با فروکش نکردن موج جنگ در مدت زمان کوتاهی، کشورهای غربی ناچار شده‌اند تحریم‌های جدی‌تری را برای روسیه وضع کنند؛ تحریم‌هایی که از یک‌سو اقتصاد روسیه را نشانه می‌رود و از سوی دیگر، عملکرد تحریم‌کنندگان و به‌دنبال آن اقتصاد دنیا را متاثر خواهد کرد. این تنش‌ها تاثیر منفی بر عملکرد بازار سهام در کشورهای اروپایی و امریکا داشته است. در واقع تحریم روسیه به کاهش سودسازی بسیاری از مجموعه‌های صنعتی منجر می‌شود. در همین حال، تداوم این روند، موج جدیدی از تورم را در سطح جهانی آغاز کرده است. نقش ویژه روسیه در تامین گاز اروپا و همچنین صادرات قابل‌توجه نفت توسط این کشور، به موضوعی مهم و اثرگذاری در اقتصاد جهانی بدل شده است. در این شرایط، چنانچه رابطه میان ایران و سایر کشورهای جهان تحت‌تاثیر تحریم‌ها نبود، فرصتی ویژه برای صادرات نفت و گاز در اختیار ایران قرار می‌گرفت. بخشی از روند رو به رشد بورس در دو هفته اخیر نیز متاثر از همین امید به برقراری ارتباط با دنیا و بهره‌مندی اقتصادی ایران از این شرایط حاصل شده است. با این وجود، کارشکنی روسیه در روند مذاکرات رفع تحریم، مانع تداوم این امید و روند مثبت بازار سرمایه شده است.

جنگ و بازار

شهیر محمدنیا، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو باصمت اظهارکرد: حمله نظامی روسیه به خاک اوکراین از جنبه‌های گوناگونی قابلیت بررسی دارد و بر عملکرد بازارهای مختلف جهان از جمله بازار سهام اثرگذار خواهد بود. طی هفته‌های گذشته و با شدت گرفتن تنش میان روسیه و اوکراین، روسیه نیروهای نظامی خود را در مرز اوکراین به حالت آماده‌باش قرار داد. وی افزود: در نگاه نخست انتظار می‌رفت به‌دنبال حمله نظامی روسیه به خاک اوکراین، کشورهای غربی واکنش شدیدی نسبت به روسیه نشان دهند. همین انتظار نیز زمینه رشد قابل‌توجه بهای نفت، طلا، کامودیتی‌های فلزی، نیکل و... را به‌دلیل انتظارات هیجانی فراهم کرد.

محمدنیا گفت: کشورهای روسیه و اوکراین از ظرفیت‌ها و اثرگذاری بالایی در سطح بین‌المللی برخوردار هستند. بازار انرژی جهان به روسیه وابسته است. این کشور حدود ۴۰ درصد گاز کشورهای اروپایی را تامین می‌کند. نورداستریم(۲) پروژه بزرگی است که نقش روسیه را در تامین انرژی کشورهای اروپایی و به‌شدت به آلمان افزایش می‌دهد. نورداستریم(۲) در مرحله بهره‌برداری و افتتاح قرار داشت اما حال با شروع جنگ، آغاز به کار این پروژه تحت‌تاثیر شرایط جنگ متوقف شده است.

وی افزود: در حال حاضر، تولید ۱۰ درصد نفت جهان در اختیار روسیه است. میزان تولید نفت این کشور، روزانه حدود ۱۰.۵ میلیون بشکه برآورد می‌شود. از این میزان، حدود ۵ میلیون بشکه آن صادر می‌شود؛ بنابراین، این کشور سهم قابل‌توجهی از بازار نفت جهان را در اختیار دارد.

