با بهبود پاندمی کرونا و باز شدن مرز بسیاری از کشورها (مشروط به مواردی مانند داشتن کارت واکسن یا تست کرونا)، امریکا نیز از این قافله عقب نمانده و ورود گردشگران دارای کارت واکسن را به این کشور آزاد اعلام کرد. این اتفاق سبب شد مصرف و تقاضای سوخت (به‌ویژه سوخت برای هواپیماهای مسافربری) در جهان افزایش یابد. از سوی دیگر، برای تولید برق تقاضا از گاز و زغال سنگ به نفت کوره و گازوئیل تغییر کرده است. تمامی این عوامل را می‌توان دلایل مهم روند افزایشی قیمت نفت در جهان تلقی کرد. اما غیر از رشد تقاضا، کاهش شدید ذخایر امریکا و کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی سبب شده تا عرضه جهانی نفت محدود نگه داشته شود.

چالش‌ آسیا در تامین زغال سنگ

بحران تامین انرژی در چین و هند یکی از مهم‌ترین اخبار امروزه دنیای انرژی است. در ژوئن ‌۲۰۲۰ کشتی حامل زغال‌سنگ، استرالیا را به مقصد چین ترک کرد و تبدیل به یکی از طولانی‌ترین سفرهای تجاری میان این دو کشور شد. پیش از این رابطه میان استرالیا و چین در زمینه تامین زغال سنگ به قدری محکم و استوار بود که این اتفاق صنعتی را با گردش مالی سالانه ۱۴ میلیارد دلار در استرالیا به وجود آورد و چین همیشه به‌عنوان یک منبع مهم به استرالیا برای تامین زغال سنگ نگاه می‌کرد.

با این حال، آخرین کشتی باربری که به مقصد چین با محموله ۹۰ هزار تن زغال سنگ حرکت کرد بعد از گذشت ۲۶۹ روز معطلی در میان آب توانست بار خود را تخلیه کند. دلیل این تعلل در تخلیه از مشکلات سیاسی که میان این دو کشور نشأت گرفته و در ادامه چین واردات هرگونه زغال سنگ را از استرالیا ممنوع اعلام کرد. اما چین تنها اقتصاد بزرگ آسیایی نیست که با بحران انرژی روبه‌رو است. هند ممکن است در ماه‌های آینده درگیر کمبود برق شود چراکه ذخایر زغال سنگ در بیشتر نیروگاه‌های این کشور به سطوح بسیار پایینی رسیده است.

بنا بر اعلام رسانه‌های رسمی بین‌المللی، اداره مرکزی برق هند (CEA) در گزارشی اعلام کرد که ۶۳ مورد از ۱۳۵ نیروگاه زغال سنگ در سومین اقتصاد بزرگ آسیا تنها برای دو روز یا کمتر زغال سنگ دارند. ذخایر زغال سنگ در ۱۷ مورد از آنها به صفر رسیده است. در مجموع ۷۵ کارخانه با موجودی ۵ روز یا کمتر زغال سنگ کار می‌کنند.

زغال سنگ تقریبا ۷۰ درصد از تولید برق کشور هند را تشکیل می‌دهد. تقاضای برق در هند افزایش یافته زیرا مشاغل از اوج کرونا بهبود می‌یابند. در عین حال، منابع زغال سنگ هند تحت تاثیر فصل بارندگی موسمی یعنی زمانی که بارندگی‌های سنگین بر معادن و حمل‌ونقل تاثیر می‌گذارد، قرار گرفته‌اند. بحران کمبود زغال‌سنگ در آسیا نیز باعث سیر صعودی قیمت این ماده معدنی در بازارهای جهانی شده است.

