به گزارش وزارت صنعت، معدن و تجارت، سیدرضا فاطمی‌امین در نشست مشترک با مجمع نمایندگان و استاندار کرمان گفت: وزارت صنعت، معدن و تجارت با مطالعه و لحاظ شرایط موجود تولید و تجارت کشور، برنامه‌های متعددی را در دستور کار قرار داده که از جمله آنها می‌توان به اقدامات اساسی در چارچوب تامین مالی واحدها، تامین زیرساخت‌ها، تکمیل زنجیره تولید، تکمیل ظرفیت واحدهای نیمه‌فعال و... اشاره کرد. وی اضافه ‌کرد: در طرح آمایش، تمرکز همه ارکان‌ باید بر این طرح باشد. هرچند ممکن است فهرست موجود ویرایش شود، اما اینکه به یک فهرست جامع در حوزه سرمایه‌گذاری برسیم، بدون شک رویکرد قابل‌قبولی است و ما نیازمند همفکری اولیه هستیم که تا یک ماه آینده این برنامه را عملیاتی کنیم. وزیر صنعت، معدن و تجارت تصریح ‌کرد: طرح آمایش صنعت، معدن و تجارت با اعمال همه ملاحظات قانونی و باتوجه به اسناد بالادستی و در چارچوب پیشنهادهای نمایندگان مجلس و نخبگان اقتصادی در مناطق مختلف آماده و عملیاتی می‌شود تا اهداف چهارساله تعیین‌شده برای آن به‌طور کامل محقق شود.

نقش دولت در ثبات بخش معدن

سیدسهراب حسینی، عضو کمیته اکتشاف خانه معدن ایران در گفت‌وگو باصمت برنامه‌های تبیین‌شده بخش معدن تا امروز را نشانی از نبود ‌آمایش سرزمین به‌شکلی مناسب در این حوزه معرفی کرد. وی معتقد است ضعف‌های گوناگون طرح‌های راهبردی که تاکنون برای فعالیت‌های بخش معدن تدوین‌ شده، نشانگر نبود آمایش سرزمین مناسب در این بخش است. حسینی در این ‌باره گفت: یکی از راهکارهای اصلی دستیابی به بهره‌وری مطلوب در تمامی حوزه‌های اقتصادی، توجه مناسب و تخصصی به آمایش سرزمین در هر بخش است. بخش معدن و صنایع معدنی هم از این قاعده مستثنا نیست، اما متاسفانه هنوز آمایش سرزمین جامع و کاملی در این عرصه مهم اقتصادی انجام نشده است. وی افزود: با تعیین و تدوین چشم‌انداز و برنامه بلندمدت برای هر حلقه از زنجیره بخش معدن، افق‌های بخش مهمی از اقتصاد کشور تبیین شده که براساس این اهداف کلی می‌توان به برنامه‌ریزی‌های کوتاه‌مدت و میان‌مدت پرداخت. وی ادامه داد: تدوین این‌گونه برنامه‌ها، نیازمند توجه به مباحث مهمی از جمله آمایش سرزمین است، چراکه براساس ماهیت آمایش سرزمین، اطلاعات مهم و جامعی از جامعه انسانی و ظرفیت‌های مناطق به‌دست می‌آید. تا امروز فعالیت‌های معدنی (مانند اکتشاف و راه‌اندازی معادن)، براساس در نظر گرفتن اطلاعاتی از جمله جمعیت منطقه، ظرفیت‌های استانی و اشتغالی، ظرفیت‌های معدنی موجود و همچنین نیاز کشور نبوده و به‌عبارتی فعالیت‌های بخش معدن از آمایش سرزمین کم‌بهره بوده است. دلیل مهم این اتفاق هم نبود آمایش سرزمین جامع و کامل به‌ویژه در بخش معدن و صنایع معدنی است.

کم‌توجهی دولت به آمایش سرزمین

حسینی در ادامه صحبت‌های خود، نبود آمایش سرزمین در معادن را نتیجه غفلت نهادهای دولتی از بخش معدن کشور دانست و در این‌ باره گفت: مهم‌ترین دلیل تبیین نشدن آمایش سرزمین در بخش معدن، کم‌توجهی نهادهای دولتی متولی این حوزه به معادن است. متاسفانه هنوز بخش معدن به‌عنوان یک تکیه‌گاه مهم اقتصادی در نظر دولتمردان به‌شمار نمی‌رود؛ از این ‌رو رویکرد مناسب و تخصصی به فعالیت معادن وجود ندارد. همین موضوع سبب‌ شده موارد استراتژیک و مهم فعالیت‌های بخش معدن مانند آمایش سرزمین از نگاه نهادهای دولتی دور بماند. بی‌اعتنایی به آمایش سرزمین در بخش معدن، نکات تخصصی در برنامه‌ریزی‌های اقتصادی این بخش و به‌طورکلی تدوین نشدن طرح کلی آمایش معادن ازسوی سازمان برنامه‌وبودجه کشور، باعث بروز مشکلات پیچیده و متعدد در بخش معدن شده است. این عضو کمیته اکتشاف خانه معدن ایران به تشریح اهمیت و جایگاه فنی آمایش سرزمین در تدوین برنامه‌های استراتژیک بخش معدن پرداخت. او همچنین نخستین و اصلی‌ترین راهکار برای تهیه طرح‌های توسعه‌ای بخش معدن و صنایع معدنی را توجه به آمایش سرزمین می‌داند. این فعال معدنی اظهار کرد: یکی از راهکارهای تدوین برنامه کلی و جامع که برای فعالیت‌های معدنی مفید و موثر باشد، طرح آمایش معادن است، چراکه در تدوین برنامه‌های استراتژیک معادن مانند نقشه راه معدن، آمایش سرزمین نقش مهمی را ایفا می‌کند.

