ایران اکنون سومین سال پیاپی خشکسالی را سپری می‌کند و پاییز امسال بنا بر اعلام موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو بارندگی‌های چندان مناسبی رخ نخواهد داد. از طرفی مصرف آب به‌ویژه در کلانشهر تهران بی‌رویه است و اختصاص پاداش ۳ هزار تومانی به‌ازای هر مترمکعب صرفه‌جویی راهکاری برای کاهش مصرف است. براساس گزارش‌های منتشر شده، سال آبی گذشته یکی از کم‌بارش‌ترین سال‌ها در دهه اخیر بود و امسال نیز وضعیت بارش‌ها در پاییز تفاوت چندانی با سال آبی پارسال نخواهد داشت.

در سال ۱۳۰۰ به‌ازای هر نفر حدود ۱۷ هزار مترمکعب آب وجود داشت؛ یعنی می‌توان گفت جزو کشورهای بسیار پرآب بودیم، اما در سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۲ و به‌طور واضح در سال ۱۳۹۳ به مرز ۱۷۰۰ مترمکعب آب به‌ازای هر نفر در سال رسیدیم که به‌معنای ورود به تنش آبی بود. در واقع تا این سال هنوز ۱۷۰۰ مترمکعب آب تجدیدشونده به‌ازای هر ایرانی در دسترس بود؛ اما در حال ‌حاضر و سال ۱۴۰۱ این عدد بین دو مرز تنش آبی و بحران آبی قرار گرفته است. در چند سال اخیر به‌ویژه 2 سال گذشته با یک خشکسالی استثنایی در کشور روبه‌رو بودیم و براساس اعلام وزارت نیرو، از ابتدای مهر ۱۴۰۰ که سال آبی آغاز شد تا انتهای شهریور ۱۴۰۱ در مجموع ۱۸۰.۴ میلیمتر بارش در کشور رخ ‌داده است. این میزان بارش در مقایسه با دوره بلندمدت که ۲۳۷.۱ میلیمتر بارندگی ثبت شده، ۲۳.۹ میلیمتر کاهش داشته است. از سوی دیگر سازمان هواشناسی اعلام کرد امسال پاییز کم‌بارشی خواهیم داشت و تا امروز هم این پیش‌بینی درست بوده و باگذشت نزدیک به یک ماه از پاییز هیچ بارانی را حداقل در تهران شاهد نبودیم. رئیس مرکز پیش‌بینی سازمان هواشناسی در این باره گفت: پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد بارش‌های پاییزی کمتر از نرمال خواهد بود و تا الان هم بارش‌های خوبی نداشتیم و میزان آن بسیار کم بوده است.

روند افزایشی مصرف

امسال سومین سال آبی خشک و کم‌بارش پیاپی در تهران است و این وضع آبی (تنش)در طول حدود ۵۰ سال گذشته در تهران بی‌سابقه بوده و در هیچ دوره‌ای تهران شاهد چنین شرایط خشکسالی نبوده است. باوجود این شرایط بسیار سخت در تامین آب، مصرف در این کلانشهر بیش‌ازپیش رشد یافته است. میانگین مصرف آب پایتخت در روزهای اخیر در هر روز حدود 3 میلیارد و ۳۰۰ میلیون لیتر است و باتوجه‌به ذخایر آبی موجود، تهران، شهری مقاوم در مقابل تنش آبی نیست. الگوی مصرف ماهانه آب در تهران ۱۴ مترمکعب برای هر خانوار (حدود سه ونیم نفر) تعیین شده، اما این عدد هم‌اکنون حدود ۲۲۰ لیتر است که ۸۰ لیتر بیش از الگو است.

بررسی روند مصرف آب در نیمه نخست امسال در استان تهران نشان می‌دهد تنها ۳۷ درصد خانوارهای تهرانی الگوی مصرف آب را رعایت می‌کنند و سایر مصرف‌کنندگان در گروه‌های «پرمصرف» و «بدمصرف» قرار داشته‌اند.

براساس این آمار ۵۹ درصد مشترکان پرمصرف‌اند و مصرف ۱۴ تا ۲۸ مترمکعب یعنی تا 2 برابر الگو داشته‌اند و ۴ درصد مشترکان نیز اساسا بدمصرف به‌شمار می‌روند و مصرف آب شرب آنها از ۲۸ مترمکعب در ماه نیز فراتر رفته است. بنا بر آمارها، این دسته از مشترکان به‌تنهایی ۱۰ درصد کل آب شرب بخش خانگی تهران را مصرف می‌کنند.

در این راستا علی‌اکبر محرابیان، وزیر نیرو در روزهای اخیر از اختصاص پاداش به مشترکانی که الگوهای مصرف را رعایت می‌کنند، خبر داده است.

وی با بیان اینکه وزارت نیرو مشابه الگوی صنعت برق را برای بخش آب پیش‌بینی کرده، گفت: مشترکانی که اقدام به صرفه‌جویی در سطح زیر الگو کنند، ۵ برابر نرخ پرداخت به آنها پاداش صرفه‌جویی می‌دهیم.

وزیر نیرو خاطرنشان کرد: برای هر مترمکعب آب به‌طور متوسط حدود ۶۰۰ تومان نرخ تعیین شده که 5 برابر آن، 3 هزار تومان می‌شود. یعنی به هر کدام از مشترکان که صرفه‌جویی یک مترمکعبی داشته باشد، 3 هزار تومان پاداش تعلق می‌گیرد و با اندک صرفه‌جویی قبض مشترکان رایگان می‌شود و اگر بیشتر صرفه‌جویی کنند بستانکار می‌شوند.