کاهش موقتی قیمت نفت

اما این بحران انرژی تنها به زغال‌سنگ محدود نشده و در اواسط مرداد امسال چین به‌عنوان بزرگ‌ترین واردکننده نفت در جهان، به دنبال افزایش جهانی و روند صعودی قیمت نفت خام، در انبارهای استراتژیک نفت خود را باز کرده و پالایشگاه‌های این کشور به جای خریداری نفت خام از بازارهای جهانی، از این ذخایر استفاده کردند.

هند نیز به‌عنوان سومین کشور وارد‌کننده نفت خام در جهان چنین‌ هدفی را اعلام کرد. این اقدامات از آن جهت بود که قیمت نفت خام سیر نزولی پیدا کرده و این دو کشور با کاهش نرخ جهانی انرژی مورد نیاز خود را با سهولت بیشتری خریداری کنند.

نخستین جرقه‌های کاهش قیمت نفت خام جهانی در روز دوشنبه ۱۱ مرداد زده شد که نفت خام با ۰.۶ درصد کاهش، بشکه‌ای ۷۳ دلار مبادله

شد.

اما طولی نکشید که ارزش نفت به مسیر صعودی خود بازگشت و کشورهای بزرگ وارد‌کننده نفت‌ خام را درگیر مشکلات تامین نفت مورد نیاز خود کرد.

جایگزینی نفت ارزان امریکا

در پی افزایش قیمت جهانی نفت خام، آسیا به سمت جایگزینی آن با نفت امریکا حرکت کرد. با کاهش پاندمی ویروس کرونا و بهبود حمل‌ونقل جاده‌ای و همچنین پیش‌ رو بودن فصل زمستان، تقاضا برای نفت شدت گرفت و در کنار این عوامل، کمبود عرضه جهانی سوخت‌های فسیلی باعث افزایش قیمت آنها شد.

به نقل از بلومبرگ چین و سایر خریداران آسیایی، نفتکش‌های بزرگ حاوی نفت خام ترش امریکا را در ماه نوامبر تحویل می‌گیرند و به‌دنبال محموله‌های بیشتری برای ماه دسامبر هستند.

به گفته تاجران نفتی، اغلب خریداران نفت امریکا، به دنبال درجات و سطح کیفیتی از نفت این کشور هستند که در مدت اخیر به پایین‌ترین رقم قیمت خود طی یک ‌سال گذشته رسیده‌ است.

به عبارتی، نفت خام کم‌کیفیت امریکا امروزه به دلیل اختلاف بین قیمت نفت خام برنت و نفت وست تگزاس اینترمدیت امریکا، خواهان زیادی به‌ویژه در آسیا پیدا کرده و در این مدت افزایش صادرات را تجربه کرده است. نفت خام امریکا از ماه اوت ۳ دلار در هر بشکه ارزان‌تر از نفت برنت فروخته می‌شود که به نفع صادرات نفت خام این کشور بوده‌ است.

بنا بر نظر کارشناسان جهانی صادرات نفت خام امریکا در ماه جاری به ۳.۱ تا ۳.۲ میلیون بشکه در روز خواهد رسید؛ یعنی بالاتر از ۲.۶ میلیون بشکه صادر شده در ماه گذشته میلادی. قیمت نفت خام برنت به ‌دنبال محدود شدن عرضه از طرف اوپک و متحدانش در پاسخ به همه‌گیری کرونا، از ۸۵ دلار در هر بشکه گذشته‌ است. وزیر انرژی عربستان در این هفته اعلام کرد ائتلاف اوپک‌پلاس به رویکرد افزایش تدریجی تولید ادامه می‌دهد. پیش‌بینی می‌شود ۷۰۰ هزار بشکه در روز تقاضای بیشتری برای نفت خام از طرف اروپا و آسیا در زمستان پیش رو وجود داشته باشد که نتیجه افزایش تمایل به نفت به‌جای گاز طبیعی است.

کاهش ذخایر عمدی است

سیر صعودی قیمت نفت در جهان، وجهه دیگری نیز دارد که نمی‌توان از آن غافل شد. به نقل از رویترز، ذخایر نفت دنیا به دلیل پاسخگویی نامناسب تولیدکنندگان نفت به افزایش تقاضای نفت در جهان، به پایین‌ترین رقم طی ۷ سال گذشته رسیده‌ است.

