تعیین چشم‌انداز و تدوین نقشه راهی که فعالان اقتصادی بتوانند متناسب با آن گام‌های خود را برنامه‌ریزی کرده و به‌سوی توسعه و رونق پیش بروند، همکاری دوسویه بخش خصوصی و نهادهای دولتی را می‌طلبد. بخش معدن نیز برای دستیابی و تحقق اهداف توسعه‌ای خود نیازمند مهیاسازی بسترهای مناسب است که باید توسط فعالان و متولیان بخش معدن صورت گیرد. درباره تاثیر برنامه‌های استراتژیک به‌ویژه طرح‌های جامع در توسعه بخش معدن و همچنین بسترها، لوازم و رویکردهای موردنیاز برای تدوین مناسب این طرح در حوزه‌های مختلف معدنی صمت با کارشناسان و فعالان این بخش گفت‌وگو کرد که در ادامه می‌خوانید:

صادرات، نیازمند برنامه راهبردی

سیامک حاج سیدجوادی، تحلیلگر ارشد بازارهای جهانی سنگ در گفت‌وگو با صمت ورود به بازارهای بین‌المللی صادراتی را مشروط به تدوین طرح جامع عنوان کرد و در این باره توضیح داد: باید در نظر داشته باشیم که مهم‌ترین رقیب ما در صادرات سنگ‌های آهکی، ترکیه با ظرفیت صادرات ۱۰ میلیون تن است. این کشور در سال ۲۰۱۳ که اوج فروش سنگ خود را تجربه کرد، بالغ بر ۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار درآمد از این راه به‌دست آورد. در سال‌های اخیر هم با افت بازار جهانی در این عرصه، درآمد این کشور به یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار رسید که باز هم رقم قابل‌توجهی است، این در حالی است که حداکثر درآمد حاصل از صادرات سنگ کشور ما حدود ۳۰۰ میلیون دلار بوده است. این اعداد و ارقام نشانگر آن است که ایران برای رقابت با سایر کشورها در عرصه صادرات، راهی طولانی و دشوار در پیش دارد. او در تشریح اهمیت تهیه برنامه راهبردی توضیح داد: اگر بخواهیم به‌طور جدی و گسترده وارد بازارهای صادراتی شویم، این کار بدون داشتن برنامه‌ای استراتژیک امکان‌پذیر نیست؛ به‌عبارتی برای دستیابی به این هدف تدوین طرح جامع توسعه صنعت سنگ ایران نیاز است و تا زمانی که این طرح تدوین نشود، نمی‌توانیم اقدامات توسعه‌ای مناسبی برای این حوزه انجام دهیم.

هزینه‌بر بودن تدوین طرح‌ها

سیدجوادی در ادامه صحبت‌های خود به تشریح الزامات تدوین طرح جامع پرداخت و گفت: در گام نخست باید به این نکته توجه داشت که تشکلی قوی و مشاوران عالی متخصص این حوزه با دسترسی به آمارهای قابل استناد تهیه طرح جامع را بر عهده داشته باشند. از سوی دیگر تهیه چنین طرحی که استراتژی بلندمدت را تبیین می‌کند، بسیار هزینه‌بر است و با بودجه‌های جزئی نمی‌توان آن را عملی کرد. در بخش معدن به‌ویژه در حوزه صنعت سنگ جامعه آماری گسترده‌ای وجود دارد. بالغ بر ۲ هزار معدن، ۶ هزار واحد فرآوری و چندین کارگاه فرعی این بخش را تشکیل می‌دهند. آماربرداری و تهیه گزارش از این جامعه نیازمند صرف هزینه‌ای سنگین است؛ از این رو می‌توان گفت تامین بودجه برای تدوین طرح جامع از اهمیت بسزایی برخوردار است. همچنین از نظر زمانی باید گفت تهیه یک طرح جامع مناسب و هدفمند، مستلزم صرف یک سال و نیم تا ۲ سال زمان است و در مدتی کوتاه ممکن نخواهد بود. این فعال معدنی ادامه داد: پس از جمع‌آوری آمار و اطلاعات لازم، می‌توانیم بازار هدف، ظرفیت بازار مصرف و رقبا را شناسایی کرده و متناسب با آنها برای کسب سهم مناسب از بازارهای صادراتی جهان برنامه‌ریزی کنیم. در مجموع باید گفت تا زمانی که چنین طرح کاربردی و هدفمندی در بخش معدن طراحی و اجرا نشود، نمی‌توان به توسعه‌ و صادرات مطلوب صنعت سنگ ایران امیدوار بود.

