در طول دهه ‌ های اخیر با تکیه ‌ بر سیگنال فراوانی انرژی، گاز به سوخت اصلی مصرفی کشور ما بدل شده است. با این ‌ وجود به ‌ دلیل جذب نشدن سرمایه در پروژه ‌ های توسعه ‌ ای صنعت گاز، پروژه ‌ های ناتمام متعدد در این بخش، افت فشار در میادین گازی در طول سال ‌ های متمادی و بی ‌ توجهی به رفع این مشکل، شاهد بروز ناترازی در تولید و مصرف گاز هستیم. متاسفانه این بحران روزبه ‌ روز عمیق ‌ تر می ‌ شود و دورنمای بخش انرژی هر روز تاریک ‌ تر از گذشته است. باتوجه به کمبودهای یادشده صنایع فولاد در تیررس قطعی گاز قرار دارند. محدودیت در روند تامین انرژی فولادسازان کشور از آبان آغاز شد و انتظار می ‌ رود تا پایان فصل زمستان نیز تداوم داشته باشد. گاز مصرفی برخی صنایع از جمله فولادسازی غیرقابل جایگزین است و بخش عمده مصرف گاز در این زنجیره به واحدهای احیا و تولید آهن اسفنجی اختصاص دارد. در چنین موقعیتی شاهد کمبود مواد اولیه تولید شمش فولاد و به ‌ دنبال آن افزایش قیمت محصولات تولیدشده در این زنجیره هستیم؛ بنابراین ضرر تحمیل ‌ شده به صنایع فولاد کشور قابل ‌ توجه برآورد می ‌ شود.

شوک گاز به زنجیره فولاد

تامین انرژی در سال ‌ های اخیر به چالشی جدی برای صنایع، به ‌ ویژه فولادسازان بدل شده است. با ورود نخستین موج سرما به کشور در آبان امسال، محدودیت در روند تامین انرژی واحدهای فولادی آغاز شد. این محدودیت ‌ ها با سردتر شدن هوا شدت گرفت و به این ترتیب شاهد افت تولید فولاد و آهن اسفنجی در کشور بوده ‌ ایم. براساس آمار میزان تولید فولاد کشور در دی نسبت به آذر افت ۲۶ درصدی را تجربه کرد و به یک ‌ میلیون و ۹۵۵ هزار تن رسید. تولید آهن اسفنجی نیز در این ماه با افت شدید ۴۹ درصدی نسبت به آذر سال جاری، به یک ‌ میلیون و ۱۲۰ هزار تن رسید. محدودیت در تامین گاز موردنیاز فولادسازان باوجود اینکه از سال گذشته آغاز شده، در سال جاری شدت گرفته است؛ تا جایی که میزان تولید آهن اسفنجی در دی امسال و در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته افت ۴۴ درصدی را ثبت کرده است. علاوه بر این در زمان موردبحث تولید شمش فولادی (بیلت و بلوم) و اسلب به ترتیب ۲۴ و ۳۰ درصد کاهش ‌ یافته است. این افت تولید در حلقه ‌ های مختلف زنجیره فولاد کشور در شرایطی است که امسال بر ظرفیت فولادسازی کشور افزوده ‌ شده است. از آنجا که محدودیت یادشده از توسعه ‌ نیافتگی زیرساخت ‌ های انرژی نشأت می ‌ گیرد و رفع آن نیازمند زمان و هزینه قابل ‌ توجه است، انتظار می ‌ رود چالش ‌ های یادشده در سال ‌ های آتی نیز ادامه یابد و به این ترتیب زخم کاری محدودیت گاز بر پیکره صنعت فولاد ادامه ‌ دار است. افت تولید در حلقه ‌ های مختلف زنجیره فولاد کشور توازن میان عرضه و تقاضای این محصول را بر هم می ‌ زند و به رشد بهای آن منتهی می ‌ شود. در معاملات بورس کالا در هفته ‌ ای که گذشت، بعد از توقف یک ‌ هفته ‌ ای دوباره آهن اسفنجی به ‌ صورت محدود (فقط ۳۸ هزار تن) عرضه و تقاضای ۲ برابری برای خرید این محصول به رقابت قابل ‌ توجه ۶۹ درصدی برای خرید این محصول منتهی شد؛ تا جایی که بهای فروش آن وارد کانال ۱۲ هزار تومانی شد. فاصله قیمتی میان شمش و میلگرد نیز به ۱۳ درصد رسید، این ‌ در حالی است که فاصله یادشده در اغلب هفته ‌ های پاییز امسال کمتر از ۱۰ درصد بود.

