در شرایطی که تولیدکنندگان و صنعتگران فعال در عرصه پوشاک همواره باوجود مشکلات مختلف اقتصادی برای حفظ بازار داخلی تلاش می‌کنند، کالاهای وارداتی و قاچاق پوشاک روزبه‌روز بیشتر جان گرفته و در بازار و حتی میل مردم برای خرید، ریشه دوانده است. آنچه در زمینه قاچاق پوشاک و ورود آن از مبادی غیررسمی بیان می‌شود، تنها یک معضل اقتصادی نبوده و می‌تواند ابعاد فرهنگی و اجتماعی مختلفی به‌همراه داشته باشد. اما به‌عقیده کارشناسان و فعالان صنعت پوشاک، مزیت قیمتی و کیفیتی سبب شده تا در ماراتن پوشاک، قاچاق بر تولیدات داخلی پیروز شود. صمت در این گزارش، درباره میزان فعلی قاچاق پوشاک، تاثیرات آنها بر بازار و آینده صنعت پوشاک داخلی، با کارشناسان و فعالان این حوزه به گفت‌وگو پرداخته است.

کالای قاچاق، تولیدات داخلی را کنار زد

مجید افتخاری، عضو اتحادیه تولیدکنندگان و فروشندگان پوشاک ایران در گفت‌وگو با صمت، گستردگی کالای قاچاق در بازار پوشاک را معضلی مهم و اساسی عنوان کرد و در این‌باره توضیح داد: در چند سال اخیر پدیده مهم قاچاق در بازار پوشاک شکل گرفت اما طی چند ماه اخیر بنا بر شرایط ایجادشده، این قاچاق افزایش چشمگیری داشت؛ تا حدی که سهم قابل‌توجهی از بازار امروز پوشاک، در دست کالای قاچاق بوده و به‌راحتی تولیدات داخلی را کنار زده است. مهم‌ترین دلیل افزایش قاچاق پوشاک و استقبال مردم از این کالاها، ارزان‌نرخ بودن آنها نسبت به تولیدات داخلی است.  افتخاری تصریح کرد: در چند مدت اخیر به‌دلیل افزایش فشارهای اقتصادی در کشور و تحمیل تورم افسارگسیخته به صنعت و بخش تولید، بهای تمامی کالاهای واسطه‌ای تولید داخل (مانند مواد اولیه تولید پوشاک از جمله نخ) و در نهایت نرخ تمام‌شده کالاها به‌شدت افزایش یافت، اما چنین تورمی در سایر کشورهای تولیدکننده و صادرکننده پوشاک رخ نداده است. این موضوع همواره سبب شده تا از نظر قیمتی، تولیدات داخلی توان رقابت با پوشاک وارداتی و قاچاق نداشته باشد.

خرید لباس وارداتی توجیه اقتصادی دارد

این فعال صنعت پوشاک در ادامه به تشریح دلایل پایین بودن بهای پوشاک وارداتی نسبت به تولیدات داخلی پرداخت و گفت: حجم قابل‌توجهی از پوشاک خارجی، چه از طریق واردات رسمی و چه قاچاق از 2 کشور ترکیه و بنگلادش وارد ایران می‌شود. در کشور ترکیه به‌دلیل کاهش ارزش پول ملی این کشور، بهای تولیدات به‌طورکلی کاهش پیدا کرده و برای واردکنندگان ایرانی، واردات و حتی قاچاق این کالا از مزیت اقتصادی مناسبی برخوردار است. در بنگلادش نیز پوشاک در ابتدا نرخ بالایی دارند، اما در ادامه به‌دلیل گذشت زمان، استوک زمانی یا فصلی می‌شوند؛ به این معنا که از زمان مناسب ارائه آنها در بازار می‌گذرد. این موضوع سبب شده تا از نرخ این پوشاک کاسته شده و با بهای کمتری وارد ایران شوند. افتخاری ادامه داد: بنا بر دلایل عنوان‌شده، واردات پوشاک و حتی قاچاق آن‌، برای افراد توجیه اقتصادی و سود فراوانی را تامین می‌کند. مردم نیز به‌دلیل پایین‌تر بودن نرخ این کالاهای وارداتی و همچنین بالاتر بودن کیفیت آنها نسبت به تولیدات داخلی، خرید پوشاک خارجی را ترجیح می‌دهند. تمامی این موارد در کنار یکدیگر، سبب کنار زده‌ شدن پوشاک ایرانی در بازار داخلی شده است.

