مرکز آمار بعد از ۲ ماه، آمار تورم را به ‌ شکلی ناقص به ‌ روز کرد. این آمارها نشان می ‌ دهد که نرخ تورم در پایان سال گذشته (سال ۱۴۰۱ ) به ۴۵ . ۸ درصد رسیده است. داده ‌ های این مرکز همچنین برای فروردین ۱۴۰۲ ، تنها به ارائه آمار نرخ تورم ماهانه بسنده و خلاف روال از اعلام سایر شاخص ‌ ها مانند نرخ تورم نقطه به نقطه یا تورم شهری و روستانی و... خودداری کرده است.مرکز آمار ایران، نرخ تورم اسفند سال ۱۴۰۱ را نیز با تاخیر اعلام و علت را زمانبر بودن محاسبات با تمرکز بر تغییر سال پایه آمار از ۱۳۹۵ به ۱۴۰۰ عنوان کرد.

سکوت مرکز آمار شکست

پس از آنکه مرکز آمار در سوم اسفند سال گذشته، نرخ تورم بهمن ۱۴۰۱ را منتشر کرد، انتشار این آمارها مسکوت ماند تا اینکه سرانجام قفل این ماجرا با انتشار ناقص آمارهای تورم سال گذشته و فروردین شکسته شد، اگرچه گفته می ‌ شود که تغییرات فنی (تغییر سال پایه محاسبات از ۱۳۹۵ به ۱۴۰۰ ) دلیل اصلی این تاخیر بوده، اما برخی کارشناسان نیز پرهیز از انتشار آمارهای تورم بالا برای کنترل فضای روانی جامعه را از جمله دلایل تاخیر در انتشار آمار ماهانه تورم بیان می ‌ کنند. این در حالی است که آمار نرخ مسکن تهران نیز مدتی است توسط بانک مرکزی و مرکز آمار اعلام نمی ‌ شود. نرخ تورم، سال گذشته ۴۵ . ۸ درصد شد، به هر حال در این آمارها و در ارتباط با سال گذشته، تنها 2جدول دیده می ‌ شود. اول، جدول نرخ تورم ماهانه گروه ‌ های کالایی در اسفند و دوم، جدول نرخ تورم سالانه برای کل خانوارها؛ خانوارهای شهری و خانوارهای روستایی در سال ‌ های اخیر و نیز در ماه ‌ های 2 سال ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ . بر این اساس، نرخ تورم سال گذشته یعنی میانگین ۱۲ ماهه قیمت ‌ ها در ۱۲ ماه منتهی به اسفند ۱۴۰۱ نسبت به دوره مشابه قبل از آن، برای کل خانوارهای کشور به ۴۵ . ۸ درصد رسیده که بالاترین میزان خود از آبان سال ۱۴۰۰ تا اسفند سال گذشته به ‌ شمار می ‌ رود. در این میان، نرخ تورم خانوارهای شهری ۴۵ و نرخ تورم خانوارهای روستایی نیز ۵۰ . ۶ درصد اعلام شده است. این آمارها در شرایطی بیان می ‌ شود که بانک مرکزی ۶ فروردین امسال، نرخ تورم ۱۲ ماه منتهی به اسفند ۱۴۰۱ نسبت به ۱۲ ماه منتهی به اسفند ۱۴۰۰ را معادل ۴۶ . ۵۴ درصد اعلام کرده بود.

تورم ۶ . ۹ درصدی خوراکی ‌ ها در اسفند ۱۴۰۱

از سوی دیگر، مشاهده می ‌ شود که خلاف دوره ‌ های قبل که جزئیات بیشتری از تورم ماهانه بیان می ‌ شد، آمارهای جدید مرکز آمار در ارتباط با اسفند سال گذشته، تنها به جدول تورم ماهانه بسنده کرده است. طبق این داده ‌ ها، نرخ تورم ماهانه کل کالاها ۴ . ۷ درصد و کل خوراکی ‌ ها نیز رقم قابل ‌ توجه ۶ . ۹ درصد بوده است. در بین کالاهای خوراکی، گروه گوشت با تورم ماهانه ۱۸ . ۳ درصد و نیز میوه و خشکبار با تورم ماهانه ۱۲ . ۸ درصد بیشترین تورم ماهانه را از آن خود کرده ‌ اند. در بین کالاهای غیرخوراکی نیز پوشاک و کفش با تورم ماهانه ۵ / ۷ درصد و نیز گروه حمل ‌ ونقل با تورم ماهانه ۷ . ۱ درصد، سردمدار رشد ماهانه نرخ در آستانه نوروز امسال لقب گرفته ‌ ‎ اند.