در روز یکشنبه، ۲۱ بهمن، ۲۹ هزار و ۴۰۰ تن آهن اسفنجی در بورس کالا عرضه شد که باتوجه به ثبت تقاضای حدود ۳ برابری نسبت به عرضه، کل این عرضه ‌ ها مورد معامله قرار گرفت. قیمت میانگین موزون هر کیلو آهن اسفنجی در معاملات اخیر به کانال ۱۳ هزار تومانی وارد شد و به این ترتیب میانگین قیمت آهن ‌ اسفنجی یک رکورد تاریخی را ثبت کرد. البته باتوجه به آنکه در هفته ‌ های پایانی زمستان هستیم، انتظار می ‌ رود محدودیت یادشده به ‌ زودی مرتفع شود و قیمت ‌ ها به تعادل بازگردد.

ریسک جدی برای فولادسازان

علی ‌ محمد زمانی، فعال صنعت فولاد در گفت ‌ وگو با صمت اظهار کرد: با وجود اینکه ایران جزو بزرگ ‌ ترین دارندگان ذخایر گازی دنیا قرار دارد، تامین گاز در سال ‌ های اخیر به چالشی جدی برای کشور بدل شده و عملکرد صنایع را به ‌ شدت تحت تاثیر منفی قرار داده است. این محدودیت از بی ‌ توجهی به زیرساخت ‌ های انرژی کشور ناشی ‌ شده است.

