روزگار ناخوش چاپ و نشر کتاب
کتاب و کتابخوانی یکی از مولفه‌های مهم حوزه فرهنگ و ادب به شمار می‌رود. آمار چاپ کتاب نشان می‌دهد که هر جامعه‌ای تا چه حد به حوزه کتاب اهمیت می‌دهد از این رو برای ارزیابی مختصات فرهنگی هر جامعه می‌توان آمارهای کتابخوانی یا چاپ و نشر کتاب را در هر منطقه مورد بررسی قرار داد.«کتاب دوست ماست» از کودکی و از همان زمان که قلم به‌دست گرفتیم، این جمله بارها در ذهن ما تکرار شده که کتاب یار مهربان و رفیق شفیق ماست. شاید آن روزها چندان فکرمان را درگیر معنای آن نمی‌کردیم اما امروز بعد از گذشت چندین سال به عمق این جمله ساده پی می‌بریم. در بیان اهمیت کتاب و مطالعه همین بس که خداوند متعال نیز درس‌های زندگی و رازهای کائنات را در قالب کتابی به نام «قرآن» برای ما فرستاده و در آن به قلم قسم یاد کرده است که یک منظور آن می‌تواند بیان نقش مهم خواندن، مطالعه و اندیشیدن باشد؛ بنابراین نمی‌توان تأثیرات مثبت کتابخوانی را در زندگی کسی منکر شد.
اما آخرین کتابی که خوانده‌ایم را به یاد داریم؟ چه نام داشت؟ این روزها بیشتر افراد از کتاب و کتابخوانی فاصله گرفته‌اند، آنچنان که برای پاسخ این سوال باید مدت‌ها بیاندیشند. امروزه کتاب‌ها میهمان قفسه‌ها و ویترین مغازه‌ها شده‌اند، دیگر حتی کسی هم به آنها نگاه نمی‌کند، آنها بی‌صدا و بی‌آزار میهمان همیشگی اتاق‌ها هستند؛ آن یار مهربان دیگر یاری ندارد، هیچ‌کس حتی حال او را هم نمی‌پرسد، او مثل چراغی است که می‌درخشد اما پرده‌ای از غبار فراموشی، جلوی روشنایی‌اش را گرفته است. ناگفته نماند؛ بی‌توجهی برخی از مسئولان و افزایش نرخ کاغذ و در پی آن گرانی کتاب هم بی‌تاثیر نبوده است، البته کارشناسان معتقدند افزایش نرخ کتاب در مقایسه با اقلام دیگر چندان زیاد نبوده است اما وضعیت معیشتی مردم دیگر اجازه نمی‌دهد به فکر خرید کتاب هم باشند؛ بنابراین وضعیت فرهنگی و سرانه کتابخوانی کشور ما چندان شرایط خوبی ندارد. باوجود اینکه معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی سرانه مطالعه در کشور ما را ۳۸ دقیقه در روز بدون احتساب کتب آموزشی و ادعیه‌ها عنوان می‌کند اما تعداد روزافزون ناشران ورشکست شده و تعویض شغل در موارد بسیار زیاد توسط برخی ناشران حرفه‌ای، حکایت از وجود بحرانی خاموش در این قشر مهم جامعه دارد. در جامعه‌ای که کتاب به یک کالای لوکس تبدیل شود و موارد مراجعه به آن محدود به برخی قشرهای خاص گردد، بدون تردید نمی‌توان از ارتقای فرهنگی در سطوح کلان جامعه سخن گفت. در برخی از پژوهش‌ها که در زمینه میزان مطالعه در میان مردم انجام شده مطالعه روزنامه حتی در زمره شاخص‌های مطالعه در نظر گرفته نمی‌شود. اما حتی اگر مطالعه روزنامه در ایران را نیز یکی از شاخص‌های مطالعه بدانیم تیراژ روزنامه‌ها گواه آن است که ایرانیان به روزنامه خوانی نیز علاقه چندانی ندارند. در کشورهای دیگر تمهیدات تشویقی برای مطالعه، به گونه‌ای در نظر گرفته شده که مردم علاوه بر مطالعه روزنامه به دیگر مکتوبات نیز اعتنا نشان دهند. اما در ایران بدون تردید هر سیاست تشویقی باید از پله ابتدایی آغاز کند. تشویق مردم به مطالعه روزنامه و حتی برخی مکتوبات که به زندگی روزمره آنان بستگی تام و تمام دارد.
چالش‌های حوزه نشر و چاپ کتاب
یک ناشر تبریزی در خصوص مشکلات عرصه چاپ و نشر به خبرنگار مهر می‌گوید: با گسترش فضای مجازی و روی آوردن مردم به این سمت، دیگر کتاب و کتابخوانی مانند گذشته مشتری ندارد و تیراژ کتاب‌های ما بالا نیست. علی حسینی ادامه می‌دهد: مهم‌ترین چالش صنعت نشر، گرانی کاغذ و بی‌ثباتی قیمت‌هاست؛ ناشران برای یک سال آینده خود برنامه‌ریزی می‌کنند اما به دلیل نبود ثبات در قیمت‌ها عملا این کار دیگر امکان‌پذیر نیست. او می‌افزاید: طی یک سال اخیر مشکلات نیز چند برابر شده است، ناشران با نویسنده قرارداد می‌بندند اما به یکباره نرخ کاغذ افزایش پیدا می‌کند و این موضوع واقعاً اذیت‌کننده است. او خاطرنشان می‌کند: مشکل بعدی تورم در جامعه و به دنبال آن گرانی کتاب‌هاست، نرخ کتاب به شکل نجومی افزایش پیدا کرده و به مرور از سبد خرید مردم حذف شده است.
