرف شده اما همزمان به اکتشاف و استخراج سنگ آهن بی‌توجهی بوده‌ایم. اقدامی که در نهایت به ضرر صنایع فولاد کشور است و اهداف توسعه‌ای این صنعت را در افق موردبحث و از منظر تامین نشدن مواد اولیه تحت‌تاثیر قرار خواهد داد. این فعال صنعت فولاد تاکید کرد: با توجه به شرایط پیش‌رو و همچنین ظرفیت‌سازی‌های انجام‌شده در حلقه اکتشاف و استخراج سنگ آهن و همچنین فرآوری این محصول معدنی، حداکثر تولید فولاد کشور در سال ۱۴۰۴، به ۴۰ میلیون تن خواهد رسید. یعنی بخش قابل‌توجهی از ظرفیت احداث شده، بلااستفاده خواهد ماند. مدیرعامل شرکت صبافولاد زاگرس در پاسخ به سوالی مبنی بر تاثیر طرح عرضه ۱۰۰ درصدی فولاد در بورس کالا بر روند صادرات این محصولات، گفت: تولید محصولات صنایع پایین‌دستی و مقاطع طویل فولادی مازاد بر نیاز داخلی است؛ بنابراین مشکلی در مسیر فروش خارجی این محصولات پیش نمی‌آید. درواقع محصولات یادشده پس از عرضه در بورس کالا و پس از انکه مشتری نداشتند، مجوز صادرات دریافت می‌کنند. وی با اشاره به روند عرضه فولادهای با گرید خاص در روزهای شنبه هر هفته اظهارکرد: تولیدکنندگان شمش فولاد اقدام به عرضه شمش فولاد با گریدهای بسیار خاص می‌کنند که به ندرت در صنایع داخلی مصرف دارند. از فولاد عرضه شده باعنوان فولاد خاص، فقط ۳۰ درصد محصولات معامله می‌شوند و برای مابقی آن مجوز صادرات دریافت می‌شود. درواقع فولادسازان از عرضه فولاد خاص به‌عنوان مسیری برای کسب مجوز صادراتی استفاده می‌کنند. البته در حال حاضر بازار در شرایط باثباتی است و کمبود شمش یا سایر محصولات فولادی وجود ندارد؛ با این وجود انتظار می‌رود وزارت صنعت، معدن و تجارت برای جلوگیری از این دست راه‌گریزها از تولیدکنندگان بخواهد همان محصولی را که در بورس کالا عرضه می‌کنند و مشتری ندارد را در اظهارنامه گمرکی بیاورند و صادر کنند.

سخن پایانی

از مجموع موارد یادشده این‌طور برداشت می‌شود که عرضه ۱۰۰ درصدی محصولات تولید شده در زنجیره فولاد در گام نخست با استقبال فعالان این صنعت روبه‌رو شده است. این تولیدکنندگان فولادی امید دارند در سایه طرح یادشده از یک‌سو آرامش بازار فولاد ادامه یابد و از سوی دیگر، شاهد بازگشت توازن به زنجیره تولید محصولات فولادی باشیم.