با فرارسیدن فصل سرد سال، همچنین هم‌زمان با فراگیرشدن بحران اقتصادی در کشور، به نظر می‌رسد کارگران فصلی، اعم از کارگران ساختمانی، روزمزد و کشاورزی، منابع درآمدی خود را از دست خواهند داد. از سوی دیگر به دلیل تورم فراگیر و بیکاری فزاینده در فصل‌های گرم سال یعنی در تابستان و بهار، میزان درآمد این بخش از کارگران کشور از ابتدای امسال با کمبود و نزول شدیدی مواجه شده است. ازاین‌جهت، بخشی مهم از کارگران کشور درخطر سقوط معاش قرار دارند. بااین‌حال انتظار این کارگران حمایت است تا بتوانند از این وضعیت نجات یابند.شغل مناسب و درآمد کافی، دوری از خانواده، افزایش بیکاری، نبود امنیت شغلی و نداشتن بیمه همچنین نبود مکان مناسب برای اسکان در محل کار، قصه پر غصه کارگران فصلی است که برای یافتن شغل به کلان‌شهرها مهاجرت کرده‌اند. صمت در این گزارش معضلات بیکاری کارگران ساختمانی را موردبررسی قرار داده است.

بیکاری‌های سنگین از راه می‌رسد

زندگی و معیشت کارگران ساختمانی، همیشه دشوار است و سرمای سخت زمستانی این دشواری را بیشتر می‌کند. بارش برف و کاهش دمای هوا در غرب کشور، ده‌ها هزار کارگر ساختمانی را بیکار کرده است؛ این ده‌ها هزار نفر، نماینده خانواده‌هایی هستند که متاسفانه هیچ منبع درآمدی ندارند. با توجه به فصلی بودن اشتغال در بخش صنعت ساختمان، بارش برف سنگین کلیه کارگاه‌های ساختمانی را به تعطیلی می‌کشاند و نیروی فعال در این بخش، منابع درآمد مالی خود را ازدست‌داده و با توجه به تورم افسارگسیخته و عدم تعادل دستمزد کارگران ساختمانی با تورم جهش‌یافته و نبود پس‌انداز، زندگی بخور نمیر و طاقت‌فرسایی را تحمل می‌کنند.کارگران و استادکاران ساختمانی نه مشمول بیمه بیکاری می‌شوند نه از تسهیلاتی مانند بن کارگری و سایر خدمات حمایتی برخوردارند. به نظر می‌رسد باوجود شعارها، هیچ برنامه‌ای برای رفع مشکلات کارگران ساختمانی ندارند و در آینده دور و نزدیک نیز هیچ چشم‌انداز روشنی برای بهبود اوضاع کارگران ساختمانی دیده نمی‌شود. شعارهای دولت هنوز رنگ اجرایی شدن به خود ندیده و زمستان سخت بیکاری کارگران ساختمانی هنوز به بهار توسعه و اشتغال کامل نرسیده است. اگر قصد بهبود شرایط اقتصادی این طبقه از شهورندان را داریم باید با ترمیم معیشت، جایگاه مادی کارگران رابا هدف کاهش شکاف طبقاتی ارتقا دهیم.

عوامل موثر بر نرخ مسکن کدامند؟

محمد علیزاده، کارشناس بازار مسکن در رابطه با بیکاری کارگران ساختمانی به صمت گفت: درحال‌حاضر بیشتر از آنکه بازار مسکن با رکود مواجه باشد، تعداد ساخت‌وساز نسبت به سال‌های گذشته با کاهش روبه‌رو شده است و این موضوع از رکود تورمی نشات می‌گیرد. می‌توان این‌طور بیان کرد که با چنین وضعی کارگران روزمزد خیلی تحت تاثیر قرار نمی‌گیرند؛ چراکه بیشتر فعالیت‌های ساخت‌وساز به‌صورت پیمانکاری جلو می‌رود، همچنین بیکاری در فصل سرما اتفاقی نیست که تازگی داشته باشد و از گذشته شاهد آن بوده‌ایم و همیشه در این فصل کار برای کارگران کمتر بوده است. وی افزود: موضوع دیگری که مطرح است بحث تغییر روند کار کارگران ساختمانی از روزانه به‌صورت پروژه‌ای است، به این معنی که اگر در هفته ۳ روز سرد و بارانی وجود داشته باشد، کارگران در روزهای دیگر فعالیت بیشتری می‌کنند و این کمبود را جبران می‌کنند.

