در واقع، اساس شکل‌گیری دانش‌بنیان‌ها در جهان ایجاد ارزش‌افزوده بر منابع‌طبیعی و خدادادی است. در واقع، آورده اصلی اکوسیستم دانش‌بنیان در هر کشوری جلوگیری از خام‌فروشی و محصولاتی است که منجر به کاهش برون‌رفت ارز در کشور می‌شود. بی‌شک در دنیایی که رقابت زیادی بین کشورها برای پیشرفت اقتصادی و صنعتی وجود دارد، تولید بار اول اقلام راهبردی در صنایع می‌تواند به ایجاد ارزش‌افزوده برای کشور به‌لحاظ انتقال فناوری و صادرات فنی و مهندسی منجر شود، همان‌طور که در صادرات خدمات فنی و مهندسی به پالایشگاه‌های فراسرزمینی مشاهده شد. دانش‌بنیان شدن صنایعی نظیر نفت و گاز و صنایع معدنی و بومی‌سازی اقلام راهبردی می‌تواند به فاصله گرفتن از خام‌فروشی و حرکت به‌سمت تولید محصولات با ارزش افزوده بالا کمک کند. موارد موفق توجه به بومی‌سازی اقلام راهبردی نظیر کاتالیست، در نهایت منجر به صادرات کاتالیست به روسیه نشان‌دهنده توانمندی‌های دانش‌بنیانی کشور شد که گسترش آن می‌تواند کشور را از وابستگی اقتصادی به خام‌فروشی نفت برهاند. در واقع، صادرات و خام‌فروشی منابع اگرچه درآمدهای خوبی را نصیب کشورها می‌سازد، اما این درآمدها پایدار نیستند و سرانجام روزی به پایان می‌رسند، ضمن آنکه فرصت طلایی برای ایجاد ارزش‌افزوده و رشد درآمدهای عمومی را از کشورها می‌گیرند.صمت در این گزارش به نقش دانش‌بنیان‌ها در کاهش خام‌فروشی در صنعت نفت و پتروشیمی پرداخته است.

دانش‌بنیان‌ها شبکه‌سازی کنند

حمیدرضا رفیعی‌زاده، مدیرعامل یک شرکت دانش‌بنیان در عرصه ماشین‌آلات و تجهیزات پیشرفته در گفت‌وگو با صمت، بااشاره به اهمیت شبکه‌سازی در میان شرکت‌های دانش‌بنیان برای جلوگیری از خام‌فروشی گفت: به‌طورمعمول، محصولاتی که از دل شرکت‌های دانش‌بنیان بیرون می‌آید، در راستای رفع نیازهای کشور است، اما یکی از محورهای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان، همکاری و همرسانی دانش‌بنیان‌ها در عرصه فناوری با یکدیگر است. به‌اعتقاد من، نمی‌توان به‌صورت فردی به توسعه و جلوگیری از خام‌فروشی رسید، چرا که تولیدات یک شرکت دانش‌بنیان می‌تواند به سود شرکت‌های دیگر باشد؛ به‌همین دلیل لزوم ایجاد شبکه‌سازی در اکوسیستم دانش‌بنیان به‌شدت احساس می‌شود.

وی بااشاره به اینکه عمده فعالیتش در عرصه کاتالیز آلاینده‌های نفت و گاز است، گفت: باتوجه به اینکه در کشور ما چند آلاینده ناشی از فعالیت‌های پالایشگاه‌های نفت و گاز منتشر می‌شود که برخی از این آلاینده‌ها در مناطق مسکونی به‌انتشار درمی‌آیند و سبب آسیب‌های متعدد جانی و مالی به ساکنان مناطق در معرض خطر می‌شوند؛ توانستیم محصولی را تولید کنیم که می‌تواند به‌صورت خودکار مانع از انتشار این گازها که بیشترشان هم سنگین هستند، شود، اما نیازمند اعتماد از صاحبان شرکت‌های بزرگ و کارخانه‌دارها هستیم تا باوجود تولید باکیفیت داخل از محصولات وارداتی استفاده نکنند.