شیوه‌های امروزی قاچاق لباس

این عضو اتحادیه تولیدکنندگان و فروشندگان پوشاک ایران در ادامه صحبت‌های خود به انواع روش‌های قاچاق پوشاک اشاره کرد. او همچنین افزایش فشارهای اقتصادی بر مردم را عامل مهم ترجیح آنها به خرید کالای ارزان‌تر عنوان کرد و گفت: باید توجه داشت غیر از افزایش تورم تولید و مزیت‌های قیمتی تولید در سایر کشورها، نبود نظارت‌های مناسب دولت بر ورود کالای قاچاق نیز از دیگر دلایل افزایش این پدیده در بازار است. قاچاق تنها از مسیرهای مرسوم که در اذهان عمومی است، نبوده و امروزه شیوه‌های مختلفی دارد. قاچاق مسافری، اینترنتی و ثبت سفارش‌های مختلف در فضای مجازی نیز از روش‌های نوین قاچاق کالا، به‌ویژه پوشاک است. این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: وجود سود مناسب در فروش کالای قاچاق، کاهش توان خرید مردم و دیگر مسائل اقتصادی در کنار هم سبب شده تا بازار خریدوفروش قاچاق پوشاک بسیار داغ باشد. به‌دلیل وجود تورم فزاینده در تولید و همچنین مسائل معیشتی مردم، خرید پوشاک ایرانی که از کالای خارجی گران‌قیمت‌تر است، به‌صرفه نیست. وجود این تقاضا برای کالای ارزان‌تر، بستر بهتری را برای واردات کالای قاچاق فراهم کرده و برای فروشندگان و خریداران این نوع پوشاک، توجیه اقتصادی مناسبی وجود دارد.

دولت به صنعت پوشاک بی‌توجه است

این عضو اتحادیه تولیدکنندگان و فروشندگان پوشاک ایران همچنین به نقایص مدیریت دولت در صنعت پوشاک اشاره کرد. او غیر از وجود نظارت بر واردات و بازار فروش کالای قاچاق، افزایش فشار اقتصادی بر واحدهای تولیدی از سوی دولت را یکی از عوامل اصلی کم بودن سهم بازار پوشاک داخلی عنوان کرد و در این‌باره توضیح داد: همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، وجود فشارهای اقتصادی، سبب اصلی افزایش بهای تمام‌شده تولیدات است. زمانی که دولت دستمزد پایه را تا ۵۷ درصد افزایش می‌دهد، در سیستم‌های مالیاتی تغییر ایجاد کرده و نظارتی بر بازار ارز ندارد، بدیهی است تولیدکننده با افزایش هزینه‌های سرسام‌آوری مواجه بوده و نرخ تمام‌شده تولید حتی تا 10 برابر افزایش یابد، اما باید توجه کرد چنین تورم افسارگسیخته‌ای در سایر کشورها وجود نداشته و ثبات نسبی قیمت‌ها، مزیت اصلی تولیدات آنها است. افتخاری ادامه داد: غیر از بحث نظارت بر واردات کالای قاچاق، دولت وظایف اصلی و اساسی دیگری از جمله تبیین و تدوین سیاست‌های کلان اقتصادی و صنعتی نیز برعهده دارد. دولت برنامه مشخصی برای صنعت پوشاک نداشته و بی‌توجهی مسئولان دولتی نسبت به این بخش، نشان‌دهنده کم‌اهمیت بودن بازار پوشاک در نگاه این افراد است. این کم‌توجهی منجر به شکل‌گیری چالش‌های متعدد در تمامی حلقه‌های زنجیره تولید و عرضه پوشاک در کشور شده است.

تغییرات مخرب پایه‌ای قوانین

افتخاری در صحبت‌های خود به سیاست‌های نادرست دولت در رابطه با صنعت پوشاک اشاره کرد و ضمن زیانبار خواندن آنها گفت: غیر از نبودن برنامه‌های مناسب، دولت در این مدت تصمیمات نامناسب برای صنعت پوشاک اتخاذ کرد که از مهم‌ترین آنها می‌توان به ممنوعیت واردات نخ اشاره کرد. در زمانی که مشکلات مختلفی برای تامین ارز ورادات مواد اولیه پوشاک وجود داشت، دولت واردات نخ را به یک‌باره ممنوع کرد. پس از اعتراضات مختلف فعالان صنعت پوشاک، دولت اعلام کرد می‌توان ۳۰ درصد از نیاز نخ کشور را با واردات تامین کرد. کارشناسان اقتصادی بارها اعلام کردند این قانون به‌ضرر صنعت پوشاک خواهد بود و در این مدت نیز شاهد آسیب‌های مختلفی بودیم، اما همچنان دولت به این مسائل و چالش‌های تولید پوشاک بی‌توجه است. این عضو اتحادیه تولیدکنندگان و فروشندگان پوشاک ایران ادامه داد: یکی از تصمیمات یک‌شبه و مخرب اقتصادی دولت، تغییر نحوه محاسبه تعرفه‌های گمرکی برای واردات کالاها از آغاز سال جدید بود. دولت ارز نیمایی را جایگزین ارز ترجیحی برای محاسبه تعرفه‌های گمرکی کالاها در نظر گرفت که این خود باعث افزایش چندین برابری هزینه‌های واردات رسمی شد. بدیهی است که در این شرایط تمایل افراد به واردات کالاها از مبادی غیررسمی و شیوه‌های قاچاقی، افزایش می‌یابد.

