تحقیق و تفحص؛ تقویت شفافیت در بورس
مصطفی صفاری-کارشناس اقتصاد و تحلیلگر بازار سرمایه
پس از انتشار خبر تحقیق و تفحص در بازار، عدهای مخالفت خود را با این موضوع اعلام کردند اما باید توجه داشت اگر خلافی انجامشده باید برخورد کنند و نباید از تحقیق و تفحص ترسی داشت. اینکه بگوییم ممکن است بازار دچار مشکل شود نیز توجیه بسیار اشتباهی است، چراکه نمیتوان با این توجیهات چشم بهروی تخلفات بست.
نباید فراموش کرد مهمترین ویژگی بازار سهام، شفافیت است و همین شفافیت نیز باعثشده بسیاری از این تخلفات بهوضوح قابلمشاهده باشند. پس باید از این مزیت بورس استفاده کنیم و یکی از ابزارهای موردنیاز برای تقویت شفافیت در بازار سهام بحث تحقیق و تفحص است که میتواند باری از روی دوش بازار برداشته و بخش مهمی از مشکلات را برطرف کند.
موارد زیادی از تخلفات وجود دارد که باید هرچه زودتر پاسخی برای آنها پیدا کنیم. بهعنوان مثال، سهامداران خرد درباره معاملات الگوریتمی دچار ابهامات زیادی هستند و باید در این زمینه به پرسشهای فعالان بازار پاسخ داده شود.
معاملات الگوریتمی در بازاری که کمتر از ۱۰ درصد شناوری دارد، ضربههای سنگینی بر بدنه آن وارد میکند. این در حالی است که معاملات الگوریتمی در بازارهایی اجرایی میشود که بیش از ۵۰ درصد شناوری دارند اما در بورس ایران چنین شرایطی فراهم نیست؛ بنابراین یک نهاد ناظر باید به این موضوع ورود کرده و جزئیات آن مشخص شود تا برای همه سهامداران زیانبار بودن یا نبودن این معاملات روشن باشد. مواردی هم وجود دارد که حجم شناور سهام شرکتی، گاهی از کل معاملات سهم نیز بیشتر بوده، چنین اتفاقی در بازار سرمایه غیرممکن است مگر اینکه از طریق ابزارهایی مانند الگوریتم انجام شده باشد.
یکی دیگر از مسائلی که باید از سوی ناظران موردبررسی قرار گیرد، فعالیتهایی است که برخی از ناشران انجام میدهند و با پیچیدهتر کردن سازکار معاملات، سهامداران را دچار مشکلات عدیدهای میکنند. مکانیسم معاملات درونگروهی در برخی از شرکتها بهقدری پیچیده و طولانی است که عملا ۶ ماه به طول انجامیده و بهطورکلی بلااثر میشود. در حالحاضر شرکتی را میشناسیم که مراحل صدور اجازه معامله درونگروهی در فرابورس را در طول ۵ ماه گذشته هم به پایان نرسانده و در پیچوخمهای بروکراتیک آن گیر کرده است. همانطور که گفته شد، بروکراسی بورس پیچیده و فرساینده است و تاکنون مشکلات زیادی برای حقیقیهای خرد ایجاد کرده، از همینرو این موضوع باید در تحقیق و تفحص از بازار موردتوجه قرار گیرد. در موارد زیادی حتی معاملات باطل میشوند اما هیچ فرد یا نهادی پاسخگو نیست که دلیل این اتفاق چیست و بر چه مبنایی چنین تصمیمی اتخاذشده است.
مسئله ممانعت از صدور مجوز معاملات در فرابورس هم بارها بسیاری از سهامداران را متضرر کرده و باید بهطور قطع در فرآیند تحقیق و تفحص موردتوجه ناظران قرار بگیرد. اگر کسی فکر میکند شفافیت میتواند بازار را تهدید کند، سخت در اشتباه است، زیرا هرچه بازار شفافتر باشد، کارآیی آن بهمراتب بیشتر از آنچه امروز شاهد آن هستیم، خواهد داشت. مزیت نسبی بورس در مقابل سایر بازارها در جهان دقیقا همین مسئله شفافیت هرچه بیشتر است که باعث شده سرمایهگذاران برای ورود به این حوزه، تمایل بیشتری داشته باشند. با توجه به این مسئله، هرچه تحقیقات گستردهتری در بازار انجام شود و ناظران با دقت بیشتری به کندوکاو در بورس بپردازند، نتیجهای که حاصل میشود به نفع سهامداران حقیقی و بهویژه خردها خواهد بود که قدرت بهمراتب کمتری داشته و اتفاقا شفافیت، قدرتمندترین سلاحی است که در اختیار دارند. برخی هم معتقدند برای جلوگیری از برخورد ترکشهای تحقیق و تفحص از بازار سرمایه و ریزش شاخص کل، دولت و مجلس باید در اقدامی هماهنگ، نظارتی همهجانبه و بدون تعارف از همه بخشهای بازار به عمل آورند. در غیر این صورت، متخلفانی هستند که میتوانند برای جلوگیری از ادامه بررسیها، از طریق تحریک اذهان سهامداران در راستای آسیب رساندن به کلیت بازار برآمده و در لحظات آخر نیز زهر خود را به بازار بریزند.