تدوین طرح جامع صنعت سرب و روی کشور با چشم ‌ انداز افق ۱۴۲۰ که از اوایل سال ۹۷ با مدیریت سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران وارد دستور کار فعالان بخش خصوصی شده بود، دوباره در سال ۱۴۰۰ مورد بازبینی قرار گرفت. در این برنامه برای کمی سازی اهداف کلان صنعت سرب و روی برای افق سال ۱۴۲۰، اطلاعات و داده ‌ های مربوط به نرم ‌ های جهانی مورد تجزیه ‌ وتحلیل قرار گرفت و با در نظر گرفتن مقادیر متوسط مصرف سرانه و همچنین نسبت ذخایر به استخراج جهانی، افزایش ۳ برابری تولید روی در افق سال ۱۴۲۰، هدف ‌ گذاری شد. به ‌ گونه ‌ ای که تولید شمش روی از حدود ۲۰۰ هزار تن فعلی به بیش از ۶۰۰ هزار تن در افق چشم ‌ انداز افزایش یابد. این در حالی است که ایران با در اختیار داشتن بخش بزرگی از منابع سرب و روی جهان (حدود ۵ درصد) به ترتیب در رتبه هفتم و ششم منابع این دو فلز ارزشمند قرار دارد و به این سبب دارای مزیت رقابتی درزمینه تولید محصولات پایین ‌ دستی صنعت سرب و روی است که ازجمله می ‌ توان به صنایع گالوانیزه، محصولات برنجی، انواع باتری، لوازم ‌ خانگی، صنعت ساختمان و... اشاره کرد.

آمار چه می ‌ گوید؟

بر اساس نتایج آماری برگرفته از بانک اطلاعات معادن و صنایع معدنی که توسط شرکت مهندسی کوشا معدن گردآوری ‌ شده و داده ‌ های مربوط به سازمان زمین ‌ شناسی و اکتشافات معدنی کشور، وزارت صمت، سازمان نظام مهندسی معدن و بازدیدهای میدانی به ‌ عمل ‌ آمده، ۹۲ معدن سرب و روی با ذخیره مجموع در حدود ۲۲۰ میلیون تن ماده معدنی در کشور شناسایی ‌ شده است. تاکنون ۶۰۰ اندیس و معدن شدادی سرب و روی نیز در کشور شناسایی ‌ شده است. بر پایه بررسی ‌ های انجام ‌ شده، ایران دارای پتانسیل ‌ های خوبی در حوزه اکتشاف سرب و روی است که حدود ۸۱ ‌ درصد ذخایر قطعی در استان یزد و در معدن مهدی ‌ آباد متمرکز شده است.۸۷ معدن از ۹۲ معدن موجود ذخیره ‌ ای کمتر از ۵ میلیون تن دارند ازاین ‌ رو تعداد و نسبت معادن کوچک موجود در ایران به ‌ کل معادن زیاد است و به ‌ جز چند مورد معدن بزرگ ایران بقیه در مقیاس معادن کوچک طبقه ‌ بندی می ‌ شوند. حدود ۳۰ ‌ درصد از استخراج معادن سرب و روی کشور از نوع اکسیدی و ۷۰ درصد از آن از نوع سولفیدی هستند. بیشترین استخراج ماده معدنی سرب و روی کشور در حال حاضر مربوط به استان ‌ های زنجان، اصفهان و فارس است.

سهم ۲ درصدی ایران در تولید سالانه روی

تولید سالانه فلز محتوی روی (اولیه و ثانویه) جهان سالانه ۱۳.۲ میلیون تن است که حدود ۲ درصد از این میزان در کشور ما تولید می ‌ شود. این در حالی است که تاکنون از همه ظرفیت ‌ های موجود در این صنعت استفاده ‌ نشده است. دراین ‌ باره می ‌ توان به دلایلی نظیر کمبود ماده معدنی، کاهش عیار خوراک ورودی کارخانه ‌ ها و عدم توسعه صنعت بازیافت اشاره کرد. ازآنجاکه برنامه راهبردی حاضر به تصمیم سازی در بخش ‌ های معدن و صنایع معدنی صنعت سرب و روی ایران می ‌ پردازد، باید هر دو طرف عرضه و تقاضا در بخش ‌ های مختلف صنعت موردتوجه قرار گیرد. مواردی ازجمله عدم توجه به امر اکتشاف، پایین بودن نسبت استخراج ماده معدنی به ذخایر، ایجاد ظرفیت ‌ های مازاد فرآوری بدون توجه به نحوه تامین ماده اولیه و عدم توسعه کمی و کیفی ظرفیت ‌ های صنایع پایین ‌ دستی ازجمله دلایل توسعه نامتوازن زنجیره تولید صنعت سرب و روی به ‌ حساب می ‌ آید. نباید این موضوع را نادیده گرفت که با مقایسه مصارف آب، برق و سوخت واحدهای تولید شمش روی ایران و جهان، میزان مصرف برق حدود ۲۴ درصد، مصرف آب حدود ۲۹ درصد و مصرف سوخت حدود ۱۳ درصد در ایران بیش از استاندارد جهانی است. ازنظر اتکا به منابع معدنی، عمده صنایع روی جهان متکی بر منابع سولفوره توسعه ‌ یافته ‌ اند، درحالی ‌ که صنعت روی ایران با اتکا به منابع اکسیده و کربناته گسترش یافته است. میانگین عیار خوراک ورودی به کارخانه ‌ های فرآوری روی در ایران حدودا ۶ درصد مدنظر است. فرآیند فلوتاسیون موجود در صنعت روی ایران، کنسانتره با عیار بیش از ۳۰ ‌ درصد و با راندمان ۷۵ درصد تولید می ‌ کند. توجه به نتایج دریافتی از کارخانه ‌ های تولیدکننده شمش روی در ایران، میانگین عیار خاک ورودی به این کارخانه ‌ ها (با احتساب عیار خاک وارداتی) حدودا ۱۵ ‌ درصد در نظر گرفته ‌ شده است (مطابق بانک اطلاعاتی کارخانه ‌ های تولیدکننده شمش روی) همچنین راندمان فرآیند لیچینگ مستقیم کانسنگ اکسیدی در ایران حدودا ۷۰ درصد است. هزینه ‌ های مربوط به خرید خاک حدودا ۵۷ ‌ درصد هزینه ‌ های تولید بوده و علاوه بر قیمت خرید خاک، هزینه ‌ های مواد مصرفی تقریبا ۳۰ ‌ درصد قیمت تمام ‌ شده را شامل می ‌ شود که بخش مهمی از قیمت تمام ‌ شده محصول وابسته به مواد مصرفی ازجمله اسیدسولفوریک است. بنابراین هر تن شمش تولیدی، بیشترین حساسیت مربوط به خرید خاک و هزینه خرید مواد مصرفی با کاهش اندکی در قیمت این اقلام، تاثیر معناداری در کاهش قیمت تمام ‌ شده محصول تولیدی دارد.

