فرار سرمایه داخلی، انگیزه ورود خارجی را گرفت
سرمایه و پول کالایی ترسو است؛ از این رو به سمتی میل می‌کند که امنیت‌اش تضمین باشد. بهنظر می‌رسد تحریم‌ها و برخی قوانین بازدارنده در محیط کسب‌وکار ایران، جذب سرمایه‌گذاری خارجی در ایران را با چالش جدی مواجه کرده است؛ تا جایی که مسئولان و کارشناسان اقتصادی بارها از خلأ سرمایه‌گذاری خارجی در اقتصاد ایران سخن گفته‌اند.
براساس آخرین آمار سازمان سرمایه‌گذاری خارجی، حجم سرمایه‌گذاری خارجی از ابتدای فعالیت این دولت تا فروردین امسال حدود ۶ میلیارد و ۵۱ میلیون دلار بوده و ۴۰۱ طرح سرمایه‌گذاری خارجی به ارزش ۱۰ میلیارد و ۷۶۵ میلیون دلار مصوب شده است. با این حال کارشناسان و تحلیلگران اقتصادی بر این باورند که باوجود تمایلات مثبت، میزان جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران کافی نبوده و راه‌حل توسعه سرمایه‌گذاری در ایران حفظ سرمایه‌های داخلی است؛ به‌عبارت شفاف‌تر اگر فرار سرمایه در ایران متوقف شود، خارجی‌ها نیز برای سرمایه‌گذاری در ایران اقدام خواهند کرد.
میل سرمایه برای ورود به مناطق امن
فریال مستوفی، رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق بازرگانی تهران در گفت‌وگو با صمت، با اشاره به تجربه کشورهای موفق در جذب سرمایه‌گذاری خارجی، گفت: ورود سرمایه خارجی به این کشورها ناشی از اتخاذ سیاست‌های صنعتی کلان و اجرای صحیح آنها بوده است. انتخاب و تمییز روش‌های مختلف سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف اقتصادی هر کشور نیازمند این است که متخصصان فنی، حقوقی و مالی یک نقشه راه برای جذب سرمایه در بخش‌های اولویت‌دار کشور ترسیم کنند.
وی آماده‌سازی بسترهای سرمایه‌گذاری را مهم‌ترین عامل جذب سرمایه‌گذاری معرفی کرد و افزود: صرف داشتن ظرفیت برای جذب سرمایهگذاران خارجی کافی نیست. سرمایه‌گذار به‌دنبال کسب سود است و داشته‌های مالی خود را به کشورهایی امن می‌برند؛ مناطقی که امنیت سرمایه‌گذاری در آنجا اولویت داشته باشد؛ به‌عبارت دیگر بستر قانونی و ثبات اقتصادی در آنجا مهم تلقی شود.
مستوفی با تاکید بر عدم رغبت سرمایهگذاران داخلی و خارجی برای وارد کردن سرمایه به ایران، تصریح کرد: وجود منابع و ثروت‌های زیرزمینی فراوان در ایران بر کسی پوشیده نیست، اما چرا باوجود داشتن ذخیره مناسب گاز، منابع معدنی و جمعیت جوان و تحصیلکرده در جذب سرمایه خارجی نسبت به کشورهای منطقه موفق نبوده‌ایم؟ بهنظر می‌رسد ضعف مدیریت دولت‌ها باعث بی‌اعتمادی سرمایهگذاران شده است.
رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق تهران در پاسخ به این پرسش که آیا رفع تنش‌های سیاسی میان ایران و عربستان می‌تواند انگیزه سرمایه‌گذاری در ایران را افزایش بدهد؟ گفت: رتبه ریسک سرمایه‌گذاری در ایران، بالاست و رفع تنش‌های بین ایران و عربستان، باعث هجوم سرمایهگذاران خارجی به ایران نخواهد شد. اینکه تصور کنیم صرفا با بهبود روابط بین‌المللی، سرمایه‌های خارجی به ایران سرازیر خواهند شد، درست نیست. مشکل اصلی به ضعف مدیریت داخلی بازمی‌گردد؛ هرچند نباید از فاکتور تحریم‌ها به‌راحتی بگذریم.