آسیب‌شناسی مشکلات معادن

حسین حاتمی، نماینده مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو باصمت ابتدا به ظرفیت بالای بخش معدن در مباحث تجاری و تبدیل شدن آن به نقطه اتکای اقتصاد کشور اشاره کرد و گفت: بخش معدن و صنایع معدنی، توانایی تبدیل ‌شدن به ظرفیتی قابل اطمینان و انحصاری برای اقتصاد کشور را دارد و توسعه ابعاد گوناگون بخش معدن می‌تواند ضمن رفع مشکلات اقتصادی ما، ایران را به‌عنوان یک کشور قدرتمند در اقتصاد معدنی به جهان معرفی کند. این موضوع نیازمند آن است که ایران ضمن بی‌نیازی از واردات در بخش معدن، به نقطه حداکثری ظرفیت صادرات خود برسد. حاتمی در ادامه، توسعه بخش معدن را مستلزم توجه به برنامه‌های راهبردی بلندمدت و تخصصی دانست. او تدوین این برنامه‌ها را به‌مثابه مسیری معرفی کرد که می‌تواند سیاست‌گذاری‌های این بخش را اصلاح و هدفمند کند. حاتمی در این‌باره توضیح داد: یکی از موارد مهمی که باید در فعالیت‌های معدنی به آن پرداخت، موضوع توانایی توسعه بخش معدن و صنایع معدنی است. کشور ما ظرفیت‌های مطلوبی در بخش معدنی دارد و لازم است برای بهره‌برداری از آنها و همچنین رفع مشکلات متعدد موجود در مسیر فعالیت معدنی، اقدامات گسترده‌ای انجام دهد.

رابطه آمایش سرزمین و محیط‌زیست

نماینده مردم آذربایجان شرقی در مجلس ادامه داد: آمایش سرزمین و برنامه‌ریزی برپایه آن، نخستین مسئله‌ای است که باید نهادهای دولتی متولی بخش معدن به آن اهتمام ورزند. جای خالی آمایش سرزمین در بخش معدن کشور بسیار احساس می‌شود، در حالی که به‌دلیل مزایای بی‌شمار این موضوع، نمی‌توان به‌سادگی از آن غافل شد. هنوز چشم‌انداز مناسبی برای آمایش سرزمین در بخش معدن و شناسایی ظرفیت‌های معدنی در جهت بهره‌برداری مطلوب از این ذخایر، تدوین ‌نشده است. به این ترتیب تا امروز نتوانسته‌ایم به‌تناسب ذخایر و منابع معدنی موجود در کشور از آن بهره‌وری داشته باشیم؛ به‌عبارتی به‌دلیل نبود آمایش سرزمین در بخش معدن و پیروی ‌نکردن از اصول آن، فعالیت‌های گوناگون معدنکاری از جمله اکتشافات و استخراج‌های معدنی با محدودیت مواجه شده‌اند. حاتمی از دیگر مزایای تدوین طرح آمایش سرزمین را صیانت از منابع طبیعی و حفاظت از محیط‌زیست دانست و گفت: گاه سازمان حفاظت محیط‌زیست و نهادهای زیرمجموعه و مرتبط با آن، با هدف حفاظت از محیط‌زیست، رویکرد منفی نسبت به معدنکاری داشته‌اند. 

در این راستا باید تاکید کرد با انجام آمایش سرزمین در بخش معدن، می‌توان با کمترین آسیب به منابع طبیعی به معدنکاری متناسب با هر منطقه پرداخت. در چنین شرایطی، فعالیت معادن براساس مقررات زیست‌محیطی تعطیل نمی‌شود و طبیعت نیز درگیر مشکلات جدی نخواهد شد؛ بنابراین بازبینی و اصلاح شیوه‌نامه‌های معدنی و توجه به آمایش سرزمین در بخش معدن یکی از اقدامات مهمی است که باید در دستور کار مسئولان نهادهای دولتی قرار گیرد.

سخن پایانی

به‌طورکلی، آمایش سرزمین اشاره به روش‌ها و رویکردهای استفاده‌شده ازسوی بخش خصوصی و عمومی به‌منظور اثرگذاری بر توزیع جمعیت و فعالیت‌ها و بهبود بهره‌وری منابع باتوجه به ظرفیت‌های موجود طبیعی و انسانی در فضاهایی با مقیاس‌های گوناگون دارد. پایدارترین آرایشی که به ۳ مولفه مهم جمعیت، سرمایه و منابع طبیعی و محیطی یک منطقه یا سرزمین ختم می‌شود، برنامه آمایش سرزمین نامیده می‌شود؛ بنابراین وجود آمایش سرزمین در بخش معدن یکی از مباحث مهمی است که با رعایت کردن آن می‌توان به بهره‌وری مناسب معادن دست یافت.