روابط‌عمومی، پل توسعه فناوری
نزدیک به 2 دهه می‌شود که اکوسیستم دانش‌بنیان در کشور ماهیت عینی پیدا کرد و چند سالی هم هست که دست‌کم در تعداد آنها رشد کمی جهش‌داری را شاهد بودیم.
خوشبختانه به‌لطف توسعه فناوری و عصر ارتباطات، امروزه مفهوم استارت‌آپ‌ها و دانش‌بنیان برای مردم بیش از گذشته روشن‌تر شده است. به‌گفته کارشناسان، ترویج مفهوم دانش‌بنیان در جامعه مرهون فعالیت‌های روابط‌عمومی و ارتباطات آنها با فضای رسانه به‌ویژه رسانه‌های علمی در کشور است. هرچند در روزگار فعلی تعداد سرویس‌های علمی و رسانه‌های تخصصی در حوزه دانش و فناوری به کمتر از انگشتان یک دست می‌رسد؛ اما با همین میزان سوخت اندک رسانه‌ای خوشبختانه روابط‌عمومی‌ها در کنار اهالی رسانه فعالیت پررنگی در توسعه دستاوردها و معرفی دانش‌بنیان‌ها به آحاد جامعه داشتند. به‌مناسبت روز ارتباطات و روابط‌عمومی در این گزارش به نقش فعالان این حوزه به ترویج مفهوم دانش‌بنیان در جامعه پرداخت.
از چه زمانی علم رونق گرفت؟
دستاوردهای علم و دنیای فناوری از زمانی برای عموم مردم جذابیت پیدا کرد که شاهد تاثیر مستقیم علم بر اقتصاد بودند. در واقع، از زمانی که به درک تاثیر رشد علم در کاهش بیماری‌ها و ارتقای سبک زندگی پی بردند، به علم اعتماد کردند و خواهان شفاف کردن این یافته‌ها از سوی دانشمندان و مخترعان شدند تا اینکه اواخر دهه ۱۹۷۰ را می‌توان سرآغاز ترویج علم به مفهوم امروزی آن دانست. به‌همین‌دلیل، از سال ۱۹۸۰ میلادی، ترویج علم و آگاهی از دستاوردهای علمی به‌صورت یک فعالیت گسترده و نظام‌مند در دستور کار نهادهای آموزشی و سیاست‌گذار در کشورهای غربی موردتوجه جدی قرار گرفت و پس از آن با اندکی تاخیر، در برخی کشورهای در حال توسعه، این دست از فعالیت‌ها رونق بیشتری گرفت.
پل امروز به فردا
محمد خاکساری، رئیس مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری در گفت‌وگو با گفت: نقش روابط‌عمومی در توسعه اکوسیستم دانش‌بنیان‌ها همپای فعالیت اجزای آن مهم است، به‌گونه‌ای‌که اگر چنین رکنی در این اکوسیستم وجود نداشته باشد، نمی‌توان انتظار رشد و توسعه این اکوسیستم به‌منظور حل مشکلات و نیل به اقتصاد دانش‌بنیان را داشت.
رئیس مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری درباره اهمیت جایگاه روابط‌عمومی در توسعه دانش‌بنیان گفت: در کل روابط‌عمومی از 2 بعد اهمیت دارد؛ در گام نخست در شرایطی که مفهوم توسعه دانش‌بنیان به‌درستی و با دقت رسانه‌ای بالا تبیین شود، برای مردم و جامعه امیدآفرین خواهد بود. به‌عبارت دیگر، مردم از توانمندی‌های فناوران در کشور آگاه می‌شوند و نسل جوان و دانشگاهی راه‌های تازه‌ای برای اشتغال و کسب درآمد پیش‌پای خود می‌بیند. بی‌شک این روابط‌عمومی و بعد رسانه‌ها هستند که مسئولیت شکل‌گیری نگرش مردم در امر دستاوردهای فناورانه را برعهده دارند.