کاهش نسبی تب قیمت ‌ ها

اما آمارهای تورم ماهانه در فروردین امسال که در ادامه آمارهای مرکز آمار اعلام شده، نشان می ‌ دهد در فروردین امسال، مقداری از تب ماهانه قیمت ‌ ها کاسته شده است. به ‌ طوری که، نرخ تورم ماهانه کل کالاها به ۳ . ۷ درصد و تورم ماهانه خوراکی ‌ ها به ۴ درصد کاهش یافته است. به ‌ نظر می ‌ رسد که آرام گرفتن نرخ ارز و همچنین کاهش تقاضا در بخش ‌ هایی از بازار به ‌ دلیل ماه مبارک رمضان، از جمله دلایل این کاهش باشد.به این ترتیب، در بین کالاهای خوراکی، بیشترین نرخ تورم ماهانه به میوه و خشکبار با ۱۵ درصد رسید و پس از آن گروه گوشت با ۵ . ۴ درصد در رده بعدی قرار گرفت. در میان کالاهای غیرخوراکی نیز، گروه حمل ‌ ونقل با ۸ . ۶ درصد بیشترین تورم ماهانه را از آن خود کرد و پس از آن، کالاها و خدمات متفرقه و نیز هتل و رستوران به ‌ ترتیب با ۷ و ۵ درصد در رده ‌ های بعدی قرار گرفتند.

افت ‌ وخیزهای نرخ تورم در ایران

بعد از دولت سازندگی و ثبت تورم ۴۹ درصدی در سال ۱۳۷۴ ، دولت تدبیر و امید با تورم ۴۱ درصدی، رکورددار تورم بالای ۴۰ درصد در ایران شد. به ‌ نظر می ‌ رسد که افسار تورم از دست دولتی که سال ‌ ها شعار تورم تک ‌ رقمی می ‌ دادند، حسابی خارج شده است. در دهه اخیر، سرعت تحولات اقتصادی به ‌ قدری بالا رفته و چنان بی ‌ ثباتی حاکم شده که الگوریتم چندین ‌ ساله تعیین سال پایه آماری را هم تغییر داده است. فواصل سال پایه آماری که از سال ۱۳۱۵ تاکنون عموما ۱۰ سال بوده، در دهه ۹۰ به ۵ سال رسیده است، زیرا به ‌ تازگی با سرعت بیشتری تغییراتی در سبد شاخص نرخ خانوارها و وزن ‌ های اقلام سبد به ‌ وجود می ‌ آید که اگر لحاظ نشود، می ‌ تواند بر دقت اندازه ‌ گیری شاخص ‌ ها از جمله تورم، تاثیر منفی بگذارد.

با این ‌ همه سال ۱۴۰۰ به ‌ عنوان سال پایه جدید آماری در نظر گرفته شد. این دومین ‌ باری است که فاصله سال پایه آماری کمتر می ‌ شود، این اتفاق نخستین ‌ بار زمانی افتاد که سال ۹۵ به ‌ عنوان سال پایه آماری واحد، میان مرکز آمار و بانک مرکزی تعیین شد، در حالی که سال پایه قبلی آن 5 سال پیش از آن یعنی سال ۹۰ بود. این در حالی است که به ‌ گفته کارشناسان، ۵ سال کمترین فاصله ممکن میان ۲ سال پایه است و هر سالی را هم نمی ‌ توان به ‌ عنوان سال پایه انتخاب کرد، بلکه سال انتخاب ‌ شده باید ویژگی ‌ های خاصی از جمله حدی از ثبات و جهش نداشتن متغیرهای کلان را دارا باشد.