وی ادامه داد: در کل، وضعیت تولیدات شرکت‌های دانش‌بنیان کشور در مواضع گوناگون صنعتی و زیست‌محیطی مطلوب است؛ اما نیازمند اعتماد کارخانه‌دارها و بخش خصوصی هستیم تا ترغیب شوند بخشی از وظایف خود را با اتکا به تولیدات دانش‌بنیان‌ها جلو ببرند. تا حدود بسیار زیادی شرکت‌های دانش‌بنیان توانستند فناوری‌های موردنیاز صنایع تبدیلی به‌ویژه نفت و گاز را تولید و پشتیبانی کنند، اما تا زمانی که به مرحله عمل و در مقیاس وسیعی در نیاید، نمی‌توانیم مدعی خودکفایی و متکی به تولید داخل باشیم؛ بنابراین نیاز است که به دانش‌بنیان‌ها قدرت عمل بیشتری داده شود. به‌اعتقاد من، باید از بخش‌های خرد آغاز کنیم و به‌آرامی نقش‌های مهم و بزرگ را به شرکت‌های دانش‌بنیان بسپاریم. در واقع، می‌توان در بخش‌هایی که خسارت مالی و انسانی چندانی به‌همراه ندارد، از نیرو و توان دانش‌بنیان‌ها به‌ویژه در زمینه تصفیه هوا در پالایشگاه‌های نفت و گاز بهره بگیریم.

ترمیم هوشمندانه خرابی آسفالت

از آنجایی ‌که مسئله خرابی جاده‌ها در کشور و آسیب‌های ناشی از آن یکی از موضوعات پرچالش میان کارشناسان راهسازی است، نیاز به ورود فناوری در این زمینه به‌شدت احساس می‌شود. هزینه‌های سنگین برای ترمیم و ساخت، تصادفات و خسارت‌های جانی ناشی از خرابی راه تنها بخشی از معضلات راهسازی است. یکی از دستاوردهای اخیر اکوسیستم دانش‌بنیانی کشور، تولید آسفالت هوشمند ضمن ارتقای کیفیت جاده‌ها است که به کاهش سطح تصادفات کمک می‌کند. این محصول نمونه‌ای موفق برای جلوگیری از خام‌فروشی است که موجب ایجاد ارزش‌افزوده در صنعت پتروشیمی شده؛ گفتنی است، نسل جدید قیرهای هوشمند به روش پلیمریزاسیون، بسیاری از مشکلات قیرهای پیشین را ندارد و از آن در تهیه آسفالت‌های جدید استفاده می‌شود. یکی از ویژگی‌های مهم این آسفالت‌ها، خاصیت خودترمیم‌شوندگی آنها است. این آسفالت از حافظه شکلی برخوردار است. به‌عبارت دیگر، پس از تغییر حالت و خرابی احتمالی، می‌تواند به حالت اولیه خود بازگردد.

مسعود علیزاده، مدیر آرندی این شرکت دانش‌بنیان که موفق به تولید این قیر هوشمند شده است، در گفت‌وگو با صمت گفت: یکی از معضلات کشور در زمینه راهسازی این است که با استفاده از قیرهای موجود نمی‌توان تمام نیازهای مربوط به ساخت یک راه بادوام و استاندارد را برطرف کرد. معمولا قیرهایی که برای آسفالت مورداستفاده قرار می‌گیرند، در شرایط دمایی و ترافیکی متفاوت خراب می‌شوند. در شرایط استاندارد آنچه استفاده ‌شده، قیرهای تولیدشده با پلیمرهای خارجی بوده که استفاده از آنها جدای از اینکه در شرایط تحریم‌ها مشکل‌ساز بوده است، هزینه‌های زیادی را هم می‌طلبد.

