این مقام مسئول، دستیابی به بازارهای بکر کشورهای منطقه به‌ویژه قاره افریقا را نمونه بازر مثبت بودن فعالیت‌های سازمان توسعه تجارت در راستای تحقق اهداف تجاری عنوان کرد. یکی از برنامه‌های جدی سازمان توسعه تجارت، افزایش تعداد مراکز تجاری ایران در سایر کشورها و آمار مربوط به مراکز تجاری راه‌اندازی‌شده، گواه این موضوع است. چندی پیش نیز، سیدمحمدصادق قنادزاده، مدیرکل دفتر افریقای سازمان توسعه تجارت ایران از برنامه راه‌اندازی مراکز تجاری در قاره افریقا به‌منظور افزایش همکاری‌های دوطرفه خبر داد، همچنین رحمت‌الله خرمالی، مدیرکل آسیای میانه، قفقاز و روسیه سازمان توسعه تجارت نیز راه‌اندازی مراکز تجاری در منطقه آسیای میانه و قفقاز را از برنامه‌های آتی سازمان توسعه تجارت عنوان کرد. در مجموع، یکی از اهداف موردتوجه سازمان توسعه تجارت به‌عنوان متولی اصلی رشد و بلوغ تجارت و فعالیت‌های بازرگانی ایران، راه‌اندازی مراکز تجاری در کشورهای هدف و بهره‌مندی از مزایای این واحدهای تجاری است. صمت در گفت‌وگو با کارشناسان و فعالان بازرگانی، ضمن توجه به فرصت‌های بکر تجاری منطقه، به پیامدهای راه‌اندازی مراکز تجاری پرداخته است.

برنامه‌های سازمان توسعه تجارت برای مراکز تجاری

مقامات دولتی طی چند مدت اخیر، به بررسی پیشرفت‌های تجارت ایران در عرصه‌های بین‌المللی پرداخته و آمار و اطلاعاتی را در این‌باره اعلام کرده‌اند. سید محمدصادق قنادزاده، مدیرکل دفتر افریقای سازمان توسعه تجارت ایران مجموعه اقدامات گسترده سازمان توسعه تجارت ایران در راستای ایجاد و افزایش شناخت دوطرفه بین ایران و کشورهای قاره افریقا را برشمرد. قنادزاده در این راستا به حضور ایران در ۴ رویداد بزرگ نمایشگاهی افریقا، تبادل بیش از ۱۰۰ هیات تجاری میان ایران و افریقا، برگزاری سلسله همایش‌های معرفی ظرفیت‌های تجاری افریقا، اعزام قریب‌الوقوع ۳ رایزن به مناطق مختلف افریقا و نشست‌های تخصصی متعدد با اتحادیه‌ها و سندیکاهای صادراتی کشور طی ۹ ماه گذشته اشاره کرد. وی در این‌باره ادامه داد: شبکه‌ای بالغ بر ۸ مرکز تجاری در سرتاسر قاره افریقا فعال شده است و به ارائه طیف وسیعی از خدمات به شرکت‌های تولیدی و صادراتی که بنای حضور در بازار افریقا را دارند، می‌پردازند. از سویی دیگر، رحمت‌الله خرمالی، مدیر کل آسیای میانه، قفقاز و روسیه سازمان توسعه تجارت نیز ضمن تاکید بر اهمیت راه‌اندازی مراکز تجاری در مقاصد تجاری مختلف گفت: تا به امروز، ۹ مرکز تجاری رسمی در کشورهای آسیای میانه و حوزه قفقاز راه‌اندازی شده که به‌زودی مراکز دیگری نیز به این تعداد افزوده خواهد شد. ۴ هدف اصلی برای این مراکز تعیین شده است که ارائه خدمات کسب‌وکار و مشاوره به فعالان اقتصادی و شرکت‌های تولیدی صادرات‌محور یکی از آنها محسوب می‌شود. این هدف می‌تواند امکان ورود کالا به بازار هدف را بسنجد و قابلیت موجود را با تبیین گزارش‌های اولویت‌بندی‌‎شده در بازار ارائه و قوانین مربوط به استاندارد، گمرک و قرنطینه را شناسایی کند.

