آن‌طور که کارشناسان نیز می‌گویند در صورت افزایش سرمایه‌گذاری می‌توان شاهد رقم‌های بیش از این نیز بود. همچنین آژانس بین‌المللی انرژی، تولید نفت ایران در آخرین ماه ۲۰۲۲ را، ۲.۷۲ میلیون بشکه در روز اعلام کرد و از صعود ایران به جایگاه چهارم بزرگ‌ترین تولیدکنندگان اوپک خبر داد. در حالی‌ که تولید نفت در سال ۱۳۹۹ به زیر ۲ میلیون بشکه در روز رسیده بود، این آمار اکنون به ۳ میلیون بشکه در روز رسیده و به طبع فروش نفت و گاز و وصول درآمدهای نفتی هم بیشتر شده است. با این‌همه در سال‌های گذشته اگرچه صادرات نفت ایران هیچ‌گاه به‌صفر نرسید، اما کاهش چشمگیری را تجربه کرد. با روی کار آمدن دولت سیزدهم، استفاده از راهکارهای مختلف برای افزایش فروش و صادرات نفت باوجود تحریم‌ها موردتوجه قرار گرفت تا آنجا که طبق اعلام مسئولان، اکنون شرایط صادرات نفت بهتر است، همچنین دسترسی به منابع مالی ایران در خارج از کشور نیز بهبود داشته است. به‌این ترتیب، توسعه و تکمیل میدان‌های نفت و گاز محوری‌ترین برنامه وزارت نفت دولت سیزدهم است که صمت در این گزارش به شرایط تحقق این هدف‌گذاری پرداخته است.

نقش‌آفرینی نفت در اقتصاد

نقش‌آفرینی نفت به‌عنوان منبع درآمد برای کشورهای صادرکننده از اهمیت بسزایی برخوردار است و بررسی میزان وابستگی بودجه کشورها به درآمدهای نفتی می‌تواند دولت‌ها را در سیاست‌گذاری‌های پولی و مالی و برنامه‌های زیربنایی و توسعه‌ای کمک کند. تحقق افزایش تولید گاز طی یک دوره 8‌ساله به روزانه ۱.۵ میلیون مترمکعب و رسیدن تولید نفت به رقم ۵.۷ میلیون بشکه از برنامه‌های وزارت نفت بوده که از ابتدای دولت سیزدهم برای اجرای آن اقدام‌های شاخصی انجام شده است.

توسعه و تکمیل میدان‌های نفت و گاز را می‌توان محوری‌ترین برنامه وزارت نفت دولت سیزدهم برای تحقق افزایش حداکثری تولید نفت و گاز کشور برشمرد. دولت سیزدهم در طول بیش از یک سال فعالیت خود، توسعه و بهره‌برداری حداکثری از میدان‌های نفتی و گازی را با اولویت میدان‌های مشترک در دستور کار قرار داده است. دغدغه افزایش حداکثری تولید نفت و گاز کشور به‌منظور رفع ناترازی به‌ویژه در حوزه تولید گاز، منجر به آن شده که عمده برنامه‌ریزی‌های وزارت نفت و شرکت ملی نفت ایران همواره تکمیل توسعه طرح‌های نیمه‌کاره و تعیین‌تکلیف میدان‌های توسعه‌نیافته باشد.

این مهم، جز با سرمایه‌گذاری کلان به‌منظور توسعه بخش نفت و گاز ممکن نیست و البته این سرمایه‌گذاری برای صنعت نفت نه‌تنها لازم، بلکه ضروری و غیرقابل‌اجتناب است. براساس گزارش کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی، در صورت انجام نشدن سرمایه‌گذاری در بخش نفت و گاز، کشور در سال‌های پیش‌رو با افت فشار گاز در میدان‌های خود و کاهش تولید و تهدید امنیت تامین پایدار انرژی برای کشور و قطع صادرات مواجه خواهد شد که می‌تواند برای کشور مخاطره‌آمیز باشد.

طی سال ۲۰۲۲ ، تحولات اثرگذار زیادی در بازار انرژی جهان شکل گرفت که یکی از مهم‌ترین این عوامل، مناقشه روسیه و اوکراین است. انتظار می‌رود آثار این تنش‌ها در امسال نیز به‌ویژه با اعمال سقف قیمتی خرید نفت روسیه توسط اروپا بر بازار نفت و انرژی ظهور پیدا کند. باوجوداین، براساس برآوردها و تخمین‌های موسسات بین‌المللی انرژی، نرخ جهانی نفت در سال آینده بیش از ۹۰ دلار خواهد بود.

برنامه ویژه دولت برای افزایش تولید نفت

محمد اسماعیل ابراهیم‌زاده، کارشناس بازار انرژی در رابطه با افزایش ظرفیت‌های تولید نفت به صمت گفت: افزایش تولید نفت در دورانی که کشور از سوی غرب تحریم شده، اقدام هوشمندانه و هزینه‌بری است، چرا که امکان استفاده از تکنولوژی‌های روز دنیا ناممکن است و بیشتر تجهیزات باید بومی‌سازی شود.