وی افزود: تولید قیر به روش پلیمریزاسیون، نتیجه بیش از ۱۶ سال تحقیق و پژوهش بوده است که خوشبختانه به ثبت اختراع انجامید. برای تولید این کار پودرهایی تولید شد که مواد اولیه آن از لاستیک‌های فرسوده تهیه می‌شود. گفتنی است، استفاده از پودر لاستیک از چند دهه قبل در دنیا مرسوم بوده است، اما تفاوتی که این شرکت دانش‌بنیان در تولید قیر ایجاد کرد، این بود که توانستیم پودر لاستیک را در قیر حل کنیم. چنین روندی تاکنون در دنیا رخ نداده است. بیشتر شرکت‌ها از این پودر به‌عنوان پرکننده روی قیر استفاده می‌کنند و به‌عبارتی آن را اضافه می‌کنند، نه آنکه آن را حل کنند.

علیزاده گفت: انحلال پودر لاستیک با قیر به روش پلیمریزاسیون، موجب کشسانی و چسبنده شدن قیر می‌شود که این فرآیند خاصیت خودترمیم‌شوندگی به قیر می‌دهد. در واقع، این ویژگی مربوط به ساختار شیمیایی لاستیک است که نسبت به حلال‌های شیمیایی و نفتی کاملا مقاوم است و منجر به تولید یک آسفالت منسجم می‌شود.

یک فایده زیست‌محیطی

به‌گفته علیزاده، در ایران بالغ بر ۳۰ میلیون لاستیک غیرمستعمل تولید می‌شود که در بهترین شرایط یک‌چهارم آنها دوباره به چرخه مصرف برمی‌گردد و سه‌چهارم آن در طبیعت می‌ماند یا سوزانده می‌شود که یک معضل زیست‌محیطی به‌وجود می‌آورد.

وی ادامه داد: همان‌گونه که گفته شد، وجود پلاستیک‌های فرسوده که به‌عنوان یک معضل زیست‌محیطی شناخته می‌شود، مزیتی بود که توانستیم با استفاده از آنها مواد اولیه محصول خود را تامین کنیم. گفتنی است، دوره بازگشت پلاستیک‌های فرسوده به طبیعت ۶۰۰ سال است که توانستیم با این پلاستیک‌ها آسفالتی حتی باکیفیت‌تر از آسفالت‌های پلیمری خارجی ایجاد کنیم. خوشبختانه توانستیم بیش از ۱۰۰هزار تن از این آسفالت را تولید کنیم و امسال هفتمین سالی است که در راه‌ها و جاده‌های شهر مشهد از این نوع آسفالت استفاده می‌شود و شاهد بازدهی مثبت آن هستیم. یکی دیگر از خصوصیات این محصول دانش‌بنیان، عمق و دوام بیشتر آنها است، همچنین در برابر یخ‌زدگی مقاومت بیشتری دارد و از لغزندگی کمتری برخوردار است. این ویژگی‌های مختلف باعث شده که سطح تصادفات در این نوع آسفالت‌ها کاهش یابد.

به‌گفته این فعال دانش‌بنیان، این آسفالت‌ها ضخامت کمی دارد. معمولا ضخامت آسفالت‌ها ۷ یا ۸ سانتیمتر است که با مقاومت و حفاظت لایه بالاتر امکان تولید آسفالت ۲.۵ سانتیمتری فراهم شد. مزیت آسفالت لایه نازک این است که علاوه بر دوام بالا ماندگاری زیادی هم دارد. وی افزود: معمولا عمر آسفالت‌های فعلی پنج‌ساله است که هزینه ترمیم‌های بعدی افزایش می‌یابد. استفاده از قیر هوشمند به روش پلیمریزاسیون هزینه آسفالت را می‌کاهد و در کل، موجب کاهش هزینه راهسازی می‌شود. تاکنون شهرداری مشهد بیشترین همکاری را داشته است و خوشبختانه توانستیم گواهینامه مرکز تحقیقات شهرسازی را دریافت کنیم و موردتایید این مرکز قرار بگیریم و به‌عنوان تنها شرکت دانش‌بنیان تولیدکننده تولید قیر پلیمری شناخته شویم.