وی گفت: اطلاع‌رسانی و شفاف کردن دستاوردها به زبان عام اینکه دانش‌بنیان‌ها دقیقا به حل کدام چالش در جامعه پرداختند، مسئولیت مستقیم روابط‌عمومی‌ها است. در واقع روابط عمومی ویترین این اکوسیستم محسوب می‌شود و نقش جدی در پیشبرد اهداف آن دارد. متاسفانه در برخی مواقع، زبان اطلاع‌رسانی‌ها به‌قدری پیچیده است که باعث تفهیم اشتباه مردم می‌شود. به‌همین‌دلیل شاید دسته‌ای از مردم بترسند و خیال کنند که دانش‌بنیان حوزه‌ای دست‌نیافتنی است و نمی‌توان وارد این عرصه شد. به‌همین‌دلیل اینجاست که باید سخن از ترویج علم گفت و از بکارگیری فنون ترویج علم در ارکان روابط‌عمومی یاد کرد.وی بااشاره به اینکه مردم هنوز درک روشنی از تاثیر روابط‌عمومی بر تفکر جامعه ندارند، گفت: متاسفانه ماهیت روابط‌عمومی آن‌گونه که باید مهم باشد، نیست و هنوز جایگاه خود را در میان مردم پیدا نکرده است. شاید به‌واسطه اهمیت و جریان مداومی که همواره در زندگی داشته، امری مفروض تلقی شده و محو بودنش در جامعه همچنین نقش بی‌بدیل و سرنوشت‌سازش، کمتر دیده شده و چنان که باید و شاید، موردتوجه قرار نگرفته است.خاکساری افزود: امروز زیست‌بوم فناوری و نوآوری کشور، بیش از هر
حوزه و زمان دیگری، قوت گرفته است و دوام آن در این دو دهه اخیر مرهون روابط‌عمومی و دانش ارتباطات است. این مولفه از جزئی‌ترین اکوسیستم دانش‌بنیان تا رأس آن نقش مستقیم و قابل‌توجهی در ترویج مفهوم دانش‌بنیان، هم برای رسانه‌ها و هم برای مردم داشته است. فضای نوآوری و فناوری، با فعالیت قریب به ۱۰ هزار شرکت که هرکدام به مثابه چرخ‌دنده‌های محرک و مقوم این دستگاه عمل می‌کنند، شبکه‌ای ارتباطی، تعامل‌پذیر و پویا شکل داده است که از نوآوری‌ها، مغزافزارها، فناوری‌ها و هزاران ایده برای اعتلای کشور گام برمی‌دارند.
نمودار ارتباطات نوین در ساخت شبکه‌های اجتماعی
خاکساری گفت: باتوجه به سبقه تاریخی ایرانیان در برقراری ارتباط و نوع دوستی‌شان می‌توان گفت، ترویج مفاهیم علمی در دوران شکوفایی اسلامی که منجر به رشد علم در جهان هم بود، ناشی از همین گستردگی ارتباطات بود. در واقع ارتباطات تعاملی و اثرگذار، بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ، تاریخ، زیست و البته اقتصاد این سرزمین به‌شمار می‌رود. رئیس مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری گفت: با توسعه ساختگاه‌ها و بسترها و معبرهای ارتباطی به‌مدد رشد روزافزون فناوری‌ها، امروزه ارتباطات با همان هدف و هویت، شکل و ماموریت‌های تازه‌ای یافته و از ابزارهای فناورانه و نوآورانه بهره‌مند شده است. ارتباطات نوین، در ساحت و ساختار شبکه‌های اجتماعی، نمود و بروز یافته است و با به‌میان آمدن «هوش‌مصنوعی»، شاهد شکل و قامتی تازه با تحولی شگرف در مفهوم و عملکرد «ارتباطات» خواهیم بود. وی بااشاره به اهمیت روابط‌عمومی در توسعه اکوسیستم دانش‌بنیان گفت: در زیست‌بوم فناوری، نوآوری و اقتصاد دانش‌بنیان به‌واسطه ماهیت فناورانگی و نوآورانگی این حوزه، نقش راهبردی و کلیدی روابط‌عمومی و رابطان عمومی در بدنه این سیستم از هر
حوزه دیگری، پررنگ و قابل‌اعتنا است. ارتباطات است که می‌تواند سرشاخه‌های پرشکوفه و بارور درختان را که همان شرکت‌های دانش‌بنیان، خلاق و فناور هستند، به تنه‌های تناور و توانمند صنایع متصل کند تا شاهد شکوفایی و ثمربخشی هرچه بیشتر زیست‌بوم فناوری و نوآوری و اعتلای اقتصادمان باشیم.به‌گفته خاکساری، در میانه مسیر زیست‌بوم نوآوری و فناوری، نقش فعالان حوزه روابط‌عمومی و ارتباطات، نقشی درخشان، تسهیلگر و راهگشاست که امیدواریم همدلی فعالان این حوزه، قطار اقتصاد دانش‌بنیان کشور را به سرمنزل مقصود ارزش‌آفرینی، اعتلا و اقتدار خواهد رساند.
وی گفت: خوشبختانه با در نظر گرفتن این روز می‌توان ایده‌های کارسازی را برای ترویج بیشتر مفهوم دانش‌بنیان به‌کار برد. نباید فراموش کنیم که اگر بسیاری از دستاوردهای دانش‌بنیان‌ها در بدنه صنعت و تولید به کار برده شوند، بهدلیل تلاش روابط‌عمومی‌هایی است که در این 2 دهه با هدف روشنی فردای فناوری تلاش کردند.
می‌توان گفت روابط‌عمومی پلی است که تجربه‌های امروز را به امیدهای فردا می‌رساند. با توسعه اکوسیستم دانش‌بنیان در کشور امید است روزبه‌روز مردم با مفهوم و به‌ویژه دستاوردهای دانش‌بنیان‌ها بیش از گذشته آشنا شوند. به‌طورقطع هرچقدر نقش‌آفرینی فعالان این عرصه و رابطان عمومی پررنگ‌تر باشد، برای کمک به زیست‌بوم دانش‌بنیان هم ارتقای بیشتری پیدا می‌کند.
