بر اساس لایحه بودجه ۱۴۰۲ حقوق گمرکی کالاهای اساسی و دارو یک درصد تعیین شده است. در حقیقت به پیشنهاد دولت نرخ ۴ درصد حقوق گمرکی کالاهای اساسی و دارو به یک درصد تقلیل می‌یابد. کاهش حقوق گمرکی کالاهای اساسی و دارو در امسال نیز مطرح بود که پس از کش‌وقوس‌ها و جلسات فراوان به یک درصد کاهش یافت و البته انتظار می‌رفت تنها برای همین سال باشد. کاهش حقوق گمرکی مواد اولیه، واسطه‌ای و سرمایه‌ای چه تاثیری بر نرخ تمام‌شده کالا دارد؟ این سوالی است که کارشناسان نظرات متفاوتی درباره آن دارند و صمت در این گزارش به پاسخ همین سؤال پرداخته است.

قانونی که تمدید شد

امسال، نرخ ارز محاسبه ارزش گمرکی کالاهای وارداتی در حقوق ورودی از ۴۲۰۰ تومان به نرخ سامانه معاملات الکترونیک (ETS) افزایش یافت. اما برای جبران این موضوع نرخ ۴ درصد حقوق گمرکی، برای کالاهای اساسی، دارو، تجهیزات و ملزومات مصرفی پزشکی و همچنین نهاده‌های کشاورزی و دامی به یک درصد کاهش یافت. اوایل تیر امسال وزیر صنعت، معدن و تجارت طی نامه‌ای به رئیس‌جمهوری با بیان اینکه افزایش نرخ مبنای محاسبه تعرفه، افزایش مضاعف مالیات بر ارزش افزوده کالاهای وارداتی را در پی داشته که در مجموع باعث افزایش هزینه‌های تولید، افزایش قاچاق، افزایش نیاز به نقدینگی، کاهش تولید و افزایش تورم خواهد شد، خواستار این شد که حقوق گمرکی برای مواد اولیه، واسطه‌ای، اجزا، قطعات، ماشین‌آلات و تجهیزات که با احتساب سود بازرگانی، حقوق ورودی آنها حداکثر ۱۰ درصد بوده نیز به یک درصد کاهش یابد. در نهایت اواخر مهر لایحه کاهش «نرخ حقوق گمرکی مواد اولیه، واسطه‌ای، اجزاء و قطعات و ماشین‌آلات و تجهیزات» به یک درصد به تأیید شورای نگهبان رسید و در آذر اجرا شد. نیمه‌های آذر مدیرکل دفتر مقررات صادرات و واردات وزارت صنعت، معدن و تجارت در نامه‌ای خطاب به مدیرکل دفتر واردات گمرک، فهرست کالاهای مشمول کاهش حقوق گمرکی از ۴ درصد به یک درصد را اعلام کرد. بر اساس بند (ه) تبصره ۷ قانون بودجه سال ۱۴۰۱، نرخ ارز محاسبه ارزش گمرکی کالاهای وارداتی در همه موارد، از جمله محاسبه حقوق ورودی بر اساس نرخ ارز اعلام شده بانک مرکزی، نرخ سامانه مبادله الکترونیکی (ای تی اس) در روز اظهار و مطابق ماده ۱۴ قانون امور گمرکی است. همچنین در سال ۱۴۰۱ نرخ ۴ درصد حقوق گمرکی یاد شده در صدر بند (د) ماده (۱) قانون امور گمرکی برای کالاهای اساسی، دارو، تجهیزات و ملزومات مصرفی پزشکی و همچنین نهاده‌های کشاورزی و دامی باید به یک درصد تقلیل می‌یافت که لیست این کالاها تاکنون توسط وزارت صمت به گمرک اعلام نشده بود. براین‌اساس و طبق نامه‌ای که از سوی وزارت صمت به گمرک ارسال شد، ردیف تعرفه‌های مشمول کاهش حقوق گمرکی اعلام و از تاریخ ابلاغ این قانون نرخ حقوق گمرکی مواد اولیه، واسطه‌ای، اجزاء و قطعات، ماشین‌آلات و تجهیزات به یک درصد تقلیل یافت. در بودجه ۱۴۰۲ نیز حقوق گمرکی کالاهای اساسی و دارو یک درصد تعیین شده است.