عوامل موثر در افزایش نرخ مسکن

علیزاده درباره علل کاهش تولید مسکن در کشور عنوان کرد: با کاهش تعداد پروانه‌های ساخت و کم‌رمقی تولید، میزان اشتغال موردنیاز در این بخش نیز حاصل نمی‌شود. در سال جدید میزان ساخت‌وساز در کشور کاهش قابل‌توجهی داشته است به این دلیل که نرخ زمین در کشور بالا بوده و با افزایش نرخ خدمات و مجوزهایی که شهرداری‌ها برای ساخت‌وساز در اختیار قرار می‌دهد هزینه تمام‌شده تولید افزایش قابل‌توجهی را تجربه کرده است و در کنار این عوامل بحث افزایش نرخ ناگهانی مصالح ساختمانی است که درنهایت بر نرخ تمام‌شده مسکن نیز اثر می‌گذارد. تا زمانی که تورم بر بازار مصالح ساختمانی حاکم است، نمی‌توان انتظار داشت که تورم بازار مسکن کاهش پیدا کند. در این شرایط، همچنان حلقه آخر بازار یعنی فروش به مصرف‌کننده، درست‌کار نخواهد کرد.

وی در ادامه توضیح داد: به‌طورکلی چهار عامل بر نرخ مسکن اثر می‌گذارند که شامل نرخ مصالح ساختمانی، نرخ دلار، نرخ زمین و تورم عمومی هستند. البته ممکن است اثرگذاری هر یک از این عوامل کم یا زیاد باشد. حتی ممکن است این اثرگذاری سریع یا در طولانی‌مدت باشد که تمام این فاکتورها نیز در اهمیتشان موثر خواهند بود.

روی باز کارفرمایان برای کارگران خارجی

این کارشناس بازار مسکن خاطرنشان کرد: برابر قانون کار، اتباع بیگانه‌ای که فاقد پروانه کار، پروانه کار موقت یا کارت کار موقت باشند، اجازه اشتغال در کشور را ندارند و در صورت اشتغال و به‌کارگیری، کارفرمای آنها متخلف و مشمول جریمه خواهد بود؛ با این وجود تعداد اتباع خارجی برای کار در صنعت ساختمان‌سازی رو به افزایش است و کارفرمایان از این موضوع استقبال می‌کنند؛ چراکه این افراد با حقوق کمتری کار می‌کنند و نیاز نیست کارفرمایان نسبت به بیمه این کارگران وسواس به خرج دهند. ازاین‌رو همیشه بازار ساخت‌وساز برای این افراد، مشاغل پرطرفداری به‌حساب می‌آید و این موضوع تاثیر بسیار زیادی بر بیکاری کارگران ساختمانی دارد. درنتیجه این چالش باید هرچه سریع‌تر توسط مسئولان مربوطه حل‌وفصل شود.

امنیت و آینده شغلی، مطالبه کارگران ساختمانی

مرتضی پدریان، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه پیرامون وضعیت معیشتی کارگران ساختمانی به صمت گفت: نبود امنیت شغلی و آینده نه‌چندان روشن مسائلی است که کارگران فصلی یا ساختمانی با آن روبه‌رو هستند. کارگران ساختمانی را می‌توان به لحاظ هویتی به دودسته تقسیم کرد، یکی کارگران مهاجری که به‌طور عمده از کشورهای دیگر وارد ایران شده‌اند و دوم کارگرانی که از حاشیه شهرها یا شهرستان‌های کم برخوردار سطح کشور به مناطقی که ساخت‌وساز در آنها رونق بیشتری دارد، مهاجرت می‌کنند. درگذشته این افراد دارای تحصیلات زیادی نبودند؛ اما امروز به دلیل گسترش پدیده بیکاری، در میان این کارگران افراد تحصیل‌کرده با مدارک کارشناسی یا کارشناسی ارشد هم دیده می‌شود.