این فعال اقتصادی با اشاره به توصیه کارشناسان موسسه بین‌المللی فریزر گفت: کارشناسان موسسه فریزر به ما توصیه کردند که به‌دنبال جذب سرمایه خارجی در ایران نباشیم و راه‌حل توسعه سرمایه‌گذاری در ایران را حفظ سرمایه‌های داخلی دانستند. آنها می‌گفتند اگر فرار سرمایه در ایران متوقف شود، خارجی‌ها نیز برای سرمایه‌گذاری در ایران اقدام خواهند کرد.
وی با طرح پرسشی بیان کرد: سرمایهگذاران خارجی وقتی فرار سرمایهگذاران داخلی از کشور را مشاهده می‌کنند، به چه انگیزه‌ای سرمایه‌های خود را وارد ایران کنند؟ به‌عبارت دیگر سرمایه‌گذار داخلی، چراغ راه سرمایه‌گذار خارجی است؛ بنابراین نخستین گام این است که محیط کسب‌وکار کشور به سمتی هدایت شود که سرمایه‌گذار داخلی رغبتی به بیرون بردن سرمایه خود نداشته باشد.
مستوفی با اشاره به علاقه‌مندی‌های موجود برای سرمایه‌گذاری در ایران، تصریح کرد: امنیت سرمایه‌گذاری در ایران وجود ندارد و ریسک سرمایه‌گذاری در کشور بالاست. طبق گزارش‌های جهانی ایران در شاخص سهولت کسب‌وکار، رتبه جالبی ندارد؛ بنابراین نبود اعتماد، امنیت و شفافیت باعث شده سرمایه‌گذار سرمایه خود را در ایران در ریسک بداند و تمایلی به استفاده از آن در فعالیت‌های اقتصادی ما نداشته باشد.
پایین بودن عدد جذب سرمایه‌گذاری در ایران
عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران با تاکید بر ظرفیت‌های بالای ایران در جذب سرمایه‌گذاری خارجی، اضافه کرد: ایران می‌توانست هاب منطقه در جذب سرمایه‌گذاری خارجی باشد. زمانی‌که عوامل جذب سرمایه‌گذاری به امارات، عربستان و ترکیه را بررسی می‌کنیم متوجه این مهم می‌شویم که ظرفیت‌های ایران نسبت به این کشورها بهتر است؛ اما چرا سرمایهگذاران به ایران نمی‌آیند؟ در نهایت به این نتیجه می‌رسیم که بالا بودن تنش‌های بین‌المللی ایران در کنار ریسک بالای سرمایه‌گذاری این شرایط را رقم زده است.
وی با اشاره به ضرورت بهبود و اصلاح روابط سیاسی ایران با کشورهای دنیا، خاطرنشان کرد: روابط ما باید با کشورها دوستانه و صمیمانه‌تر شود و مسئله امنیت، شفافیت، ریسک پایین در سرمایه‌گذاری و اجرای دقیق قوانین را جدی بگیریم.
رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق بازرگانی تهران ضمن تشریح مذاکرات اتاق تهران با صندوق توسعه ملی، عنوان کرد: یکی از موضوعات موردتوافق اتاق بازرگانی و صندوق توسعه ملی این بود که اتاق تهران پروژه‌هایی را از لحاظ امکان‌پذیری موردارزیابی قرار دهد و گزارش آن را به صندوق ارائه کند و صندوق توسعه ملی، موضوع تامین مالی این پروژه‌ها را بررسی می‌کند.
این فعال اقتصادی در پاسخ به این پرسش که عدد جذب سرمایه‌گذاری خارجی در ایران چقدر است؟ گفت: نمی‌توانم عدد دقیقی را بیان کنم، اما به نظر می‌رسد که پایین باشد. کشورهایی مانند سنگاپور و هنگ‌کنگ سالانه ۱۴۰ تا ۱۵۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری خارجی جذب می‌کنند، اما در ایران این عدد به بیش از ۲ تا ۳ میلیون دلار هم نمی‌رسد و در بهترین حالت حدود ۵ میلیون دلار بوده است.
