آمایش؛ سند راهبردی توسعه پایدار

آمایش سرزمین به‌معنای تعیین مختصات جغرافیایی و جمعیتی هر منطقه از نظر ظرفیت‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی است تا براساس آن بستر مناسب برای برنامه‌ریزی در راستای توسعه اقتصادی موثر و پایدار فراهم شود. پس می‌توان گفت سند آمایش سرزمین در تهیه و تدوین قوانین و دستورالعمل‌های فعالیت‌های صنعتی و معدنی اولویت دارد.بااین‌حال، هنوز در بخش معدن و صنایع‌معدنی سند نهایی آمایش سرزمین، تهیه و تدوین‌ نشده و در نتیجه، این نقص چالش فراوانی دامن معدن و صنایع وابسته را گرفته است.‌ علت اصلی این ضعف، ناتوانی در برنامه‌ریزی برای گرد هم آمدن کلیه ارگان‌های دولتی و بخش‌های خصوصی صاحب‌نظر است. بنابراین، شاید دخالت مجموعه‌ای بالادستی که بتواند همه بخش‌های مرتبط را دور هم جمع کند، تا سرانجام این سند بسیار حائزاهمیت تهیه و تدوین شود، ضروری است. در مرحله بعد، جمع‌آوری اطلاعات مربوطه و تحلیل و آنالیز آنها مهم‌ترین اقدام در تهیه و تدوین سند آمایش سرزمین است. در صورتی ‌که این سند تهیه شود، مسئولیت اجرای مفاد آن در گام نخست برعهده سازمان برنامه‌ و بودجه و متعاقب آن، برحسب نوع فعالیت، برعهده ارگان‌های ذی‌ربط است. در بخش معادن و صنایع‌معدنی هم به‌تبع وزارت صمت و سازمان ایمیدرو مجری اصلی در راستای تهیه و تدوین سند مربوطه هستند. البته تهیه و تدوین سند آمایش سرزمین برای بخش معدن و صنایع‌معدنی ملاحظات خاص خود را دارد. در این مرحله باید ابتدا داده‌ها و اطلاعات مربوطه به مناطق جغرافیایی کشور با در نظر گرفتن ظرفیت‌های معدنی جمع‌آوری و سپس با تحلیل این اطلاعات، اولویت‌بندی‌های مربوطه تدوین شود و به مرحله نهایی برسد. اهمیت تدوین این سند برای معدن و صنایع‌معدنی کاملا محرز و مشخص است. با در اختیار داشتن داده‌های این سند می‌توان طرح‌های اقتصادی را باتوجه به‌تمامی جوانب اثرگذار از جمله حفاظت و صیانت از محیط‌زیست و زیست‌بوم طبیعی منطقه به مرحله اجرا گذاشت. به‌عبارت‌دیگر، عمده‌ترین مشکلی که درحال‌حاضر در بخش معدن و صنایع‌معدنی وجود دارد، موضوع رعایت شرایط زیست‌محیطی و حفاظت از منابع‌طبیعی است. ویژگی اصلی و تاثیرگذار سند آمایش سرزمین (تهیه، تدوین و اجرایی کردن آمایش سرزمین) می‌تواند ارائه راهکارهای مناسب برای رفع معضلات و چالش‌های مرتبط باشد. به‌عنوان‌مثال، باتوجه به داده‌های سند آمایش می‌توان با در نظر گرفتن ضرورت‌ها و محدودیت و ممنوعیت‌های محیط‌زیستی و منابع‌طبیعی اجرای طرح‌های معدنی را اولویت‌بندی کرد و به‌این‌ترتیب، عواقب ناخوشایند اجرای طرح‌های معدنی و صنایع‌معدنی را کاهش داد. برای مثال، در صورتی ‌که مشخص شود، چندین محدوده فلزی در یک منطقه متمرکز است، به‌راحتی می‌توان تشخیص داد که آن منطقه از ظرفیت اولیه لازم در راستای توسعه فعالیت‌های مرتبط و ایجاد زنجیره ارزش‌افزوده، برخوردار است و عملیاتی کردن آنها توجیه اقتصادی دارد. همچنین در طرح آمایش سرزمین علاوه بر در نظر گرفتن ظرفیت‌های اقتصادی، ویژگی‌های جغرافیایی، تاریخی و محیط‌زیستی، شرایط خاص مناطق گوناگون کشور هم مدنظر قرار گرفته می‌شود و در اجرای پروژه‌های اقتصادی (که در اینجا منظور بیشتر معدن و صنایع معدنی است) تمامی این جوانب مدنظر قرار می‌گیرد. این ویژگی، یکی از گزاره‌های مهم و موردنیاز در راستای رشد و توسعه اقتصاد پایدار است، زیرا توسعه اقتصادی پایدار زمانی اتفاق می‌افتد که مبتنی بر برابری و توازن باشد و بتواند علایق گروه‌های مختلف مردم را در نسل‌های حاضر و آتی در ۳ بعد اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی مدنظر قرار دهد. بنابراین، یکی از کارکردهای ویژه سند آمایش سرزمین باید توجه ویژه به بحران‌های محیط‌زیستی موجود و چاره‌جویی در راستای برطرف کردن آنها باشد. در نتیجه، باید از اطلاعات و داده‌های جمع‌آوری‌شده، برای تهیه و تدوین سند آمایش سرزمین برای معادن و صنایع معدنی، در حوزه‌های دیگر از جمله منابع طبیعی، کشاورزی و محیط‌زیست هم بهره‌برداری کرد و داده‌های آن را موردتوجه قرار داد تا از دامنه‌دار شدن مشکلات و بحران‌ها جلوگیری کرد.