این کارشناس بازار سرمایه افزود: واکنش اولیه کشورهای غربی به تجاوز نظامی روسیه به خاک اوکراین، آن‌قدرها هم جدی نبود؛ درنتیجه بسیاری از بازارها از عصر همان روز در مسیر اصلاح قیمتی قرار گرفتند. بسیاری از سیاستمداران و تحلیلگران انتظار داشتند این جنگ در مدت زمان کوتاهی پایان یابد اما مقاومت مردم اوکراین، معاملات جهانی را بر هم زد. کشورهای غربی و امریکا نیز ناچار به موضع‌گیری‌های جدی‌تر در این شرایط شدند، چراکه از یک‌سو بی‌تفاوتی نسبت به این شرایط برای آنها به‌منزله رسوایی بود و از سوی دیگر، ترجیح می‌دادند این جنگ در خاک اوکراین ادامه یابد و به سایر کشورهای منطقه وارد نشود.

جایگزین انرژی

واکنش کشورهای امریکا و انگلیس نسبت به این شرایط و در روند تحریم روسیه شدیدتر بود، چراکه این کشورها وابستگی کمتری به روسیه دارند. میزان وابستگی انگلیس به روسیه برای تامین گاز بسیار محدود است؛ بنابراین توانست اقدامات قهری قابل‌توجهی را در مقابل این کشور اتخاذ کند. با ادامه یافتن جنگ، سایر کشورهای غربی نیز نسبت به این جنگ واکنش نشان دادند. بدین‌ترتیب دوباره شاهد عکس‌العمل بازارهای جهانی نسبت به این شرایط و رشد قابل‌توجه بهای انرژی و قیمت کامودیتی‌های گوناگون بودیم.

محمدنیا افزود: چنانچه صادرات نفت روسیه قطع شود، کشورهای غربی و حتی ژاپن می‌توانند در کوتاه‌مدت از ذخایر استراتژیک خود برای کنترل این شرایط استفاده کنند. اما این کشورها در میان‌مدت و بلند‌مدت باید راهکار دیگری برای تامین نفت برگزینند.

در این موقعیت، ایران می‌تواند به‌عنوان یکی از جایگزین‌های اصلی در روند تامین کسری انرژی دنیا مطرح باشد، چراکه زیرساخت‌های نفتی کشور توسعه یافته است. در همین حال، برآورد می‌شود ایران ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیون بشکه نفت آماده صادرات، یعنی نفت فرآوری‌شده دارد؛ بنابراین حضور ایران در بازار نفت دنیا، می‌تواند شعله رشد قیمتی این محصول را کاهش دهد. 

این کارشناس بازار سرمایه گفت: میزان تولید نفت ایران روزانه حدود ۴ میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه برآورد می‌شود که امکان صادرات نیمی از آن وجود دارد؛ بنابراین ایران می‌تواند به‌طور مداوم روزانه ۲ میلیون بشکه از کسری نفت جهان را پوشش دهد. اما این اتفاق در شرایطی حاصل می‌شود که مذاکرات رفع تحریم‌ها به نتیجه برسد. هرچند در روزهای اخیر شاهد کارشکنی از سوی روسیه در روند مذاکرات بوده‌ایم. این کارشکنی‌ها اکنون منجر به توقف این مذاکرات شده است. بدین‌ترتیب چنانچه در سریع‌ترین زمان ممکن، نتیجه مطلوبی از مذاکرات حاصل نشود، نمی‌توان به بهره‌مندی ایران از این شرایط امید داشت. در نتیجه سایر منابع، این کسری نفت را در سطح دنیا تامین خواهد کرد و ایران از این موقعیت بی‌نصیب خواهد ماند.

وی افزود: در حال حاضر گزینه‌های متعددی برای جایگزینی نفت روسیه وجود دارد که از سوی کشورهای غربی بررسی می‌شود. کشورهای غربی برای تامین کسری نفت اقدام به برقراری تعامل با کشور ونزوئلا کرده‌اند. این دو کشور در گذشته روابط پرتنشی را پشت سر گذاشته‌اند اما اکنون طرف ونزوئلایی نیز امیدوار است این مشکلات با گفت‌وگو برطرف و امکانی برای صادرات نفت این کشور به امریکا فراهم شود. کشورهای حاشیه خلیج‌فارس نیز آلترناتیو دیگری برای تامین نفت هستند اما پس از انتخابات جوبایدن به‌عنوان ریاست‌جمهوری ایالات‌متحده، رابطه عربستان با امریکا رو به تقابل نامشهودی رفته است. بدین‌ترتیب کشورهای غربی نمی‌توانند برای جبران این کسری، روی ظرفیت کشورهای عربی حساب کنند. وی افزود: منبع دیگر برای تامین کسری نفت جهان به‌دنبال تحریم روسیه، نفت شیل است. فرآیند استخراج نفت شیل با نفت معمولی تفاوت‌هایی دارد و زمانی استفاده از نفت شیل به‌صرفه خواهد بود که قیمت نفت بالا باشد؛ یعنی با توجه به شرایط کنونی موقعیت بهره‌مندی از این نفت حاصل شده است. 