صنعتی کم ‌ مصرف و پربازده

مدیر مجتمع معدنی سرب و روی مهدی ‌ آباد و مجری طرح جامع سرب و روی کشور گفت: سرب و روی، صنعتی کم مصرف و پربازده درزمینه زیرساخت ‌ ها و فرصتی برای توسعه و سرمایه ‌ گذاری در این صنعت است. به گزارش روابط عمومی ایمیدرو، حمیدرضا حمایت گفت: توجه به تأمین خوراک کارخانجات سرب و روی و ایجاد استراتژی بلندمدت درزمینه اکتشافات، از ضروری ‌ ترین موارد صنعت سرب و روی کشور است. درحالی ‌ که 5 درصد از ذخایر سرب و روی دنیا در ایران قرار دارد، سهم کشورمان از تولید جهانی شمش سرب و روی حدود ۱ . ۵ درصد برآورد شده است. وی ادامه داد: در خصوص ظرفیت خالی کارخانه ‌ های سرب و روی کشور در بخش ‌ های تولید شمش و کنسانتره، مواردی همچون کمبود مواد اولیه، کاهش عیار خوراک ورودی به کارخانجات، حجم پایین عملیات استخراجی کشور به نسبت میزان ذخایر و عدم توسعه و تکمیل چرخه بازیافت به ‌ عنوان دلایل اصلی شناخته ‌ شده است. حمایت خاطرنشان کرد: تامین خوراک کارخانجات سرب و روی کشور، اصلی ‌ ترین چالش این صنعت و از مهم ‌ ترین راهکارهای عبور از آن، توجه ویژه به اکتشافات سرب و روی، افزایش میزان استخراج و واردات، جلوگیری از صادرات کنسانتره و توسعه صنعت بازیافت است.

میزان انرژی مصرفی در چشم ‌ انداز ۲۰ ساله

مجری طرح جامع سرب و روی با اشاره به وضعیت زیرساخت ‌ های آب، برق و گاز در صنعت سرب و روی، اذعان کرد: اکنون کل برق مصرفی کشور، سالانه حدود ۳۰۵ هزار میلیون کیلووات ساعت و سهم صنایع از کل، ۳۵ درصد آن و مصرف برق صنایع سرب و روی کشور، ۱۰۰۰ میلیون کیلووات ساعت و حدود یک درصد از سهم برق مصرفی در صنایع کشور است.

وی افزود: کل نیاز برق مصرفی در صنایع سرب و روی در افق چشم ‌ انداز، سالانه ۳۰۰۰ میلیون کیلووات ساعت برآورد شده است. همچنین، میزان منابع آب و گاز موردنیاز به ‌ منظور رسیدن به اهداف ۲۰ ساله صنعت سرب و روی شامل ۷ . ۲ میلیون مترمکعب آب و ۹۰ میلیون مترمکعب گاز طبیعی است.

سخن پایانی

به دلیل جایگاه ایران ازنظر پتانسیل بالای سرب و روی، تدوین برنامه راهبردی توسعه صنعت سرب و روی کشور امری ضروری است. در این برنامه باید به موضوعاتی ازجمله مدیریت پسماند، تولید محصولات باقیمت تمام ‌ شده کمتر، رقابت ‌ پذیرتر و قابل ‌ عرضه در بازارهای بین ‌ المللی، تولید محصولات نهایی زنجیره تولید بخش سرب و روی باهدف ایجاد و افزایش ارزش ‌ افزوده، جلوگیری از خام ‌ فروشی محصولات تولیدی در صنایع معدنی، تولید محصولات با کاربری خاص داخلی و جهانی و صنایع «های تک» موردتوجه قرار گیرد. از طرفی ایجاد ظرفیت ‌ های جدید این صنعت نظیر طرح ‌ های توسعه ‌ ای معدن سرب و روی مهدی ‌ آباد، لزوم تدوین طرحی جامع با در نظر گرفتن همه جوانب و تبعات فنی، اقتصادی، زیرساختی، اجتماعی و زیست ‌ محیطی این ضرورت را آشکار می ‌ سازد. همچنین توسعه گسترده زیرساخت ‌ های حمل ‌ ونقل ریلی و جاده ‌ ای و نیز نیروگاه ‌ های برق در کشور، سبب شده است که توسعه واحدهای فرآوری در بسیاری از بخش ‌ های کشور به ‌ جز مناطق مرکزی ایران که با مشکل کمبود آب روبه ‌ رو هستند، به ‌ آسانی فراهم شود.