وی ادامه داد: در حال ‌حاضر دولت سیزدهم برنامه‌های ویژه‌ای برای افزایش تولید روزانه نفت خام در کشور دارد و تاحدودی توانسته با سرمایه‌گذاری‌های کلان اقدامات موثری را انجام دهد. این سرمایه‌گذاری رشد ۶۰ درصدی متراژ حفاری در این دوره را در پی داشته و دولت موفق به افزایش ۸۰ درصدی سرعت حفاری‌ شده و سرعت حفاری از ۱۰.۵ متر در روز به ۱۸.۲ متر در روز رسیده است.

ابراهیم‌زاده تصریح کرد: اما باوجود افزایش تولید نفت باید به موضوع صادرات هم نگاهی داشته باشیم و به بازارهای جدید برای فروش نفت دست پیدا کنیم. اکنون تحریم‌های امریکا حتی فروش نفت به مشتری‌های قدیمی مثل چین را هم با مشکل روبه‌رو کرده که ضرورت دارد، مسئولان با برنامه‌ریزی‌های مدون برای حل چنین چالش‌هایی ورود کنند، چرا که اقتصاد ما وابستگی زیادی به درآمدهای نفتی دارد و ممکن است در آینده نزدیک با مشکلات بیشتری روبه‌رو شویم. اکنون‌که زوایای بودجه سال ۱۴۰۲ مشخص ‌شده و دولت به فروش نفت ۸۵‌دلاری امیدوار است، باید تمام برنامه‌ریزی‌ها برای احیای بازارهای جهانی فروش نفت انجام شود و در کنار افزایش تولید، نگاهی هم به رفع تحریم‌های موجود صورت گیرد.

ضرورت ذخیره‌سازی گاز

ابراهیم‌زاده ذخیره‌سازی منابع گازی را برای روزهایی که با کمبود انرژی مواجه هستیم، اقدامی سودمند دانست و به صمت گفت: روزهای بسیار سرد و با دمای زیرصفر که استفاده از منابع انرژی در کشور به نقطه اوج خود می‌رسد، در نهایت ۴۵ روز است که در این روزها بیشترین قطعی گاز در صنایع رخ می‌دهد و بخش خانگی از این موضوع مصون است، اما آیا در کل فصول سال چنین چیزی اتفاق می‌افتد و مصرف گاز ما بالا است؟ وی افزود: مصرف گاز در سایر فصل‌ها در نقطه اوج قرار ندارد که این موضوع فرصت بسیار مناسبی را برای انباشت و ذخیره گاز در کشور مهیا می‌کند و این اقدام می‌تواند به‌راحتی در روزهای سرد سال به کمک کشور بیاید و بخش زیادی از این کسری گاز را جبران کند.

وی در ادامه به صمت گفت: تمامی این اقدامات نیاز به آینده‌نگری و برنامه‌ریزی از سوی مدیران و مسئولان کشوری دارد و چنین بحران‌هایی را نمی‌توان طی چند روز حل‌وفصل کرد. اکنون اگر برای سرمای سال آینده اقدامی انجام نگیرد، تمامی مشکلاتی که در حوزه انرژی برای ما پیش آمد، دوباره تکرار می‌شود و کاری از پیش نمی‌رود.

چالش جدی برای صادرات انرژی

ابراهیم‌زاده انتقال و صادرات گاز به کشورهای دیگر را موضوع چالش‌برانگیزی عنوان کرد و به صمت گفت: کشور در بحث تامین گاز مشکل خاصی ندارد و می‌تواند در روز چیزی در حدود یک‌میلیون مترمکعب گاز تولید کند و به‌غیراز ماه‌های سرد و پرمصرف سال، مشکلی از این بابت ندارد؛ اما موضوعی که باید موردتوجه قرار بگیرد، بحث انتقال گاز و استفاده از تکنولوژی به‌روز برای این اقدام است که بسیار وقت‌گیر و پرهزینه است و نیاز به توسعه زیرساخت‌ها دارد. وی در پایان گفت: صادرات انرژی نیاز به تقویت زیرساخت‌های مختلفی دارد که کشور باید با تکنولوژی‌های به‌روز به آنها دست پیدا کند و تا زمانی که تحریم‌های غرب ادامه دارد، این موضوع بسیار دشوار است و وقت و هزینه زیادی را طلب می‌کند، همچنین پیدا کردن مشتری‌های جدید برای صادرات انرژی به این موضوع گره ‌خورده است، تا زمانی که این چالش‌ها حل نشود، صادرات نفت و گاز به کشورهای دیگر شدنی نیست.