وی با اشاره به رشد قابل‌توجه بهای نفت در سطح جهانی در دو هفته گذشته، گفت: بخش قابل‌توجهی از این رشد قیمتی نه به‌دلیل تقاضا، بلکه به علت سیگنال‌های ریسک ارسالی از جنگ حاصل شده است. البته این پایان کار نیست و چنانچه غرب در تحریم انرژی روسیه جدی باشد، باید انتقال گاز از طریق پروژه نورداستریم(۱) را هم متوقف کند.

 از آنجا که این جنگ در حال تبدیل شدن به تقابلی جدی میان غرب و شرق است، تحریم جدی گاز روسیه نیز در آینده نزدیک، دور از ذهن نخواهد بود. بدین‌ترتیب بسیاری از صنایع به سمت استفاده از زغال‌سنگ به‌عنوان سوخت جایگزین پیش خواهند رفت؛ یعنی افزایش تقاضا در این بخش زمینه رشد قیمتی این سوخت را هم فراهم می‌کند. 

روند ادامه‌دار صعود کامودیتی‌ها

محمدنیا در ادامه و درباره ارزیابی اثرات این تنش‌ها بر بازار کامودیتی‌های فلزی اظهارکرد: روسیه سومین منابع طلای جهان را در اختیار دارد. علاوه بر این، در شرایط جنگ و تنش‌های سیاسی، قیمت طلا به‌عنوان یک دارایی ریسک‌گریز افزایش می‌یابد؛ درنتیجه در روزهای اخیر شاهد رکوردشکنی قیمت طلا در سطح جهانی بوده‌ایم.

 در ادامه باید خاطرنشان کرد روسیه ۱۵ درصد نیکل جهان را تولید می‌کند. منابع مس و آلومینیوم این کشور نیز قابل‌توجه برآورد می‌شود. در نتیجه طی دو هفته اخیر شاهد روند صعودی قیمت کامودیتی‌های یادشده بوده‌ایم.

این کارشناس بازار سرمایه گفت: در چنین شرایطی، قیمت کامودیتی‌های کشاورزی نیز تحت‌تاثیر تنش‌های منطقه اروپای شرقی قرارگرفته است. روسیه نخستین صادرکننده گندم جهان است و اوکراین در جایگاه سومین صادرکننده ذرت و چهارمین صادرکننده گندم جهان قرار دارد. بخش مهمی از صادرات غلات دنیا نیز از اوکراین انجام می‌شود. بدین‌ترتیب با تداوم تنش یادشده خللی جدی در زنجیره تامین مواد غذایی جهان ایجاد می‌شود. این خلل، دومینووار در سایر خوراکی‌ها نیز مشاهده خواهد شد. این اثرات در بازار مواد غذایی ایران نیز اثرگذار است اما نمی‌توان آن را تهدیدی جدی برای کشور دانست.

جایگاه ایران

این کارشناس بازار سهام در ادامه افزود: با توجه به شرایط کنونی، چنانچه برجام در کوتاه‌ترین زمان ممکن به نتیجه مطلوبی برسد، به نفع ایران خواهد بود، چراکه در مدت زمان کوتاهی، صادرات نفت ایران افزایش خواهد یافت و این موضوع به‌منزله افزایش درآمدهای ارزی کشور خواهد بود و کسری بودجه پیش‌بینی‌شده برای سال آینده جبران می‌شود و درنتیجه دولت برای تامین کسری بودجه خود دیگر به بازار سرمایه چشم نخواهد داشت. 