نبود حمایت‌های لازم از صنایع

این عضو اتحادیه تولیدکنندگان و فروشندگان پوشاک ایران در پایان صحبت‌های خود از نبود حمایت‌های دولتی برای صنعت پوشاک گلایه کرد و گفت: تمامی تغییرات در مسائل مهم اقتصادی و قانونی توسط دولت، به بازارها و همچنین تولید شوک ایجاد می‌کند.

دولت در حال‌ حاضر سیاست پرداخت یارانه به مردم را دارد، اما برای تولید هیچ حمایتی (چه مالی، چه قانونی) در نظر نگرفته است. 2 ماه از سال جدید گذشته اما هنوز بانک‌ها اجازه تخصیص اعتبارات به واحدهای تولیدی را ندارند. می‌توان گفت دولت، تولید را تنها صنایع بزرگ و سنگین مانند نفت و پتروشیمی قلمداد می‌کند و از دیگر بخش‌های تولیدی و صنایع، غافل شده است. با استمرار وضع موجود نمی‌توان آینده مثبت و درستی را برای صنعت پوشاک پیش‌بینی کرد.

مواد اولیه گران است

محمد توکلی، دبیر کارگروه بررسی و پیگیری مواد اولیه در اتحادیه پوشاک تهران در گفت‌وگو با صمت، رونق بازار پوشاک خارجی را بیشتر از تولیدات داخلی عنوان کرد.

این فعال صنعت پوشاک بالا بودن نرخ تمام‌شده پوشاک داخلی را دلیل اصلی این موضوع معرفی کرد و توضیح داد: به‌طورکلی نمی‌توان شرایط تولید و بازار پوشاک داخلی را مناسب توصیف کرد و با ادامه رویه فعلی، صنعت تولید پوشاک در کشور تعطیل خواهد شد. صنعت پوشاک در ایران درگیر بحران‌های مهمی است و مهم‌ترین آن را می‌توان بالا بودن نرخ تمام‌‎شده تولید عنوان کرد. از سویی دیگر ورود کالای خارجی چه قاچاق و چه رسمی، به‌دلیل دارا بودن مزیت‌های بی‌شمار نسبت به تولیدات داخلی، بازار خرید پوشاک ایرانی را کساد کرده است. این فعال صنعت پوشاک ادامه داد: نبود ثبات اقتصادی نرخ کالاها و بالا بودن بهای مواد اولیه، سبب شده تا تولیدات داخلی گران‌تر از کالاهای وارداتی باشند. به‌عنوان مثال اگر قیمت‌ها را در کشوری مانند ترکیه (که بیشتر اجناس وارداتی، از این کشور هستند) نسبت به ایران مقایسه کنیم، خواهیم دید نخ، پارچه و به‌طورکلی مواد اولیه تهیه پوشاک در ایران، بسیار گران‌تر است. باوجود آنکه بهای انرژی و دستمزد نیروی کار در ترکیه از ایران بالاتر است و بیشتر نخ‌های موجود در ایران تولید داخلی هستند، اما همچنان نرخ مواد اولیه در کشور ما بالاتر از سایر کشورهاست.