برترین استارت‌آپ‌های نفتی جهان

کنفرانس بین‌المللی فناوری در هوستون تگزاس، نوآوری در دسترس شرکت‌های بزرگ نفت و گاز را از طریق استارتاپ Rast Alliance نمایش داد. این رویداد حدود ۶۰ شرکت نوپا را در بر گرفت که این فرصت را داشتند که با ۴۰ گروه سرمایه‌گذاری و بازوی سرمایه‌گذاری شرکت‌های بزرگی مثل Chevron ، BP ، Schlumberger مصاحبه کنند. به‌گزارش مجله فناوری نفت کمتر از نیمی از استارت‌آپ‌های شرکت‌کننده خارج از امریکا مستقر بودند.

تولید انرژی با نور

شرکت نوپای Syzygy Plasmonics در تلاش است تا به‌جای استفاده از گرمای حاصل از سوختن، یک رآکتور شیمیایی برای تولید مواد شیمیایی با استفاده از نور تولید کند. این کار با هدف کاهش هزینه‌ها و کاهش میزان انتشار کربن به‌میزان ۵۰درصد، در نهایت می‌تواند به کاهش دمای رآکتور بینجامد.

پنل خورشیدی به‌جای باتری

در حالی که سنسورهای بی‌سیم از قبل وجود دارند، شرکت Sensorfield در حال توسعه آنها با نرخ پایین با استفاده از پنل‌های خورشیدی است تا بدون نیاز به تعویض باتری بتوانند نگهداری آنها را آسان‌تر کنند. این سنسورها اطلاعات را بدون هیچ زمان توقفی برای تعویض باتری‌ها، در لحظه و به‌صورت Real-time انتقال می‌دهند و می‌توانند یک جریان پیوسته از داده‌ها برای شرکت‌های بالادست داشته باشند.

تشخیص نشت نفت با اینترنت اشیا

راهکارهای نظارتی Toku تشخیص نشتی خط لوله را هدف قرار داده است. سیستم پایش فشار آن به شرکت‌های نفتی اجازه می‌دهد تا عملیات کامل را واضح‌تر ببینند. با راهکارهای کنترل سطح مخزن، نظارت بر کارآیی جک و مدیریت تزریق آب، همه حول یک سیستم IoT با یک دستگاه سنجش فشار ادغام شدند.

تصویربرداری مبتنی بر فراصوت

شرکت World Vision یک فناوری تصویربرداری مبتنی بر فراصوت برای تصویر درون چاه‌های نفت و گاز ایجاد کرده ‌است. این تصویر می‌تواند از طریق مایعات کدر تصویر شود، به شرکت‌ها اجازه می‌دهد تصاویر دقیق بدون محدودیت‌های تکنولوژی تصویربرداری سنتی دریافت کنند.

سخن پایانی

یکی از راه‌های دور شدن از خام‌فروشی و ایجاد ارزش‌افزوده، تولید محصولات با فناوری بالا از سوی صنایع و واحدهای دانش‌بنیان است، صنایعی که می‌توانند با اتکا به دانش، نوآوری و فناوری روز محصولاتی جدید و پیشرفته را که نیاز و تقاضای بازارهای جهانی باشد، به تولید برسانند. البته باید توجه داشت که توسعه دانش‌بنیان‌ها تنها محدود به بخش صنعت نیست، در حوزه کشاورزی و خدمات نیز باید شاهد گسترش شرکت‌های دانش‌بنیان باشیم، چرا که کشورهای توسعه‌یافته باتوجه به این موضوع توانسته‌اند ضمن صرفه‌جویی در منابع و هزینه‌ها و ارتقای بهره‌وری، از طریق صادرات در این بخش‌ها نیز به درآمدهای ارزی قابل‌توجهی دست یابند.