به عبارتی، تولیدکنندگان و صادرکنندگان نفت در بازارهای جهانی، با کاهش پاندمی ویروس کرونا تولیدات خود را همگام با افزایش درخواست‌های نفتی بالا نبردند. برخلاف کمبود زغال‌سنگ، گاز و برق، کمبود نفت در دنیا به میل تولیدکنندگان به‌یژه تولیدکنندگان ائتلاف اوپک‌پلاس و شرکت‌های نفت شیل امریکا صورت‌گرفته که تمایل به محدود نگه‌داشتن سطح تولید خود دارند‌ چرا‌که با این محدودیت، رشد قیمت نفت جهانی سود بالای تولیدکنندگان نفتی را تامین خواهد کرد. اما این پایین بودن ذخایر نسبت به تقاضا، تنها افزایش قیمت جهانی نفت را در پی نداشته و باید توجه داشت برای مقابله با اختلال‌های احتمالی جهانی، این ذخایر به حد کافی توانایی ندارند.

پیامدهای منفی محدود نگه‌داشتن سطح عرضه نفت را در ماه‌های ماه گذشته شاهد بودیم؛ زمانی ‌که طوفان «آیدا» تولید نفت دریایی در خلیج مکزیک امریکا را متوقف کرد و باعث افزایش شدید قیمت نفت جهانی شد.

می‌توان گفت پایین بودن سطح ذخایر نفتی باعث آسیب‌پذیری بازار نفت در برابر افزایش غیرمنتظره سرعت مصرف (رشد غیرمنتظره تقاضا) یا توقف غیرقابل ‌پیش‌بینی تولید و عرضه شده ‌است.

افزایش سکوهای نفتی

شرکت‌های انرژی امریکایی سکوهای نفت و گاز طبیعی خود را در ۶ هفته متوالی اضافه کردند زیرا قیمت نفت به بالاترین حد خود از سال ۲۰۱۴ رسید و باعث شد تا حفاران به چاه بازگردند. به نقل از رویترز، تعداد دکل‌های نفت و گاز که یکی از شاخص‌های اولیه تولید در آینده است‌، در هفته منتهی به ۱۵ اکتبر، از ۱۰ دکل به ۵۴۳ دکل افزایش یافت که این بالاترین مقدار از آوریل ۲۰۲۰ است. شرکت خدمات انرژی (Baker Hughes Co (BKR.N در گزارش کوتاه خود در روز جمعه گفت که تعداد دکل‌ها نسبت به زمان مشابه سال گذشته ۹۳ درصد افزایش داشته است.

با افزایش ۶۹ درصدی قیمت نفت در سال جاری، برخی از شرکت‌های انرژی اعلام کردند قصد دارند هزینه‌های خود را در زمینه سرمایه‌گذاری در سال ۲۰۲۱ پس از کاهش هزینه‌های حفاری و تکمیل فعالیت‌ سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰، افزایش دهند. با این حال، افزایش این هزینه‌ها ناچیز است زیرا بیشتر شرکت‌ها همچنان بر افزایش جریان نقدینگی، کاهش بدهی و افزایش بازده سهامداران تمرکز می‌کنند تا خروجی‌های پرریسک و طولانی‌مدت. کارشناسان و تحلیلگران نفت جهانی معتقدند با تداوم افزایش قیمت نفت انتظار می‌رود تولیدکنندگان به‌تدریج از سیاست‌های قبلی خود در زمینه انضباط سرمایه شدید در پی شیوع ویروس کرونا صرف‌نظر کرده و فعالیت حفاری را به طور ناگهانی افزایش دهند. اما زمان می‌برد تا این افزایش دکل‌ها به افزایش تولید نفت مبدل شود. براساس پیش‌بینی‌های دولت امریکا انتظار می‌رود تا تولید نفت امریکا در سال ۲۰۲۲ به تولید ۱۱.۷ میلیون بشکه در روز برسد. این در حالی است که تولید روزانه این کشور در سال ۲۰۲۱ با میزانی کاهش نسبت به سال قبل، ۱۱ میلیون بشکه بوده است. پیش‌بینی این افزایش همچنان با بالاترین میزان تولید روزانه ۱۲.۳ میلیون بشکه نفت در سال ۲۰۱۹ همچنان فاصله دارد.‌