جذابیت بنادر ایران برای سرمایهگذاران خارجی
سید علی حسینی، رئیس کمیسیون حمل‌ونقل و لجستیک اتاق بازرگانی ایران، با اشاره به جذابیت‌های بنادر ایران برای سرمایهگذاران خارجی، گفت: دو بندر مهم ایران یعنی شهید رجایی و بندر امام خمینی (ره) برای سرمایهگذاران خارجی حائزاهمیت هستند. بندر شهید رجایی برای سرمایهگذاران به‌ویژه در حوزه لجستیک و حمل‌ونقل جذاب‌تر است. این بندر به‌نوعی بندر اول ایران و یکی از بنادر بزرگ خلیج‌فارس محسوب می‌شود و از آنجایی‌که در منطقه ویژه اقتصادی قرار دارد، از مزیت بالاتری برخوردار است.
وی با بیان اینکه تردد و ورود و خروج کالا در بندر شهید رجایی از طریق کانتینر انجام می‌شود، گفت: حمل‌ونقل کانتینری در دنیا به‌نسبت بنادر با اتکا به کشتی‌های بزرگ فعالانه‌تر و جذاب‌تر است. بندر امام خمینی در بحث کانتینر جا نیفتاده، اما مکانیسم‌ها و سازکارهایی در نظر گرفته شده که این بندر نیز از این حیث بی‌نیاز شود.
رئیس کمیسیون حمل‌ونقل و لجستیک اتاق ایران ادامه داد: بندر شهید رجایی خط آهن فعالی در زمینه باربری دارد و از نظر ورود و خروج کالا بندر شماره یک محسوب می‌شود و بهنظر می‌رسد این بندر جذابیت بالایی برای کشورهای آسیای میانه داشته باشد. شنیده‌ها حاکی از این است که سرمایه‌گذارانی از کشورهای افغانستان، پاکستان، جمهوری آذربایجان، پاکستان و عراق آمده‌اند تا در این بندر محوطه‌هایی را برای فعالیت در اختیار بگیرند.
حسینی با اشاره به اقدامات سازمان بنادر برای افزایش سوددهی بنادر جنوبی، گفت: حضور سرمایهگذاران خارجی باعث ورود محموله‌ها به بنادر ایرانی خواهد شد. باوجود تحریم اگر برنامه‌ریزی منسجمی ازسوی سازمان بنادر و دریانوردی انجام شود، منطقه ویژه اقتصادی شهید رجایی می‌تواند شرایط ویژه‌ای برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی فراهم کند.
به‌گفته وی در ۲ سال اخیر تلاش شد در بندر امام خمینی تردد کانتینری افزایش یابد و بهنظر می‌رسد در این زمینه حرکاتی انجام شده است. البته باتوجه به اینکه کالاها به‌صورت فله به بندر امام خمینی می‌آیند، امکان تردد کانتینری سخت است.
رئیس کمیسیون حمل‌ونقل و لجستیک اتاق ایران با اشاره به فعالیت بنادر کوچک و متوسط در شمال و جنوب کشور، خاطرنشان کرد: بنادر در برخی خطوط کاری می‌توانند جذابیت خاص خود را داشته باشند و با یک سرمایه‌گذاری محدود رونق بگیرند؛ به‌عنوان نمونه بندر لنگه، در ترانزیت خودروهای سواری خوب عمل می‌کند. در مجموع با انجام برخی اصلاحات و بهسازی‌ها در اسکله‌ها روند فعالیت در بنادر آسان‌تر خواهد شد.
این فعال اقتصادی ادامه داد: بندر خرمشهر و آبادان سابقه طولانی در میان بنادر ایران دارند و اگر لایروبی اروندرود انجام شود، تاثیر خوبی در فرآیند کاری سازمان بنادر و دریانوردی خواهند داشت.