محرابیان در پاسخ به اینکه آیا تابه‌حال قبض رایگان داشتیم یا خیر؟ گفت: برای نخستین ‌بار در صنعت آب از این روش استفاده و در صورت رعایت الگوی مصرف قبض مشترکان رایگان می‌شود. وی درباره مطالبه مردم در زمینه بدمصرف‌ها و پرمصرف‌ها نیز افزود: کسانی که به شست‌وشوی گسترده خیابان، کوچه، ماشین، استخرها یا فضای سبز با آب تصفیه شده که کیفیت آن تقریبا در حد آب معدنی است، اقدام می‌کنند، باعث اعتراض مردم می‌شوند.

وزیر نیرو گفت: البته تعداد این افراد خیلی کم است، اما این مصرف اضافه، هم دیگران را نگران می‌کند و هم اینکه از عدالت و انصاف به دور است.

وی ادامه داد: در حال ‌حاضر شرایط فصل به‌گونه‌ای است که اغلب جاهای کشور کشت نداشته و مصرف آب در بخش کشاورزی نداریم. اگر واقعا فردی رعایت نکند و از آب‌های جاری و آب‌های چاه‌ها مصرف بیهوده کند حتما برخورد لازم صورت می‌گیرد و اشتراک آب آنها قطع می‌شود.

هدررفت آب در ایران، ۵ برابر آلمان

براساس مستندات ارائه‌شده ازسوی شرکت آب و فاضلاب کشور، در سال ۱۳۹۹ بیش از یک میلیارد و ۱۳۱ میلیون مترمکعب از ۸ میلیارد و ۳۷۹ میلیون مترمکعب آب شرب تصفیه شده در قالب هدررفت ظاهری به‌دست مصرف‌کننده نهایی نرسیده است.

براساس این آمار، تفکیک میزان هدررفت ظاهری بیانگر آن است که ۴۱۱ میلیون مترمکعب از هدررفت آب ظاهری کشور مرتبط با مصارف غیرمجاز است، ۱۹ میلیون مترمکعب مرتبط با خطای مدیریت داده‌ها و سیستم به حساب می‌آید و ۵۲۸ میلیون مترمکعب دیگر نیز به‌دلیل نبود دقت کافی در تجهیزات اندازه‌گیری هدر می‌رود و هدررفت آب به‌معنای تولید فاضلاب بیشتر است. علاوه بر این، میزان آب نشت‌شده در کل شبکه آب و فاضلاب کشور تحت عنوان هدررفت واقعی در سال ۹۹ به یک میلیارد و ۲۵۷ میلیون مترمکعب می‌رسد. از این میان ۱۳۵ میلیون مترمکعب از هدررفت واقعی متعلق به نشت از خطوط انتقال، ۵۰۹ میلیون مترمکعب نشت از شبکه توزیع، ۵۷۶ میلیون مترمکعب نشت از انشعابات مشترکان، ۲۴ میلیون مترمکعب نشت از مخازن و در نهایت ۱۳ میلیون مترمکعب ناشی از سرریز مخازن است.

بر این اساس میزان هدررفت آب در کشور در قالب آمار آب بدون درآمد نزدیک ۵ برابر کشور توسعه‌یافته آلمان است، این در حالی است که متوسط بارش سالانه در کشور آلمان ۳ برابر متوسط بارش در ایران برآورد می‌شود. براساس گزارش به‌دست آمده از شرکت آب و فاضلاب کشور، ایران از ۱۷ کشور اروپایی با سرانه بارش بسیار بیشتر، میزان هدررفت بالاتری را به ثبت رسانده است.

سخن پایانی

براساس آخرین بررسی‌ها میانگین سرانه مصرف آب شرب در ایران (شامل تجاری، صنعتی، خانگی، فضای سبز و...) حدود ۲۲۰ لیتر در شبانه‌روز است که در مقایسه با بیشتر کشورهای جهان رقم بالاتری را نشان می‌دهد.

همچنین مصرف سرانه آب در بخش خانگی (آب شرب لوله‌کشی خانگی) در ایران به‌طور متوسط ۱۵۷ لیتر در روز به ازای هر نفر برآورد می‌شود که شامل 5 لیتر آشامیدن، ۱۰ لیتر پخت‌وپز، ۵۰ لیتر حمام و شست‌وشو، ۲۰ لیتر لباسشویی، ۱۵ لیتر ظرفشویی، ۳۰ لیتر مصارف بهداشتی، ۱۰ لیتر نظافت خانه و ۱۷ لیتر مصارف متفرقه می‌شود.

در برخی کلانشهرهای کشور از جمله تهران، این میزان (مصرف سرانه آب در بخش خانگی) در فصل گرم سال به حدود ۲۵۰ لیتر در شبانه‌روز به ازای هر نفر می‌رسد، در حالی که متوسط سرانه مصرف آب در بخش خانگی در دنیا ۱۳۵ تا ۱۴۰ لیتر در روز به ازای هر نفر است. این رقم در کشورهای اروپایی که از میانگین بارش‌های بالایی نیز برخوردارند، به‌طور متوسط ۱۳۰ لیتر در شبانه‌روز است.