باید فرهنگ دانش در جامعه نهادینه شود
چندی پیش، روح‌الله دهقانی، رئیس بنیاد ملی نخبگان و معاونت علمی و فناوری اقتصاد دانش‌بنیان بااشاره به اهمیت ترویج علم در کشور گفت: رسانه‌ها نقش آگاهی‌بخشی و مردمی‌سازی فناوری‌ها را به‌خوبی ایفا می‌کنند و نقش آنها در پایدارسازی و ارتقای فناوری‌ها نقشی کلیدی است. وقتی جریان علم و فناوری، مردمی می‌شود، علاوه بر کمک به ارتقای این فناوری، بازار آن نیز توسعه و رونق پیدا می‌کند. در این رابطه فرنوش اعلامی، رئیس مرکز رشد واحدهای فناوری و کارآفرینی دانشگاه شهید بهشتی در گفت‌وگو با بااشاره به اهمیت نقش روابط‌عمومی در شکل‌گیری و ترویج فرهنگ دوستدار دانش گفت: فرهنگ دوستدار دانش، فرهنگی است که ترویج علم و دستاوردهای آن در سازمان یا جامعه‌ای نهادینه می‌شود. حال برای اینکه افراد بتوانند دانشی را کشف، ایجاد یا کسب کنند، باید شناخت جذاب‌گونه‌ای از آن داشته باشند. در واقع، برای اینکه بتوانند دانشی را به‌کار بگیرند، نیازمند کسب اطلاع از منابع رسمی هستند. امروزه این منابع رسمی از سوی روابط‌عمومی‌ها اداره می‌شود، به‌همین‌دلیل می‌توان گفت این روابط‌عمومی‌ها هستند که گام نخست نهادینه شدن فرهنگ دوستدار دانش را برمی‌دارند و زمینه را
برای ترویج علم فراهم می‌کنند.
وی افزود: در جامعه دوستدار دانش، پرسش‌های زیادی مطرح می‌شود که این پرسش‌ها می‌تواند زمینه‌ساز حل معضلات و مسائل رایج کشور باشد. بنابراین، مروجان علم، نقش مهم و حساس‌تری برای ایجاد فرصت‌ها به‌ویژه در زمینه کسب‌وکارهای فناورانه دارند. مسئولان امر هم در سازمان‌ها به‌جای اینکه به این پرسش‌ها به‌چشم تهدید یا نقد مخرب نگاه کنند، از آن فرصت‌سازی و اکوسیستم دانش‌بنیان را به‌درستی جهت‌دهی می‌کنند. بنابراین، نقش ترویج علم را در بازار دانش‌بنیان، نباید بی‌تاثیر دانست، بلکه می‌توان آن را به‌عنوان یک رکن مهم در افزایش بازار محصولات دانش پایه در نظرگرفت.
مزایای شناخت اکوسیستم دانش‌بنیان
فرنوش اعلامی گفت: اگر جامعه شناخت کافی از اکوسیستم دانش‌بنیان به‌واسطه روابط‌عمومی‌ها و بعد مروجان علم داشته باشد، بی‌شک اقتصاد دانش‌بنیان هم رونق بیشتری خواهد گرفت. موضوع مهم دیگری که باید به آن اشاره کرد، توجه به اصطلاح کادوپیچ کردن راه‌حل‌ها است. به‌عبارت‌روشن‌تر، اگر در جامعه‌ای سازمان‌هایی باشند که بتوانند برای معضلات جامعه راه‌حل‌های نوآورانه و کاربردی بیابند و آن راه‌حل‌ها را به‌شکل مناسبی، متناسب با بافت جامعه و ارزش‌های آن ارائه کنند، این دانش معمولا خریدار دارد و چرخ اقتصادش می‌چرخد. همچنین، شرایط مساعدی را برای رقابت در جامعه ایجاد می‌کند. بنابراین ترویج علم در تبیین نیازها و راه‌حل‌های رفع آن از کانال علم و فناوری، نقشی مهم و اساسی دارد
سخن پایانی
همان‌گونه که در گزارش آورده شد، روابط‌عمومی یکی از ارکان مهم توسعه اکوسیستم دانش‌بنیان در کشور محسوب می‌شود که فعالیت این افراد زمینه‌ساز توسعه مروجان علم نیز هست. به‌گفته کارشناسان، از ارکان‌های توسعه دانش‌بنیان در کشور ترویج علم و ترویج علم در ایران هنوز برقرار است، اما چالش‌های بزرگی در مسیر و راه وجود دارد.
بی‌شک ترویج علم می‌تواند یکی از پایه‌های رونق و صرفه اقتصادی در کشور باشد، اما روند کند آن، مانع بهره‌وری اقتصادی این فرآیند در کشور می‌شود. به‌منظور دستیابی به صرفه‌های اقتصادی فرآیند ترویج علم در کشور نیاز است، افرادی با نگرشی منسجم روی کار بیایند که فراتر از جنبه‌های تعریف‌شده، دست به فعالیت‌های خلاقانه بیشتری بزنند.