احیای سهم سنتی دریانوردی در خلیج‌فارس
وی در پاسخ به این پرسش که احتمال سرمایه‌گذاری کشورهای منطقه در بنادر ایران چقدر است؟ گفت: سرمایه‌گذاری خارجی در یک بازه زمانی کوتاه‌مدت اتفاق نمی‌افتد و به عمیق‌تر شدن روابط نیاز دارد. برای دستیابی به نتایج مطلوب و سریع‌تر بهتر است سهم سنتی دریانوردی در خلیج‌فارس را دوباره احیا کنیم و بازگردانیم.
حسینی تصریح کرد: صدها سال است که ایران در خلیج‌فارس و دریای عمان دریانوردی سنتی دارد و این مورد به‌دلیل تحریم‌ها و برخی مشکلات با کشورهای منطقه تا حدودی کمرنگ شد، اما باید بر این موضوع بیشتر متمرکز شد. درست است که در این منطقه ناوگان‌ها کوچک هستند، اما تاثیر عمده‌ای در فرآیند دادوستد دارند و باتوجه به روابط خویشاوندی که در خلیج‌فارس وجود دارد، دریانوردی سنتی می‌تواند کمک‌کننده باشد.
این فعال اقتصادی با تاکید بر لزوم احیای کشتیرانی جمهوری اسلامی، گفت: کشتیرانی والفجر سرویس‌های منظمی به بنادر جنوبی خلیج‌فارس داشت و بهنظر می‌آید که باید دوباره این خطوط احیا شوند.
وی تحریم و قاچاق سوخت را عوامل اختلال در احیای کشتیرانی جنوب ایران معرفی کرد و افزود: کشتیرانی ایران به ساماندهی دوباره نیاز دارد. اگر می‌خواهیم میزان محرومیت را در بنادر کوچک و متوسط پایین بیاوریم، باید مسیرهای سنتی را دوباره به چرخه تردد بازگردانیم. با کمترین هزینه و سرمایه‌گذاری می‌توان این مسیرها را گسترش داد. به‌عنوان مثال برای مرزنشین‌های جنوبی تجارت ته‌لنجی اهمیت ویژه دارد و اگر این مسیرها احیا شوند، در حوزه بازرگانی، کشتیرانی و اقتصاد محلی تاثیرگذار خواهند بود.
رئیس کمیسیون حمل‌ونقل و لجستیک اتاق ایران با اشاره به ورود و جذب سرمایه خارجی، اضافه کرد: در اخبار آمده است چین، قرقیزستان، عراق و افغانستان در بنادر مختلف ایران سرمایه‌گذاری کرده‌اند؛ افغانستانی‌ها در بندر چابهار ورود جدی داشتند. بهنظر می‌رسد درباره این ظرفیت تبلیغات کمی انجام شده است؛ در حالی که فرصت خوبی در بنادر جنوبی ایران وجود دارد و با راه‌اندازی بندر جاسک، تاثیر ملموس آن در مبادلات تجاری روشن خواهد شد. باتوجه به اینکه این بندر از تنگه هرمز فاصله دارد راحت‌تر می‌توانیم رفت‌وآمد داشته باشیم.
وی در پایان با تاکید بر لزوم فراهم کردن زیرساخت‌ها برای جذب سرمایهگذاران خارجی، گفت: بعد از فراهم کردن امکانات در بنادر ایران، سرمایه‌گذار خارجی با میل و رغبت سرمایه خود را وارد خواهد کرد.
سخن پایانی
سال گذشته ایران رتبه هفتادونهم را در میان کشورهای جهان از نظر میزان جذب سرمایه‌گذاری خارجی کسب کرد. کارشناسان اقتصاد بر این باورند که رفع تنش‌های سیاسی می‌تواند نقش مهمی در جذب سرمایه‌گذاری خارجی ایفا کند و این امید ایجاد شده که سرمایهگذاران بیشتری به ایران میل پیدا کنند.