دومین رکورددار تورم

تورم ۴۱ درصدی سال ۹۸ (مطابق با آمار بانک مرکزی) ثبت رکوردی کم ‌ سابقه از تورم بالا طی ۸ دولت گذشته بود. دولت روحانی بار دیگر رکورددار در بالاترین ‌ ها شد؛ این بار روحانی رکورددار تورم ۴۱ درصدی به اذعان بانک مرکزی و حتی تورم ۴۰ . ۴ درصدی در تیر سال ۹۸ به اذعان مرکز آمار است. در ۲۵ سال گذشته یک بار تورم از ۴۰ درصد عبور کرد و به مرز ۵۰ درصد نزدیک شده بود؛ آن ‌ هم در سال ۷۴ (دوره ریاست ‌ جمهوری مرحوم هاشمی ‌ رفسنجانی) بود که نرخ تورم ۴۹ . ۴ درصد شد! بنابراین بعد از دولت سازندگی، دولت تدبیر و امید رکورددار تورم بیش از ۴۰ درصدی در ایران است. البته دولت روحانی در حالی باید عنوان رکورد تورم ۴۰ درصدی را یدک بکشد که در سال ‌ های اخیر مدام شعار تورم تک ‌ رقمی را تکرار می ‌ کرده؛ هرچند براساس آمار و روی کاغذ این شعار برای مقطعی نیز محقق شد،اما نه ‌ تنها دوام نداشت، بلکه باعث شد فنر تورم که فشرده شده بود، باز شود و تورمی سرسام ‌ آور را به ‌ ارمغان بیاورد.نکته دیگر در مرور نرخ تورم در سال ‌ های گذشته این است که در حالی رکورد تورم ۴۰ درصدی بعد از دولت سازندگی به دولت روحانی رسید که در سال ‌ های جنگ تحمیلی نیز این اعداد و ارقام از تورم در اقتصاد ایران ثبت نشده است. بالاترین تورم در سال ‌ های جنگ تحمیلی و در فاصله سال ‌ های ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۷ معادل ۲۸ . ۹ درصد در سال ۱۳۶۷ بوده است. کمترین نرخ تورم در این دوره زمانی نیز ۶ . ۹ درصد در سال ۱۳۶۴ بود. البته دولت یازدهم در فاصله سال ‌ های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۶ توانست آرامشی تورمی ایجاد کند،اما این آرامش دوام نداشت و از سال ۹۷ به ‌ شکل رسمی استارت تورم افزایشی زده شد. پایین ‌ ترین نرخ تورم در سال ۱۳۹۵ برابر با ۹ درصد و بالاترین نرخ تورم این دولت برابر با ۴۱ درصد در سال ۹۸ ثبت شده است.

وقوع خشن ‌ ترین تورم ۲ دهه اخیر

رکورد تورم میانگین در کشور برای سومین ‌ بار در ۲۵ سال اخیر در دی ۱۴۰۱ به ثبت رسید. مقایسه تورم سالانه در دی ۱۴۰۱ با ۲ رکورد دیگر در سال ‌ های اخیر نشان می ‌ دهد خلاف دفعات قبل، این ‌ بار فشار حداکثری تورم بر طبقات پایین ‌ تر درآمدی کشور بوده است؛ رویدادی که از آن به ‌ عنوان «تورم خشن» در کشور یاد می ‌ شود. به این ترتیب، دی سال گذشته شاخص «تورم میانگین» به بالاترین سطح ۲۵ ساله خود رسید که برخی تحلیلگران، این شاخص (تورم میانگین) را یکی از مهم ‌ ترین متغیرهای ارزیابی تورم کشور قلمداد می ‌ کنند.طریق محاسبه شاخص مورداشاره به این شکل است که میانگین شاخص نرخ مصرف ‌ کننده در ۱۲ ماه منتهی به هر مقطع با همین رقم در موقعیت مشابه خود در سال گذشته مقایسه می ‌ شود. بررسی ‌ ها نشان می ‌ دهد از ابتدای دهه ۹۰ تاکنون در ۳ مقطع، این متغیر اوج گرفته و ۳ بیشینه را در این مدت به ثبت رسانده است.