صنعت پوشاک رقابتی است

توکلی در ادامه به رقابتی بودن صنعت پوشاک در ایران تاکید کرد. او همچنین ضمن گلایه از بالا بودن نرخ نخ تولید داخل نسبت به بهای جهانی، گفت: با بالا بودن بهای مواد اولیه، نرخ تمام‌شده تولید پوشاک نیز افزایش می‌یابد. در این شرایط تقاضای بازار به‌سمت کالای وارداتی یا قاچاق که از بهای کمتری برخوردار است، خواهد رفت. باید توجه داشت صنعت پوشاک در ایران، یک صنعت رقابتی است؛ به‌دلیل متعدد بودن افراد شاغل در این صنعت، تولیدکنندگان همواره در نظر دارند تا محصولات خود را با نرخ پایین‌تری به بازار عرضه کنند، اما زمانی که فشارهای هزینه‌ای بر تولیدکننده بوده و کالای قاچاق از بهای پایین‌تر و کیفیت بالاتری برخوردار باشد، در بازار جایی برای تولیدات ایرانی نخواهد بود. این صنعت پوشاک خاطرنشان کرد: علاوه بر مزیت قیمتی، تولیدات خارجی از کیفیت به نسبت بالاتری برخوردارند. بدیهی است جامعه با در نظر گرفتن تمام مسائل از جمله نرخ و کیفیت، کالای خارجی را حتی اگر قاچاق هم باشد، انتخاب می‌کند.

الزام رفع ممنوعیت واردات نخ

دبیر کارگروه بررسی و پیگیری مواد اولیه پوشاک تهران، مهم‌ترین راهکار کاهش نرخ تولید داخل را برداشتن ممنوعیت واردات نخ و کاهش مواد اولیه تولید داخلی معرفی کرد. توکلی معتقد است ممنوعیت واردات نخ، امکان افزایش نرخ مواد اولیه از سوی کارخانه‌های ریسندگی و بافندگی را فراهم می‌کند. او در این‌باره توضیح داد: تولیدات داخلی، تنها حدود ۴۰ الی ۵۰ درصد نیاز نخ صنعت پوشاک را تامین می‌کنند. از این‌رو چاره‌ای جز واردات مابقی نخ موردنیاز نیست، اما ممنوعیت واردات نخ سبب شده تا نه‌تنها در تامین این ماده اولیه دچار مشکل باشیم، بلکه تولیدکنندگان داخلی نخ نیز نرخ این کالا را افزایش دهند. مهم‌ترین راهکاری که باید از سوی دولت برای کاهش نرخ پوشاک داخلی اتخاذ شود، رفع ممنوعیت واردات نخ است. این فعال صنعت پوشاک ادامه داد: اگر وزارت صنعت، معدن و تجارت اجازه واردات نخ تنها به‌میزان نیاز کشور را صادر کرده و جلوی افزایش نرخ مواد اولیه در بازارها را بگیرد، پوشاک داخلی با کیفیتی بهتر و بهایی کمتر در بازار عرضه خواهد شد. از سویی دیگر باید خاطرنشان کرد: فرهنگ استفاده از تولیدات داخلی در ایران وجود دارد، بنابراین پیش‌بینی می‌شود اگر تولیدات داخلی از نظر تمامی ابعاد مزیت‌های بالاتری نسبت به کالاهای وارداتی داشته باشند، مردم رغبت بیشتری به خرید پوشاک ایرانی دارند، اما در شرایطی که مزیت قیمتی و کیفیتی برای کالاهای خارجی نسبت به پوشاک ایرانی وجود دارد، واردات و همچنین قاچاق پوشاک در کشور طرفدار بیشتری خواهد داشت.

سخن پایانی

زمانی که بحث از قاچاق کالا در کشور می‌شود، تصاویر همیشگی عبور کالا از مرزهای زمینی یا حتی کولبران به اذهان عمومی خطور می‌کند. شاید باور آن سخت باشد، اما قاچاق کالا در ایران امروز به ساده‌ترین شیوه‌ها در حال انجام است و بازار داخلی همواره مشتاق خرید از اجناس وارداتی ارزان‌قیمت! جدیدترین نمونه قاچاق کالا به‌ویژه پوشاک، ثبت سفارش از داخل و سپس وارد کردن آن به صورت موردی و تعدادی است.
 این خرید و فروش حاصل بهره‌گیری از فرصت‌های فضای مجازی بوده و بار منفی قاچاق مرسوم را برای مردم ندارد. شاید حتی عده‌ای ندانند که این اقدام نیز در تعاریف قاچاق گنجانده می‌شود. آنچه بارز و محرز است، در سایه قرار گرفتن تولیدات داخلی، به‌ویژه پوشاک به‌دلیل جولان‌دهی کالاهای قاچاق در بازار است.
 بنا بر نظر کارشناسان، نمی‌توان تمام تقصیر را بر گردن مصرف‌کننده انداخت. افزایش فشارهای اقتصادی و کوچک شدن سبد خرید مردم، جامعه را به انتخاب کالای ارزان‌تر ناچار می‌کند؛ حتی اگر قاچاق باشد.