حرکت به‌سمت افریقا، مثبت است

جعفر قنادباشی، کارشناس‌ارشد مسائل افریقا و سفیر سابق ایران در لیبی در گفت‌وگو با صمت، ابتدا به تشریح اهمیت توجه به فرصت‌های تجاری منطقه اشاره کرد و گفت: یکی از نکات مثبت مسیر فعلی تجارت ایران، توجه به ظرفیت‌های تجاری دست‌نخورده و مغفول‌مانده در منطقه است. اگر نگاهی به برنامه‌های سازمان توسعه تجارت طی یک سال اخیر بیندازیم، می‌بینیم حرکت به‌سمت افزایش همکاری‌های تجاری مشترک با سایر کشورها، جزو اقدامات مناسبی بوده که پیامدهای مثبتی را به همراه داشته است. به‌عنوان مثال، صادرات ایران به کشورهای قاره افریقا در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰، رشد ۱۰۰ درصدی داشته که آماری قابل‌توجه است. وی ادامه داد: برخلاف تصور عموم از پایین بودن سطح اقتصادی کشورهای قاره افریقا، این کشورها از جایگاه مناسبی در تجارت جهانی برخوردار بوده و طی چند سال اخیر توانستند ارزآوری خوبی از صادرات داشته باشند. وجود منابع نفتی، معادن سنگ‌های قیمتی مانند الماس، رشد تولید حوزه کشاورزی به‌ویژه گندم و سایر بسترهای این‌چنینی، سبب شده تا صادرات حداقل ۲۰ کشور افریقایی طی چند سال اخیر رشد داشته باشد. در نتیجه، این کشورها از ذخایر ارزی مناسبی برخوردار هستند و برقراری تعاملات تجاری گسترده با این کشورها می‌تواند فرصت رشد و رونق اقتصادی را برای ایران مهیا کند.

فرصت برای صادرات خدمات فنی و مهندسی

این کارشناس ارشد افریقا در ادامه صحبت‌های خود، به وجود بسترهای مناسب برای تقویت روابط متقابل تجاری ایران و کشورهای قاره افریقا اشاره کرد و گفت: طی سال‌های گذشته، نگاه مثبتی نسبت به توسعه تجارت با افریقا وجود نداشته و همین موضوع سبب شده است تا فرصت‌های اقتصادی و تعاملاتی با کشورهای این منطقه را از دست دهیم. کشورهای قاره افریقا، قابلیت‌های جدی و تعیین‌کننده‌ای برای صادرات کالاهای اساسی به سایر کشورها دارند. ایران می‌تواند مهم‌ترین کالاهای خود را از این منطقه با هزینه‌ای بسیار کمتر از سایر کشورها وارد کند و این یک فرصت طلایی برای تجارت کشور محسوب می‌شود. به‌ بیان دیگر، خرید اقلام از کشورهای افریقایی، از مزیت رقابتی مناسبی برخوردار است. وی ادامه داد: افریقا ضمن دارا بودن مزیت‌های صادراتی، بسترهای مناسب وارداتی نیز دارد. همچنین، فرصت‌های متعددی برای صادرات ایران به قاره افریقا وجود دارد که باید با ارزیابی دقیق، از آنها استفاده کرد. غیر از صادرات کالا، ایران می‌تواند خدمات فنی و مهندسی نیز به کشورهای قاره افریقا صادر کند. به‌عنوان مثال، ایجاد شرکت‌های فعال در حوزه‌های عمرانی مانند راه و ساختمان، راه‌اندازی پالایشگاه و خطوط انتقال برق، از جمله اقداماتی است که ایران می‌تواند در این زمینه‌ها فعالیت جدی داشته باشد. کشورهای افریقایی پذیرای خدمات فنی و مهندسی ایران هستند و این موضوع می‌تواند ارزآوری جدی برای کشور به‌همراه داشته باشد. قنادباشی خاطرنشان کرد: ورود به عرصه‌های سرمایه‌گذاری مشترک در فعالیت‌های تجاری و اقتصادی، از فرصت‌های بالقوه همکاری‌های ایران و قاره افریقا بوده که باید به آن توجه داشته باشیم. تنها صادرات کالا برای کشور مزیت نداشته و توجه به سایر امکانات و بسترهای درآمدزایی، از جمله مسائل حائزاهمیت به‌شمار می‌رود.