حسینی تاکید می‌کند: امیدواریم دولت حمایت‌های ویژه‌ای از نویسندگان و ناشران داشته باشد تا آنها هم با خیال راحت و بدون داشتن شغل دوم به کار خود ادامه دهند.
ناشران در تامین نان شب خود مانده‌اند
عطا یزدانی، ناشر دیگر تبریزی است، او نیز در خصوص وضعیت ناشران به خبرنگار مهر می‌گوید: این روزها ناشران حال و روز خوبی ندارند، بازار نشر کساد و همه به فکر نان شب خود هستند به گونه‌ای که اکثرا شغل دوم هم دارند. او ادامه می‌دهد: از طرف دیگر فضای مجازی نیز باعث شده است تا وضعیت کتاب و کتابخوانی بدتر شود، این روزها همه اعتقاد دارند که در فضای مجازی کتاب می‌خوانند در حالی‌که مطالب آن قابل استناد نبوده و نمی‌تواند جایگزین کتاب فیزیکی شود. او یادآور می‌شود: البته از سوی دیگر نیز فضای مجازی فرصت‌های خوبی پدیدآورده است، برخی ناشران از این فضا استفاده کرده و کتاب‌های خود را عرضه می‌کنند. یزدانی می‌گوید: تبلیغ کتب در فضای مجازی توسط نویسندگان و ناشران می‌تواند سبب تشنگی خوانندگان برای مطالعه شود اما برخی همچنان اعتقاد دارند صرف پول برای خرید کتاب اشتباه است. او تاکید می‌کند: رسانه‌ها نیز باید به ما کمک کنند تا بتوانیم مردم را به سمت کتابخوانی هدایت کنیم و شوق و شور آنها را افزایش دهیم چراکه با ایجاد یک بستر فرهنگی مناسب می‌توان مشکلات این عرصه را نیز برطرف کرد.
بی‌مهری به ناشران شهرستانی
امیررضا یاری، ناشر دیگر تبریزی نیز می‌گوید: مشکلات عرصه نشر بسیار و برای ناشران شهرستانی نیز چند برابر است، بیشتر امکانات در اختیار ناشران تهرانی بوده و ما از آن برخوردار نیستیم.
در میان اخبار
او ادامه می‌دهد: از طرف دیگر با گسترش فضای مجازی برخی از مردم اقدام به ایجاد کانال و قرار دادن نسخه الکترونیک کتاب‌ها کرده‌اند و ضربه‌ای که این مورد به ناشران می‌زند کاری است و وضعیت کاری آنها را به تعطیلی می‌کشاند. او یادآور می‌شود: چالش دیگر ناشران نرخ بالای کاغذ و بی‌ثباتی نرخ آن است، بنابراین نرخ تمام شده کتب نیز افزایش یافته و مردم با این وضعیت اقتصادی توانایی خرید ندارند. یاری خاطرنشان می‌کند: این روزها مردم در هزینه‌های اولیه مانند خوراک و پوشاک خود مانده‌اند چه برسد که کتاب خریداری کنند، بنابراین این حوزه نیز تابع برنامه‌های دولت است.
مشکلات اقتصادی، گریبانگیر کتابفروشی‌ها
حسین سربازی کتابفروش تبریزی است که چندین سال است در این حوزه فعالیت می‌کند، او نیز به خبرنگار مهر می‌گوید: این روزها کتاب حال و روز خوشی ندارد، افزایش نرخ کتاب موجب شده تا خرید کتاب در کتابفروشی‌ها طی سال‌های اخیر کاهش یابد، کتابفروشان نیز ناگزیر به فروش کالاهایی غیر از کتاب روی آورده‌اند.
او می‌افزاید: از سوی دیگر اجاره بهای مغازه‌ها نیز افزایش یافته و فروش ما کفاف هزینه‌ها را نمی‌دهد؛ بنابراین بسیاری از کتاب فروشی‌ها تعطیل شده یا در بیرون بساط می‌کنند.
او خاطرنشان می‌کند: هیچ حمایتی از کتاب فروشی‌ها نمی‌شود و انتظار داریم با گرانی کاغذ و مشکلات عدیده اقتصادی حوزه نشر و فروش کتاب نیز رشد کند و این محال است.
سخن پایانی
یار مهربان این روزها حال و روز مساعدی ندارد و آرام آرام به سمت فراموشی می‌رود، جامعه و مردم آنقدر درگیر مشکلات کوچک و بزرگ خود شده‌اند که کتاب و کتابخوانی در سبد اقتصادی و فرهنگی آنها جایی ندارد؛ امیدواریم دولت تدابیر ویژه‌ای در این زمینه بیاندیشد تا مشکلات این حوزه نیز برطرف شود.