افزایش تولید، ارتباطی با صادرات ندارد

نرسی قربان، کارشناس حوزه انرژی بااشاره به وضعیت تولید نفت در ایران و امکان افزایش صادرات آن، به صمت گفت: وزیر نفت اعلام کرد که تولید نفت کشور به ۳ میلیون بشکه در هر روز افزایش پیدا کرده؛ اظهاراتی که هنوز مشخص نیست مبتنی بر چه شرایطی مطرح شده است. در واقع، ایران ظرفیت‌های فراوانی برای افزایش تولید دارد و ۳ میلیون بشکه تولید روزانه در برابر ظرفیت‌های ایران، رقم قابل‌توجهی نیست. نرسی قربان افزود: همواره صادرات نفت ایران طی سال‌های گذشته کاهشی بوده و روند خوبی نداشته است. بخشی از این کاهش در تولید نفت ناشی از تحریم‌ها و بخشی دیگر نیز ناشی از عدم‌سرمایه‌گذاری و فرسودگی زیرساخت‌ها است؛ افزایشی که وزیر نفت از آن صحبت می‌کند، احتمالا به نسبت ماه‌های گذشته بوده است.

وی افزود: وقتی سرمایه‌گذاری انجام نمی‌گیرد، زیرساخت‌ها فرسوده و تولید نفت دچار مشکل می‌شود و صادرات کاهش می‌یابد. وقتی صادرات کاهش یابد، سهم شرکت ملی نفت از درآمدهای نفتی کم می‌شود و نمی‌تواند سرمایه‌گذاری مناسبی در صنایع نفت و گاز انجام بدهد.  افزایش میزان تولید، ارتباطی با صادرات ندارد، گرفتاری بخش صادرات مسئله تحریم‌ها است، اگر تحریم‌ها نبود، به‌طور قطع، توانایی افزایش چندین برابری صادرات وجود داشت. علت صادر نشدن نفت، موضوع تولید نیست، افزایش تولید، امری مهم و ضروری است، اما برای افزایش صادرات نیازمند رفع تحریم‌ها هستیم و بی‌شک تولید بالاتر لازم است، اما کافی نیست.

افزایش تولید زمانبر است

این کارشناس حوزه انرژی گفت: اگر تحریم‌ها برداشته شود، در زمانی کوتاه، میزان صادرات نیز افزایش می‌یابد. افزایش ظرفیت تولید در کشور بسته به میزان سرمایه‌گذاری در این بخش است، موضوع افزایش تولید زمانبر خواهد بود، اینکه از چه زمانی استارت برنامه‌های افزایش تولید نیز رقم خورده، در این موضوع اهمیت دارد. اکنون در شرایطی نیستیم که بتوانیم سرمایه‌گذاری زیادی را در این بخش داشته باشیم، از نظر مالی با مشکلاتی مواجهیم، در حوزه تکنولوژی نیز برای ورود تجهیزات مشکلاتی وجود دارد. کمابیش ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه برای صنعت نفت و گاز نیاز است تا کمیت بیشتری را داشته باشیم و از کاهش تولید نیز جلوگیری شود. قربان بااشاره به سازکارهای لازم برای جذب سرمایه‌گذار داخلی و خارجی در صنعت نفت، به صمت گفت: بخش خصوصی داخلی با مشکلات مالی مواجه است و قوی نیست، حتی در تولیدات غیرنفتی نیز شاهد این مسئله هستیم که باید مشوق‌هایی برای جذب آنها قرار داده شود، سرمایه‌گذار خارجی نیز به‌دلیل تحریم‌ها، امکان ورود به این حوزه را نخواهد داشت و در این شرایط افزایش تولید سخت‌تر خواهد بود.

سخن پایانی

صادرات نفت ایران به کشورهای دیگر باعث کاهش قیمت‌ها می‌شود. ایران سومین ذخایر نفتی دنیا را دارد و به‌راحتی می‌تواند ظرفیت تولید روزانه خود را بالا ببرد و به بیش از ۳ میلیون بشکه نفت خام در روز برساند؛ اتفاقی که به برنامه‌ریزی و استفاده از دانش روز نیاز دارد. از طرفی، تحریم‌ها و اعمال فشارهایی که بر ایران تحمیل‌ شده، امکان سرمایه‌گذاری و توسعه بالادستی را از ما گرفته است، به این معنی که متناسب با ذخایری که در اختیارمان است، نتوانسته‌ایم ظرفیت تولید را برای کشور ایجاد کنیم. همچنین، در بخش مصرف قادر نبودیم، فناوری و سرمایه موردنیاز را جذب کنیم تا در راستای کاهش و بهینه‌سازی مصرف انرژی گام برداریم، حتی این ظرفیتی که در حال‌ حاضر در ارتباط با نفت خام وجود دارد، بدون بهره مانده است. ایران می‌تواند با کاهش نفت روسیه به امنیت بازار جهانی کمک کند. کارشناسان می‌گویند ایران قادر است روزانه بیش از یک میلیون بشکه نفت صادر کند. طی چند ماه آینده، ایران به‌احتمال‌زیاد می‌تواند بر تولید روزانه نفت خود اضافه کند و به تولید روزانه ۳.۸ میلیون بشکه برسد. ورود مجدد نفت ایران به بازار، بخشی از این کمبود را جبران می‌کند و باعث خنثی شدن اثر کاهش تولیدات روسیه می‌شود. در صورت تسهیل تحریم‌ها، ایران می‌تواند به یک تامین‌کننده مهم انرژی تبدیل شود؛ اگرچه بازگشت به بازار، یک‌شبه اتفاق نخواهد افتاد.