مراکز تجاری، یاری‌رسان صادرکنندگان

سفیر سابق ایران در لیبی، به تشریح اهمیت راه‌اندازی مراکز تجاری پرداخت. او مراکز تجاری را از ابزارهای توسعه صادرات غیرنفتی توصیف کرد و در این‌باره گفت: پیش‌تر توضیح مفصلی درباره فرصت‌های همکاری مشترک ایران و افریقا ارائه شد. یکی از ابزارهای مهم برای توسعه روابط تجاری به‌ویژه صادرات غیرنفتی، راه‌اندازی مراکز تجاری، برگزاری همایش‌های تجاری و رویدادهای مشترک در این حوزه است.

به‌طورکلی، معرفی توانایی‌های ایران در قالب محصولات و کالاهای صادراتی، مهم‌ترین ضرورت توسعه روابط تجاری است و مراکز تجاری در این راستا نقش مهمی را ایفا می‌کنند. راه‌اندازی مراکز تجاری در کشورهای مقصد، فرصت معرفی کالاهای ایران به کشور مقصد را فراهم و مسیر توسعه روابط تجاری را فراهم می‌کند. این کارشناس ارشد مسائل افریقا ادامه داد: مراکز تجاری می‌توانند حلقه واسط میان تولیدکنندگان ایرانی و تجار کشورهای مقصد باشند، چرا که یکی از کارکردهای مرکز تجاری، ارائه خدمات مشاوره‌ای به تولیدکنندگان و تجار کشور مبدأ است و از سویی دیگر، کالاها را به خریداران کشور مقصد معرفی می‌کند، بنابراین از مراکز تجاری می‌توان به‌عنوان الزامات رشد صادرات غیرنفتی یاد کرد. به‌طورکلی بهره‌گیری از هر ابزاری که بتواند برای تبلیغ کالاها و خدمات صادراتی ایران موثر واقع شود، باید در برنامه‌های توسعه تجارت کشور در نظر گرفته شود، از این‌رو تمرکز و توجه سازمان توسعه تجارت به راه‌اندازی مراکز تجاری در کشورهای افریقایی را می‌توان اقدامی مثبت ارزیابی کرد.

اهمیت تبلیغات تجاری

قنادباشی به مزایای برگزاری رویدادهای مشترک تجاری اشاره کرد و در این‌باره گفت: برای رونق تجارت با کشورهای قاره افریقا، باید با انجام اقدامات مناسب، بسترهای مناسب تحقق اهداف توسعه‌ای را فراهم کنیم. یکی از این اقدامات، برگزاری نمایشگاه‌های تخصصی و اقتصادی مشترک با فعالان تجاری کشورهای افریقایی است. دعوت تجار افریقا برای بازدید از کارخانه‌های صنعتی ایران، یکی از راهکارهای موثر برای تبلیغات محصولات تجاری ایران است که باید در دستور کار قرار گیرد. با انجام این دست از برنامه‌ها، می‌توان سهمی پایدار در بازارهای افریقایی داشته باشیم. این کارشناس ارشد مسائل افریقا در پایان تاکید کرد: نه‌تنها در تجارت با افریقا، بلکه در تعاملات بازرگانی با سایر کشورهای هدف، باید تشویق به آشنایی با ظرفیت‌های تولیدی و صادراتی ایران جزو اقدامات کلیدی و مهم ایران باشد.