اهمیت نیروی انسانی متخصص

سیدجوادی همچنین به اهمیت نیروی انسانی در تدوین طرح‌های استراتژیک اشاره کرد و گفت: متولی تهیه و عملیاتی کردن برنامه‌های استراتژیک به‌ویژه طرح جامع بحث مهم دیگری است که همواره باید به آن توجه و پرداخته شود. می‌توان گفت سازمان ایمیدرو و یک تشکل قوی و متخصص باید این کار را برعهده گیرند، اما متاسفانه تشکل مناسبی درحال‌حاضر برای این کار وجود ندارد. تشکیل شورای مدیریت راهبردی از الزامات تدوین طرح جامع مناسب برای صنعت سنگ ایران است و باید توجه داشت که این شورا نباید تنها از پیشکسوتان تشکیل شود. تهیه طرح جامع نیازمند همکاری افراد متخصص و باتجربه‌های به‌روز جهانی در بخش بازاریابی، آمار، فعالیت‌های معدنی و صنایع است؛ از این رو وجود و همکاری نیروهای متخصص و مشاوران عالی از دیگر الزامات در تدوین طرح‌ جامع است، چراکه در بخش آینده‌پژوهی باید استراتژی بازارهای موجود توسط کارشناسان امر بررسی شود و برای کسب سهم مناسب از بازار به روش‌های نوین و کارآمد برنامه‌ریزی دقیق و راهبردی داشته باشیم. این فعال معدنی ادامه داد: با تهیه برنامه استراتژیک مسیری که فعالان بخش معدن باید در آن حرکت کنند، مشخص خواهد شد.

ضرورت وجود طرح جامع

کامران وکیل، دبیر اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان محصولات معدنی ایران در گفت‌وگو با صمت، مهم‌ترین دلیل وجود طرح‌های جامع را دیربازده بودن ذات فعالیت‌های معدنی عنوان کرد. او وجود برنامه‌ای که استراتژی بلندمدت بخش معدن را تبیین کند را از الزامات امروزه بخش معدن معرفی کرد و در این باره توضیح داد: همواره باید به این نکته توجه داشت که معدن یک فعالیت دیربازده است و از مرحله اکتشاف تا بهره‌برداری، معدنکار باید سال‌ها در معدن هزینه و فعالیت کند تا به بهره‌وری از ذخایر معدنی برسد. انتقال منابع انرژی مانند آب و برق به منطقه معدنی، احداث راه مناسب و جاده‌سازی، ساخت سازه‌های کارگری و باطله‌برداری همه جزو اقدامات زمان‌بر معدنی به‌شمار می‌روند؛ بنابراین نمی‌توان به‌طور قطع درباره آینده یکساله معادن اظهارنظر کرد اما می‌توان از مشکلاتی که در یک سال ممکن است فعالیت معدنی را دشوارتر کند، صحبت کرد. بنا بر آنچه گفته شد مهم‌ترین مسئله‌ای که باید در تدوین طرح‌های جامع به آن توجه شود، رفع مشکلات فعلی و جلوگیری از بروز موانع در روند آتی فعالیت‌های معدنی است.

طرح جامع مانع بی‌ثباتی

وکیل در ادامه با گلایه از روند قانون‌گذاری و بی‌ثباتی قوانین معدنی در کشور گفت: در صورت وجود طرح جامع و تبیین شدن اهداف، شاهد نوسانات در تصمیمات دولتی و در ادامه تلاطم بخش معدن و صنایع معدنی نخواهیم بود و این موضوع را می‌توان یک از مزایای بسیار مهم تدوین طرح‌های جامع معرفی کرد.

وی در ادامه به برخی تصمیمات مانع‌زا برای فعالان معدنی اشاره کرد و افزود: تشدید تفکرات غلط مدیریتی در کشور، مخرب بخش معدن است. معدنکاری دارای فرآیندی طولانی و دشوار است. به‌علاوه اینکه در فرآیند دستیابی به تولید سودآور، ممکن است معدنکار بارها با نتیجه نامطلوب مواجه شود و پس از شکست‌های بسیار و حتی ورشکستگی به شرایط سودآور معدنی برسد، اما متاسفانه برخی مسئولان این مقدمات و فرآیند را نادیده گرفته و تنها قسمت سوددهی این بخش را مد نظر قرار داده‌اند. برخی تصمیمات حوزه معدن با این نگاه مطرح و تصویب شد که سرانجام آن چیزی جز مشکلات و موانع نبود.

سخن پایانی

بهره‌گیری از نکات مهم مدیریتی مانند مسائل مرتبط با برنامه‌ریزی‌های جامع، تمامی بخش‌های اقتصاد را به سمت رشد و رونق سوق خواهد داد، چراکه نه‌تنها در مسائل صادراتی و تجارت بین‌المللی بلکه در دیگر مسائل توسعه‌ای، معادن را یاری خواهد کرد؛ از این‌رو انتظار می‌رود متولیان جدید بخش معدن و صنایع معدنی که وظیفه مدیریت و تبیین مسیر فعالیت‌های این بخش را برعهده دارند، تدوین طرح‌های جامع را در دستور کار خود قرار دهند.