زمانی افزود: اولویت تامین گاز در کشور به بخش خانگی اختصاص دارد؛ به ‌ گونه ‌ ای که با شدت گرفتن موج سرما و ناترازی تولید و مصرف این انرژی، دولت تمرکز خود را بیشتر بر تامین گاز موردنیاز خانگی قرار می ‌ دهد. در چنین شرایطی صنایع با محدودیت انرژی روبه ‌ رو می ‌ شوند و محدودیت یادشده از میزان تولید واحدهای صنعتی می ‌ کاهد. وی گفت: زنجیره فولاد در ایران با تکیه ‌ بر ذخایر معدنی و انرژی توسعه ‌ یافته است، اما در حال حاضر همان گازی که قرار بود زمینه توسعه فولادسازی ما را فراهم کند، به چالشی جدی برای فولادسازان و فعالان صنعتی تبدیل شده است. میزان وابستگی صنایع به گاز در واحدهای مختلف متفاوت است. گاز در بخشی از حلقه ‌ های زنجیره فولاد حکم انرژی را دارد، اما در حلقه تولید آهن اسفنجی به ‌ عنوان خوراک صنایع هم استفاده می ‌ شود؛ بنابراین بروز محدودیت در این زنجیره، به ‌ ویژه در حلقه تولید آهن ‌ اسفنجی به ‌ منزله توقف تولید در این زنجیره است. این فعال صنعت فولاد گفت: با شدت گرفتن سرما در هفته ‌ های گذشته، محدودیت گاز صنایع فولادی حتی به حلقه ‌ های پایانی این زنجیره نیز منتقل ‌ شده است. مصرف گاز در حلقه ‌ های میانی و پایانی زنجیره فولاد محدود است؛ بنابراین اعمال محدودیت برای صنایع یادشده حکایت از شرایط اضطراری در تامین انرژی دارد. در چنین شرایطی از میزان تولید محصولات فولادی کشور کاسته خواهد شد. البته میزان تولید در حلقه ‌ های یادشده از نیاز کشور به ‌ مراتب بالاتر است. علاوه بر این در حال حاضر در فصل رکود ساخت ‌ وساز قرار داریم و از میزان تقاضا برای محصولات فولادی کاسته شده است؛ بدین ترتیب بیشترین آسیب به تولید و تولیدکننده تحمیل می ‌ شود. وی افزود: تولید با حداکثر ظرفیت به ‌ منزله ارتقای سطح بهره ‌ وری و کاهش هزینه ‌ ها است. از آنجا که بخشی از هزینه ‌ های تولید ثابت هستند، افت تولید به ‌ منزله افزایش هزینه تمام ‌ شده تولید خواهد بود. بر همین ‌ اساس تمامی فولادسازان دنیا به ‌ دنبال آن هستند تا ظرفیت تولید خود را ارتقا بخشند، اما در حال حاضر محدودیت ‌ های یادشده در حوزه انرژی از توان تولید صنایع می ‌ کاهد، این در حالی است که کاهش یا توقف تولید در صنایع مختلف به ‌ منزله تحمیل خسارات جدی به صنعت و صنعتگران است. زمانی گفت: محدودیت ‌ های یادشده ضرباتی را به تجهیزات صنایع و کوره ‌ ها تحمیل می ‌ کند اما در مجموع می ‌ توان این ‌ طور ادعا کرد که آسیب ناشی از توقف تولید به ‌ مراتب بیشتر از خسارات وارده به تجهیزات است. در چنین شرایطی تولیدکنندگان در تامین محصولات قراردادهای صادراتی نیز با مشکلاتی روبه ‌ رو می ‌ شوند یا از پس ایفای تعهدات خود بر نخواهند آمد، این در حالی است که بروز مشکل در اجرای تعهدات صادراتی چالش ‌ زا است، زیرا اعتبار صادرکننده نزد طرف ‌ های خارجی از دست می ‌ رود و به ‌ سادگی امکان جبران آن وجود ندارد. وی در ادامه تاکید کرد: محدودیت در تامین انرژی فولادسازان و به ‌ دنبال آن افت تولید در حلقه ‌ های مختلف به رشد قابل ‌ توجه بهای این فلزات منتهی شده است. این رشد قیمت از حلقه آهن اسفنجی آغاز می ‌ شود و در سایر حلقه ‌ های این زنجیره نیز تداوم می ‌ یابد. البته نباید از ذکر این نکته غافل بود که روند رو به رشد بهای دلار در بازار آزاد نیز محرک دیگری برای رشد قیمت محصولات تولیدشده در حلقه ‌ های مختلف زنجیره فولاد در بورس کالا است. در واقع در شرایط توصیف ‌ شده شاهد ایجاد تقاضای غیرواقعی برای خرید فولاد و محصولات فولادی هستیم که همین تقاضای بیش از نیاز در نهایت به رشد قابل ‌ توجه بهای محصولات منتهی می ‌ شود.

دغدغه فولادسازان پایانی ندارد

رضا شهرستانی، فعال صنعت فولاد در گفت ‌ وگو با صمت اظهار کرد: تولید فولاد ایران در افق ۱۴۰۴ برابر ۵۵ میلیون تن هدف ‌ گذاری شده است. در همین راستا سرمایه ‌ گذاران به حضور در این زنجیره و توسعه آن تشویق و ترغیب شده ‌ اند. با این ‌ وجود دولت نتوانسته زیرساخت ‌ های موردنیاز برای تولید صنایع را در اختیار آنها قرار دهد و در نتیجه شاهد بروز محدودیت ‌ هایی در عملکرد صنایع فولادی کشور هستیم.

شهرستانی افزود: میزان ظرفیت ‌ ایجادشده در زنجیره فولاد کشور در حال حاضر بالغ ‌ بر ۴۰ میلیون تن برآورد می ‌ شود، اما میزان تولید سالانه در این صنعت حدود ۳۰ میلیون تن است. برای تولید سالانه ۳۰ میلیون تن فولاد، روزانه ۴۰ مترمکعب گاز نیاز است، اما در هفته ‌ های سرد سال تنها ۱۵ مترمکعب گاز در اختیار صنایع فولادی کشور قرار گرفت. به این ترتیب باید اقرار کرد محدودیت اعمال ‌ شده بر فولادسازان کشور جدی است و روند تولید آنها را به ‌ شدت تحت تاثیر منفی قرار داده است.