کمتر کسی فشار تورم بر بخش صنعت را انکار می‌کند. تولیدکنندگان هم که همواره انتقادات زیادی نسبت به حقوق گمرکی واردات کالاهای بادوام تولیدی و مواد اولیه داشتند، اظهار می‌کنند کاهش حقوق گمرکی مواد اولیه تولید، موجب کاهش تورم تولید و در نتیجه کاهش نرخ محصول نهایی خواهد شد. با این حال برخی از تولیدکنندگان معتقدند با وجود اینکه حقوق گمرکی کاهش یافته و به یک‌درصد رسیده است، همین یک‌درصد با ارز گران‌تری نسبت به سال گذشته محاسبه می‌شود. به همین دلیل با وجود کاهش حقوق گمرکی، این رقم در عمل افزایش یافته است.

کاهش تورم مواد اولیه

صمتمحمود نجفی‌عرب، عضو اتاق بازرگانی تهران در این باره توضیح می‌دهد: پیش از این مالیات ارزش‌افزوده ۹ درصد بود و حالا به یک‌درصد تبدیل شده است. این اتفاق بعد از ماه‌ها دوندگی صاحبان صنعت رخ داد و تصویب شد. رئیس کمیسیون اقتصاد سلامت اتاق بازرگانی تهران یادآوری می‌کند: طبیعتا، پیش از این با ارز ۴۲۰۰ تومانی مالیات ارزش‌افزوده پرداخت می‌کردیم. این نرخ در سال ۱۴۰۱ افزایش یافت و هزینه تولید را افزایش داد. با تلاش و پیگیری مسئولان و همچنین اتاق بازرگانی، مسئله رفع شد و قرار است طرح جدید اجرا شود.او می‌گوید: این تصمیم می‌تواند بر نرخ دارو و کاهش تورم مواد اولیه آن، مثبت و تاثیرگذار باشد. مصوبات بخش ماشین‌آلات هم به گمرکات اعلام شده که بر نرخ استهلاک تاثیرگذار است. هرگونه کاهش گمرکی واردات مواد اولیه و عوارض تأثیر مثبتی بر نرخ خواهد گذاشت. همچنین، محمدرضا زهره‌وندی، عضو کمیسیون صنعت و معدن اتاق تهران یادآوری می‌کند: هر اقدامی که موجب کاهش هزینه واردات کالاها و مواد اولیه موردنیاز شود، حتماً تأثیر مثبتی بر نرخ نهایی کالاها و همچنین کاهش تورم تولیدکننده خواهد  گذاشت.

حقوق گمرکی در عمل افزایش یافت

صمتمحمدرضا نجفی‌منش، رئیس کمیسیون بهبود محیط کسب‌وکار و رفع موانع تولید اتاق بازرگانی تهران نظری متفاوت‌تر دارد و بیان می‌کند: ۴ درصد مصوبه قبلی، پیش از این با ارز ۴۲۰۰ تومانی حساب می‌شد. حالا این رقم به یک‌درصد کاهش یافته است، اما همین یک‌درصد با ارز ۲۳ هزار تومانی حساب می‌شود؛ یعنی این رقم نسبت به سابق ۵۰ درصد افزایش داشته است. وی افزود: علت آن هم این است که دولت قصد دارد ارز را تک‌قیمتی کند؛ به همین دلیل، حقوق گمرکی را به یک‌درصد کاهش داده است اما آن را با نرخ بیشتری حساب می‌کند. او می‌گوید: این اقدام در کوتاه‌مدت موجب کاهش نرخ خواهد شد اما در طولانی‌مدت اثری بالعکس خواهد داشت. این فعال اقتصادی با تاکید بر اینکه تورم تولیدکنندگان، قصه طولانی و بلندی دارد گفت: عامل اصلی آن هم سیاست‌های اشتباه دولت برای جبران کمبود نقدینگی است. وی افزود: دولت حجم نقدینگی جامعه را بالا می‌برد و به تبع آن، قیمت‌ها نیز افزایش می‌یابند. امید است مسئولان و کارشناسان اقتصادی تلاش کنند این روند ادامه نداشته باشد.

سهم تولیدات داخلی

صمتمحمدحسن دیده‌ور، عضو هیات نمایندگان اتاق تهران افزود: این اقدام در عین حال که رخداد بدی نیست، مثل چاقوی دولبه است. دولت اکنون این رقم را کاهش داده است اما سهم تولیدات داخلی نیز ممکن است کاهش یابد. این فعال اقتصادی با اشاره به اینکه اگر نرخ واردات ارزان تمام شود، خریداری به خرید داخلی رغبت نخواهد داشت گفت: به طور کلی می‌توان گفت این سیاست، خوب است؛ اما بهتر است دولت سازوکارهایی را اعمال کند تا بتواند کالاهایی را که ساخت داخلی ندارند وارد کند. وی افزود: باید در چنین اقداماتی دقت بیشتری شود؛ زیرا ممکن است به اسم مواد اولیه، کالاهایی وارد شوند که مشابه آنها در داخل وجود دارد. با همه این اوصاف، کاهش حقوق گمرکی، نرخ نهایی را کاهش داده و تورم مواد اولیه را نیز کمتر می‌کند.