از بقیه کشورها عقب هستیم

سیدجلال ابراهیمی، رئیس خانه تجارت ایران و ترکیه در گفت‌وگو با صمت، نسبت به رویکرد ایران برای راه‌اندازی مراکز تجاری در مناطق آسیای میانه و کشورهای حوزه قفقاز، واکنش نشان داد و گفت: توسعه صادرات، وابسته به مولفه‌هایی است که مهم‌ترین آنها، معرفی محصولات و کالاهای تولیدشده در کشور مبدأ است. وجود مراکز تجاری، زمینه‌ساز تبلیغ کالاهای ایرانی را در کشورهای مقصد فراهم کرده است و بسترهای مناسبی را برای فروش تولیدات و خدمات ایران به‌وجود خواهد آورد، از این‌رو تمام کشورهایی که در عرصه صادرات فعالیت‌های جدی انجام می‌دهند، نسبت به راه‌اندازی و تشکیل مراکز تجاری تاکید داشته‌اند و در نهایت امروز، شاهد وجود مراکز تجاری بین‌المللی در کشورهای مختلف هستیم. وی ادامه داد: ایران طی دهه‌های گذشته، عملکرد نامناسبی را در عرصه ایجاد مراکز تجاری در کشورهای هدف داشته است و تا به امروز شاهد وجود رویکرد مناسب نسبت به این امر نبوده‌ایم. سازمان توسعه تجارت از اقدامات مهم خود طی یک سال گذشته را راه‌اندازی و برنامه‌ریزی برای ایجاد مراکز تجاری عنوان کرده و در این‌باره آمار و ارقامی را اعلام کرده است. این دست اقدامات را می‌توان مثبت و گامی رو به جلو توصیف کرد، اما هنوز نسبت به سایر کشورها عقب هستیم.

 نقش پررنگ فعالان بخش خصوصی

سیدجلال ابراهیمی سهم بخش خصوصی در راه‌اندازی و رونق مراکز تجاری را پررنگ توصیف کرد و در این رابطه گفت: همان‌طور که پیش‌تر عنوان شد، یکی از راهکارهایی که می‌تواند منجر به توسعه صادرات ایران شود، تاسیس مراکز تجاری در کشورهای مقصد است. برخی افراد عقیده دارند دولت باید در این امر حضوری گسترده داشته باشد، در حالی که دولت تنها باید بستر حضور فعالان تجاری را فراهم کند. فعالان تجاری بخش خصوصی باید برای راه‌اندازی و ایجاد مراکز تجاری سرمایه‌گذاری کنند، اما تا به امروز اقدامی جدی از سوی بازرگانان انجام نگرفته است. یکی از دلایل اصلی کمبود مراکز تجاری ایران در کشورهای مختلف، نبود همکاری مناسب تجار در این امر بوده است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. این فعال بازرگانی ادامه داد: فعالان بخش خصوصی و تاجران اتاق‌های بازرگانی می‌توانند در کشورهای مختلف، سرمایه‌گذاری کنند و با ایجاد بسترهای مختلف تجاری فرصت را برای توسعه صادرات فراهم آورند. آنها می‌توانند با تاسیس مراکز تجاری در کشورهای همسایه و حتی کشورهای دورتر، سرمایه‌گذاری‌های سودبخشی را انجام دهند، چرا که باوجود این مراکز و برپایی نمایشگاه‌های تخصصی بین‌المللی، کالاهای ایرانی به سراسر جهان معرفی می‌شوند و مجالی برای افزایش تجارت با کشورها پدید می‌آید. باید توجه داشت توسعه صادرات با همکاری دستگاه‌های دولتی و بخش خصوصی امکان‌پذیر است و این دو در کنار هم می‌توانند نقشی مهم را در تجارت کلان کشور به‌همراه داشته باشند.

سخن پایانی

کارشناسان معتقدند مراکز تجاری، بازوهای تجارت برای دستیابی به توسعه هستند و می‌توانند فضا را برای رشد صادرات غیرنفتی فراهم کنند. در این میان، برخی بر این باور هستند که دولت وظیفه‌ای خطیر برای راه‌اندازی این مراکز دارد و باید منابع مالی مناسبی را برای این کار اختصاص دهد. از سویی دیگر، گروهی عقیده دارند این کار برعهده بخش خصوصی است و تجار باید نقشی پررنگ در راه‌اندازی مراکز تجاری داشته باشند. در هر دو صورت، به‌نظر می‌رسد تشکیل مراکز تجاری، نیازمند عزمی چندجانبه از سوی دولت و بخش خصوصی است و باید تمامی نهادها با یکدیگر در این موضوع همکاری کنند.