شهرستانی تاکید کرد: تداوم محدودیت ‌ های یادشده در کل ماه ‌ های سرد سال به ‌ منزله فاجعه ‌ ای برای فولادسازان کشور است و در واقع خسارات جدی و غیرقابل جبرانی به صنایع تحمیل می ‌ شود. افت قابل ‌ توجه تولید در یک صنعت به ‌ منزله ورود واحدهای تولیدی به چرخه زیان است و بدون ‌ تردید خروج از این چرخه زیان نیز به ‌ سادگی ممکن نیست.

وی گفت: فعالان صنعت فولاد راهکارهایی را برای کوتاه ‌ مدت، میان ‌ مدت و بلندمدت به وزارت صنعت، معدن و تجارت و همچنین مجلس شورای اسلامی ارائه کرده ‌ اند، اما هیچ گوش شنوایی برای درخواست ‌ ها و راهکارهای ما وجود ندارد؛ بنابراین در موقعیت کنونی مدیریت غلط در کنار محدودیت انرژی به چالشی جدی برای فعالان صنعتی بدل شده و عملکرد صنعتگران را تحت تاثیر منفی قرار داده است. این فعال صنعت فولاد گفت: عرضه و تقاضا در کنار هم معنا می ‌ یابد و زمینه کشف قیمت محصولات مختلف را فراهم می ‌ کند. طبیعتا در شرایطی که میزان تولید در یک حلقه از زنجیره محدود شود، رقابت گسترده ‌ ای برای خرید آن محصول آغاز می ‌ شود که به رشد بهای آن منتهی خواهد شد؛ کما اینکه در هفته ‌ های گذشته بهای فولاد و محصولات فولادی به ‌ شدت بیشتر شده است. وی افزود: صنعت فولاد تاثیر بسزایی در رشد تولید ناخالص داخلی دارد و فعالیت و تداوم تولید در این صنعت به ‌ منزله اشتغالزایی مستقیم و غیرمستقیم گسترده ‌ ای در کشور است. تولید و صادرات این صنعت، ارزآوری قابل ‌ توجهی را به ‌ دنبال دارد؛ بنابراین توقف تولید در این صنعت به ‌ منزله توقف تولید در زنجیره فولاد کشور خواهد بود. در چنین شرایطی از سیاست ‌ گذاران انتظار می ‌ رود ضمن اتخاذ تدابیر منطقی ‌ تر از وارد آوردن لطمات جدی به زنجیره فولاد و اقتصاد کشور جلوگیری کنند. وی گفت: باتوجه به محدودیت ‌ های زیرساختی که در تامین انرژی کشور به چشم می ‌ خورد، انتظار می ‌ رود چالش ‌ های حاکم بر فرآیند تولید در ماه ‌ های آتی نیز ادامه یابد. همچنین روند رو به رشد جمعیت و افزایش ظرفیت تولید، این محدودیت ‌ ها را هر سال جدی ‌ تر می ‌ کند؛ تا جایی که تحقق اهداف توسعه صنعت فولاد در افق ۱۴۰۴ ممکن و شدنی به ‌ نظر نمی ‌ رسد؛ بنابراین جذب سرمایه برای رفع این محدودیت ‌ ها منطقی و اصولی است.

سخن پایانی

در طول دهه ‌ های اخیر همپای توسعه صنعتی و ظرفیت ‌ سازی برای افزایش تولید در بخش ‌ های مختلف به توسعه ظرفیت ‌ های انرژی در کشور توجه کافی نشده و همین موضوع اکنون به پاشنه آشیل بسیاری از صنایع بدل شده و عملا روند فعالیت آنها را تحت تاثیر منفی قرار داده است. برای رفع کمبودهای یادشده در حوزه انرژی و جلوگیری از بروز خسارت ‌ های جدی به صنایع در سال ‌ های آتی، باید در درجه نخست زمینه جذب سرمایه و جبران عقب ‌ ماندگی در حوزه ‌ های مختلف انرژی کشور فراهم شود و در ادامه نیز با مهیا کردن شرایط بهره ‌ وری حداکثری انرژی در بخش ‌ های مختلف صنعتی و خانگی و تجاری مانع بروز بحران ‌ های جدی ‌ تر مختلف شد؛ بنابراین اصلاح الگوی مصرف در حوزه ‌ های گوناگون و ارتقای سرمایه ‌ گذاری در بخش انرژی کشور ضروری به ‌ نظر می ‌ رسد.