این کارشناس بازار سرمایه در تشریح شرایط بازار سرمایه در هفته‌های اخیر گفت: با رشد قیمت محصولات پتروشیمی در سطح جهانی، شاهد رشد سهام شرکت‌های فعال در این بخش در بازار سهام هستیم. در همین حال، رشد قیمت نفت نیز زمینه سودسازی بیشتر برخی مجموعه‌های صنعتی را در کشور فراهم کرده است. با این وجود، ادامه تاثیر این تنش‌ها بر بازار سرمایه ایران تحت‌تاثیر مذاکرات رفع تحریم مشخص خواهد شد.

 چنانچه این مذاکرات مجددا از سر گرفته شود و به نتیجه مطلوبی برسد، می‌توانیم به ارتقای عملکرد بورس امید داشته باشیم. اما اگر این مذاکرات به نتیجه نرسد یا بحران‌های جهانی شدت بیشتری به خود بگیرد، معادلات تغییر خواهد کرد.

شوک به بازارهای مالی جهان

سعید برزگر، کارشناس اقتصاد در گفت‌وگو باصمت اظهارکرد: به‌دنبال حمله نظامی روسیه به اوکراین، بازارهای مالی گوناگون در جهان با شوک و تنش روبه‌رو شده‌اند. روسیه، بزرگ‌ترین کشور و یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان انرژی در جهان به‌شمار می‌رود. این کشور نقش مهمی در بازارهای کالایی فلزی و کشاورزی دارد. اوکراین نیز به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان غلات جهان شناخته می‌شود؛ بنابراین بروز تنش یادشده تاثیر بسزایی بر بازار انرژی و کامودیتی‌ها در جهان خواهد

 داشت. وی درباره اثرگذاری این جنگ بر بازارهای مالی ایران گفت: وقوع این تنش و درگیری از یک‌سو قیمت کالاهای پایه‌ را در سطح جهان افزایش خواهد داد که به نفع تولیدکنندگان و فعالان صنایع مادر کشور خواهد بود و از سوی دیگر، با توجه به رشد قیمت نفت، فرصتی برای ارتقای سودآوری صنایع در سطح جهان فراهم می‌شود. برزگر با اشاره به تعیین سقف قیمت ریالی برای گاز مصرفی صنایع در لایحه بودجه سال آینده، اظهارکرد: با توجه به تنش‌های پیش‌آمده، قیمت انرژی در دنیا رو به افزایش است و درنتیجه با تعیین سقف قیمت یادشده، صنایع ایران از آسیب‌های ناشی از رشد قابل‌توجه گاز در سطح جهانی در امان خواهند ماند. در واقع فرصتی برای بسیاری از شرکت‌های کامودیتی‌محور و صادرکننده ایرانی فراهم می‌شود و می‌توان به رشد سهام این شرکت‌ها نیز امید داشت. وی در پایان گفت: هرچند در چنین شرایطی، تحریم و تعویق در مذاکرات رفع تحریم به چالش و مانع اساسی در روند سودآوری شرکت‌ها بدل شده؛ بنابراین انتظار می‌رود با اصلاح شرایط، شاهد بهبود تولید و سودآوری مجموعه‌های گوناگون صنعتی و تولیدی و به‌دنبال آن ارتقای ارزش بازار سرمایه در کشور باشیم.

سخن پایانی

به‌دنبال تداوم حمله نظامی روسیه به خاک اوکراین شاهد افزایش قیمت انرژی در سطح جهانی هستیم.

 بهای فروش نفت در بازارهای جهانی به‌شدت افزایش یافته و در همین حال، قیمت کامودیتی‌های فلزی و کشاورزی نیز رو به رشد می‌رود. 

این موضوع می‌تواند به فرصتی برای صنایع مادر کشور بدل شود. با این وجود، رفع تحریم نخستین گام برای بهره‌مندی از این شرایط و بهبود عملکرد بازار سرمایه است.