تزلزل بازار تقاضای نفت

باوجود بیانیه کشورهای تولیدکننده نفت که نگران مازاد تولید در بازار، افزایش ذخایر و سقوط قیمت‌ها هستند، بازار جهانی نفت با کسری عرضه مواجه است. تولیدکنندگان بزرگ نفت دنیا مهم‌ترین بهانه خود برای کاهش سطح ذخایر نفت خود را غیرقابل پیش‌بینی بودن آینده معرفی می‌کنند. آنها نگران شیب نزولی تقاضای نفت جهانی در پی شیوع دوباره ویروس کرونا هستند. اما این نگرانی و چنین دلایلی سبب شده آنها سطح ذخایر نفت را پایین‌تر از حد طبیعی نگه دارند. به‌ نظر می‌رسد تولیدکنندگان نفت از روند افزایش نرخ فعلی راضی هستند و امیدوارند قیمت نفت در کوتاه‌مدت و میان‌مدت افزایش بیشتری داشته باشد. در امریکا، سطح ذخایر نفتی (خارج از ذخایر استراتژیک) به پایین‌ترین رقم از ۲۰۱۴ رسیده و ۵۰ میلیون بشکه معادل تقریبا ۶ درصد کمتر از متوسط ۵ ساله قبل ‌از بحران کرونا را نشان می‌دهد. سطح ذخایر نفتی در بین کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، ۱۶۵ میلیون بشکه معادل ۶ درصد کمتر از متوسط ۵ ‌ساله قبل ‌از بحران کرونا قرار دارد.

به نقل از خبرگزاری رویترز، محمد سانوسی بارکیندو در حاشیه همایش بین‌المللی انرژی ‌ویک روسیه بازار نفت را با تردیدها و نااطمینانی‌های ناشی از شیوع ویروس کرونا مواجه دانست. این اظهارنظر نشان داد در سطوح عالی عرضه جهانی نفت نیز عقیده تزلزل بازار به دلیل از سر گیری دوباره ویروس کرونا در جهان، وجود دارد.

سخن پایانی

با گسترش جهانی ویروس کرونا، بازار جهانی نفت نیز مانند سایر بازارهای اقتصادی دستخوش چالش‌های جدی شده و مدتی شاهد نزول نرخ نفت به دلیل کاهش تقاضای جهانی بودیم اما با فروکش شدن تب‌وتاب‌های اقتصادی و از سرگیری افزایش تقاضای نفت در جهان این انتظار می‌رفت تا شرایط به سمت ثبات و بازگشت به وضعیت پیشین خود حرکت کند.

اما رشد قیمت نفت که درآمدهای تولیدکنندگان بزرگ جهان را تامین می‌کرد، به مذاق فعالان نفتی خوش آمد. همچنین در این روند برای نفت و گاز کم‌کیفیتی که در حالت عادی فروش چندانی نداشتند، متقاضی پیدا شد.

تمامی این دلایل باعث شد کشورهای بزرگ نفتی رغبتی برای افزایش تولید ذخایر خود نداشته باشند.

باید در ادامه دید قدرت تقاضای واردکنندگان بزرگ نفتی در جهان به عدم تمایل افزایش تولید نفت در جهان خواهد چربید یا همچنان تامین منافع تولیدکنندگان نفتی ارجحیت خواهد داشت.