۳ رکورد مهم تورم در ۲۰ سال اخیر

بررسی داده ‌ های تورم میانگین در نقاط شهری کشور نشان می ‌ دهد که ابتدا در پایان تابستان ۹۸ ، نخستین خیز بلند تورمی در کشور رقم خورده است و سپس با اندکی فروکش در میانه تابستان ۱۴۰۰ ، دومین بیشینه نسبی در این شاخص به ‌ چشم می ‌ خورد.در ادامه، حذف ارز ترجیحی از برخی کالاها و در ماه ‌ های اخیر نیز رشد نرخ دلار موجب شده تا سومین جهش تورمی این دهه به ثبت برسد و در ابتدای زمستان امسال، مرز ۴۶ درصد را لمس کند.بررسی رشد شاخص نرخ مصرف ‌ کننده می ‌ تواند در ۲ بخش کالا و خدمات ارزیابی شود. در همین رابطه، در بخش کالاها، ۳ دسته مهم وجود دارد: کالاهای بادوام، بی ‌ دوام و کم ‌ دوام. طبق تعریف، کالاهایی که دوام بیشتری از حیث مصرف دارند، کالاهای بادوام هستند و پس از آن کالاهای کم ‌ دوام و در رده آخر کالاهای بی ‌ دوام قرار دارند که زودتر از سایرین مصرف می ‌ شوند. از مثال ‌ های دسته سوم می ‌ توان به خوراکی ‌ ها اشاره کرد.در همین رابطه، داده ‌ های مرکز آمار یک نکته مهم را درباره رکوردزنی تورم میانگین در این مقطع در مقایسه با ۲ ماکزیمم ثبت ‌ شده دیگر در این سال ‌ ها دربردارد. شهریور ۱۳۹۸ که تورم میانگین به قله خود رسید، تورم کالاهای بادوام در کانال ۸۰ درصد بوده و تورم میانگین در کالاهای کم ‌ دوام و بی ‌ دوام در رده ‌ های پایین ‌ تر قرار داشتند. از سوی دیگر، تورم خدمات هم در مرز ۲۱ درصد رقم خورده بود. به ‌ بیان دیگر، عمده رشد تورم در پایان تابستان ۱۳۹۸ ، از سمت کالاهای بادوام و از اساس ناشی از رشد نرخ ارز در مقاطع قبلی بوده است. در نهایت هم، تورم میانگین برابر با ۴۲ . ۷ درصد به ثبت رسید.در شهریور ۱۴۰۰ نیز اتفاقی شبیه به تابستان ۲ سال قبلش رقم خورد؛ یعنی تورم کالاهای بادوام آنقدر رشد کرد تا از مرز ۸۰ درصد بالاتر رفت و در نهایت، تورم میانگین را در آن زمان به سطح ۴۵ درصد رساند. در آن مقطع هنوز تورم خوراکی ‌ ها در کشور به نسبت سایر بخش ‌ ها پایین ‌ تر بود و فشار تورمی از سمت کالاهای بادوام به ‌ مراتب بیشتر بود. در شاخه خدمات هم، تورم هنوز پایین ‌ تر از مرز ۳۰ درصد قرار داشت. این در حالی است که اکنون ترکیب افزایش تورم در کشور به ‌ هم خورده و رکورد مهمی ثبت شده است.

سخن پایانی

فارغ از مبانی و نحوه محاسبه آمار، گزارش اخیر بانک مرکزی حاوی نکات جالبی است. یکی از این نکات، مقایسه دوره ‌ های اوج ‌ گیری تورم در ایران است، این گزارش نشان می ‌ دهد طی ۸۶ سال گذشته میزان ثبات نرخ تورم سالانه در نرخ بالای ۴۰ درصد در یک دوره چهارساله بی ‌ سابقه بوده است و تنها دوره نزدیک به این وضعیت مربوط به سال ‌ های ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۲ می ‌ شود، یعنی همزمان با جنگ جهانی دوم که نرخ تورم از ۴۹ درصد تا ۱۱۰ درصد به ثبت رسیده و این دوره هم فقط ۳ سال به طول انجامیده است.برخی کارشناسان، تورم مقطع اخیر را خشن ‌ تر از سال ‌ های قبل می ‌ دانند؛ چرا که کالاهای بی ‌ دوام بیشتر اشاره به خوراکی ‌ ها دارد و وقتی تورم در این حوزه بالا می ‌ رود، نشان از رشد بیشتر قیمت ‌ ها در سبد خوراکی ‌ ها دارد؛ موضوعی که فشار رشد نرخ بر طبقات پایین ‌ تر درآمدی را نسبت به سایر دهک ‌ ها بیشتر می ‌ کند.