اصل نه گانه طبقات اجتماعی

وی ‌افزود: بخش دیگری از این کارگران در دهه‌های پیشین نیز، هم‌زمان با تحصیل در دانشگاه، در کارگاه‌های ساختمانی کارگری می‌کردند. عمده این افراد نیز از شهرستان‌ها برای امرارمعاش، مشغول به این حرفه می‌شدند. در میان کارگران ساختمانی، اقشار مختلف جامعه دیده می‌شوند اما شکل غالب آنها به لحاظ موقعیت طبقاتی جزو طبقات ضعیف جامعه محسوب می‌شوند که باید به مشکلاتشان رسیدگی کرد. بنا به اصل ۹ گانه طبقات اجتماعی به‌وسیله جامعه‌شناسان، کارگران ساختمانی آخرین طبقه از طبقات جامعه هستند. حتی ممکن است ازلحاظ طبقه تحصیلی نیز از موقعیت بالایی برخوردار باشند اما به لحاظ اجتماعی به طبقات پایین جامعه تعلق دارند.

پدریان در ادامه تصریح کرد: ازلحاظ سنی نیز این‌گونه افراد به‌طور عمده جزو افراد بین ۳۰ تا ۵۰ سال هستند. در بین آنها طبقات سنی بالای ۷۰ و ۷۵ سال نیز دیده می‌شود که از این افراد کمتر برای کار استفاده می‌شود، زیرا به لحاظ فیزیکی توانمندی لازم را دارا نیستند. اگر ما انتخاب کارفرماها را به‌عنوان یک شاخص برای انتخاب کارگران ساختمانی در نظر بگیریم، معمولا از گروه سنی ۳۰ تا ۵۰ سال استفاده می‌کنند و به‌طورمعمول از گروه سنی زیر ۲۰ سال استفاده نمی‌کنند مگر در موارد خاص؛ اما برای کارهای ساختمانی سخت از گروه سنی غالب استفاده می‌کنند.

الزام کارفرمایان به پرداخت حق دبیمه

پدریان افزود: درنهایت باید برای کارگران ساختمانی ۲ اقدام مهم انجام داد؛ نخست اینکه باید برای آنها احساس امنیت شغلی ایجاد کنیم، یعنی نوعی سیستم اقتصادی، اجتماعی در اداره کار برایشان ایجاد شود که اگر بیکار شدند، مرکزی برای حمایت از آنها و راهکارهایی برای رفع‌ورجوع مشکلاتشان داشته باشیم. از سوی دیگر بیمه تامین اجتماعی نیز باید کارفرمایان را ملزم به بیمه کردن کارگران ساختمانی کند. این سیستم باید به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که اگر حتی یک روز هم مشغول به کار هستند، همان یک روز جزو سابقه بیمه آنها محسوب شود و جمع این روزها بتواند برای آنها سابقه سالانه ایجاد کند.

این جامعه‌شناس در پایان به صمت گفت: پیشنهاد این است که اقدامات فوق برای قشر عظیم کارگران ساختمانی انجام شود. کارفرمایان می‌توانند با نگاهی انسان‌دوستانه به این موضوع بیندیشند و بیمه آنها را پرداخت کنند. راه‌کار دیگر این است که برای انجام کارهای ساختمانی، نام کارگران روزمزد نیز در لیست بیمه کارگران ساختمانی قید شود تا آنها نیز احساس امنیت کنند. به‌هرحال باید برای کاهش مشکلات کارگران ساختمانی برنامه و راهکارهای موثری تدوین شود.

سخن پایانی

در خوش‌بینانه‌ترین حالت ممکن، شرایط کار از ابتدای خرداد تا پایان آبان برای کارگران ساختمانی فراهم است و باورود موج سرما بازار کار این گروه نیز کساد می‌شود.تورم و گرانی این روزها کمر بسیاری از افراد را در تامین هزینه‌های زندگی خم کرده است، در این میان شرایط برای افرادی که دستمزد آنها بر اساس کار روزانه پرداخت می‌شود و حقوق ثابتی ندارند، سخت‌تر شده است، اگر یک کارگر ساختمانی در طول سال و با احتساب روزهای تعطیل ۳۰ روز نیز بر سرکار باشد و روزانه نهایتا ۳۰۰ هزار تومان دستمزد دریافت کند، حقوق ماهانه او حدود ۹ میلیون تومان می‌شود، درحالی‌که این سطح از درآمد کفاف هزینه‌های زندگی را نمی‌دهد. این درحالی است که حتی برخی کارگران ساختمانی شاید ۱۰ روز در ماه را سرکار باشند. سرد شدن هوا عملا صنعت ساختمان‌سازی را به کما می‌برد، در این ایام مشکلات کارگران ساختمانی بیش‌تر از گذشته مشهود است.