کمک صنعتگران داخلی

ابوالفضل روغنی، عضو هیات نمایندگان اتاق ایران نیز با اشاره به اینکه یکی از مباحث مهم مورد انتقاد تولیدکنندگان تعرفه مواد اولیه تولیدی است گفت: اگر دولت اقدام به کاهش این تعرفه کند، کمک زیادی به صنعتگر داخلی کرده است. صنعتگر هم این کمک را در نرخ نهایی محصول خود لحاظ کرده و آن را کاهش می‌دهد.

صمتروغنی افزود: اما در تولید داخلی مواد اولیه، محدودیت‌هایی در کشور داریم. بنابراین رخدادی که به‌تازگی اتفاق افتاده، مطالبه همه صنعتگران بوده است. البته باید توجه کرد تنها باید آنچه را که در داخل کشور تولید نمی‌شود، شامل این کاهش تعرفه کنیم؛ زیرا اگر آنچه را که در داخل تولید می‌شود وارد کنیم، صنعت کشور با ضربه جبران‌نشدنی مواجه خواهد شد. این فعال اقتصادی با تاکید بر اینکه کاهش حقوق گمرکی، تورم مواد اولیه را کاهش می‌دهد گفت: مواد اولیه خارجی با توجه به تعرفه‌های گمرکی، نرخ بالایی داشتند. کاهش حقوق گمرکی مواد اولیه نیز به همین دلیل، از نرخ مواد اولیه و به تبع آن از نرخ نهایی خواهد کاست.

تأثیر کاهش حقوق گمرکی بر تورم

رضا امیدوار تجریشی فعال اقتصادی و عضو خانه صنعت، معدن و تجارت جوانان با اشاره به کاهش حقوق ورودی گمرک از ۴ درصد به یک درصد گفت: در گذشته حقوق گمرکی بر پایه ارز ۴۲۰۰ تومانی برای واردات مواد اولیه اختصاص می‌یافت و این ارز هم مبنای اخذ عوارض صادراتی بود، حال با حذف ارز ترجیحی مبنای محاسبه تغییر یافته است و میزان عوارض صادراتی به شدت بالا رفته است و درحال‌حاضر در کوتاه مدت با توجه به تورم بالا، تغییر حقوق گمرکی تأثیر چندانی بر تورم نخواهد داشت.وی تاکید کرد: اخیرا دولت لایحه‌ای به مجلس ارسال کرده تا با اعمال اصلاحاتی، میزان عوارض صادراتی را به یک درصد برساند و از اثرات حذف ارز نیمایی بر صادرات کاهش دهد.

وی در ادامه با اشاره به این لایحه ارسالی از سوی دولت به مجلس گفت: اینکه دولت با ارائه لوایح به دنبال کاهش هزینه‌ها و تورم باشد، امر پسندیده‌ای است؛ اما چند نکته درباره لایحه دو فوریتی دولت مطرح
 است.  نخست اینکه لایحه بودجه از ابتدای سال به قانون تبدیل شده و از آنجا که در اقتصاد، بازار در سمت عرضه بلافاصله نسبت به قوانینی که اصلاح می‌شوند، واکنش نشان می‌دهد، اگر قرار بود تغییر حقوق ورودی تاثیری در افزایش قیمت‌ها داشته باشد، قطعا این اتفاق تاکنون می‌افتاد و اکنون بازگرداندن حقوق گمرکی از ۴ درصد به یک‌درصد تاثیری در کاهش نرخ کالاها از سوی تولیدکنندگان و عرضه‌کنندگان ندارد. این امر به‌صورت تجربی نیز ثابت شده است که قیمت‌هایی که افزایش می‌یابند، با این روش به بهای قبلی بازنمی‌گردند.

سخن پایانی

بکارگیری سیاست‌های تغییرتعرفه درعرصه تجارت،در دهه‌های اخیر مورد توجه خاص کشورها، مخصوصا کشورهای در حال توسعه قرارگرفته است. براساس لایحه بودجه۱۴۰۲ حقوق گمرکی کالاهای اساسی و دارو یک درصد تعیین شده است. این کاهش تعرفه از ۴ به یک درصد موافقان و مخالفان خود را دارد و با این‌همه باید منتظر بررسی لایحه بودجه در مجلس نظر مجلسیان بود.