فیس‌بوک در چند سال گذشته بارها به‌دلیل نقشی که در انتشار اطلاعات نادرست داشته (به‌ویژه در زمینه انتخابات ۲۰۱۶)، بارها مورد انتقاد قرار گرفته است. در ۲ ماه گذشته نیز این انتقادها شدت گرفت و با انتشار نتیجه گزارش تحقیقات داخلی و فاش شدن اسناد مهم و محرمانه فیس‌بوک، این شرکت به عنوان یک افشاگر پرتلاطم شناخته شد.

تحقیقات افشاکننده واقعیت

اسناد افشاگرانه‌ای که به کمیسیون بورس و اوراق بهادار ارائه شده و توسط مشاور حقوقی فرانسیس هاگن، افشاگر تخلفات فیس‌بوک، به‌شکلی ویرایش‌شده در اختیار کنگره قرار گرفته، نور جدیدی بر عملکرد درونی غول فناوری تابانده است. به گزارش واشنگتن‌پست کنسرسیومی متشکل از ۱۷ سازمان خبری ایالات متحده، از جمله سی‌ان‌ان، نسخه‌های ویرایش شده اسناد دریافت شده توسط کنگره را بررسی کردند. این مشاور حقوقی برخی از اسناد را با وال استریت ژورنال به اشتراک گذاشته و در پی آن تحقیقاتی چندقسمتی توسط این پایگاه خبری منتشر شد که نشان می‌داد فیس‌بوک از مشکلات پلتفرم‌های خود آگاه است. به‌نوعی این اسناد استدلال کردند که فیس‌بوک برخی آسیب‌ها را به‌طور عمدی به جهان وارد کرده، اما از سویی دیگر فیس‌بوک اظهارات هاوگن را رد و مارک زاکربرگ، مدیرعامل شرکت، در بیانیه‌ای طولانی، این اسناد را برای ارائه یک روایت گمراه‌کننده درباره شرکت معرفی کرد.

همکاری در آشوب

در یکی از این افشاگری‌ها، هاوگن ادعا می‌کند فیس‌بوک سرمایه‌گذاران و مردم را در زمینه نقش این شرکت در انتشار اطلاعات نادرست و افراط‌گرایی خشونت‌آمیز مربوط به انتخابات ۲۰۲۰ و شورش ۶ ژانویه گمراه کرد. وی در سند دیگری با عنوان «حزب دزدی و میهن‌‌پرست را متوقف کنید: رشد و کاهش یک جنبش مضر دشمن»، تحلیلی دال بر درست بودن این ادعا ارائه کرد. این تحلیل که پس از ۶ ژانویه انجام شد، نشان می‌دهد فیس‌بوک می‌توانست برای جلوگیری از گسترش جنبش «سرقت را متوقف کنید» اقدامات بیشتری انجام دهد. نظرات فاش‌شده ازسوی برخی کارمندان فیس‌بوک در ۶ ژانویه نشان می‌دهد این شرکت ممکن است با انجام ندادن اقدامات مناسب و حرکت سریع‌تر برای توقف رشد گروه‌های جنبش «سرقت را متوقف کنید»، در این اتفاق مقصر بوده باشد؛ هرچند در پاسخ به این اسناد، سخنگوی فیس‌بوک به سی‌ان‌ان گفت: مسئولیت خشونتی که در ۶ ژانویه رخ داد، بر عهده کسانی است که به کنگره ما حمله کردند و آنها را تشویق کردند. علاوه بر آن، اسناد و تحقیقات داخلی فیس‌بوک به اشتراک گذاشته شده به‌عنوان بخشی از افشای هاوگن، شکاف‌هایی را در توانایی فیس‌بوک برای جلوگیری از سخنان نفرت‌انگیز و اطلاعات نادرست در کشورهایی مانند میانمار، افغانستان، هند، اتیوپی و بسیاری از کشورهای خاورمیانه که پوشش بسیاری از زبان‌های محلی ناکافی است، برجسته می‌کند.

دست داشتن در قاچاق انسان

اسناد به‌دست آمده از بررسی فعالیت‌های فیس‌بوک نشان می‌دهد این شرکت حداقل از سال ۲۰۱۸ در زمینه قاچاقچیان انسان که از پلتفرم‌های این شرکت استفاده می‌کنند اطلاع داشته اما برای سرکوب محتوای مرتبط تلاش کرده است. به گزارش سی‌ان‌ان براساس یک گزارش داخلی این شرکت در سپتامبر ۲۰۱۹ تحت عنوان تحقیقات فیس‌بوک مشخص شد قاچاقچیان، استخدام‌کنندگان و به‌طور کلی فعالان حوزه قاچاق انسان هر سه مرحله چرخه حیات استثمار انسانی (استخدام، تسهیل و بهره‌برداری) را از طریق شبکه‌های اجتماعی این شرکت به دنیای واقعی پیوند داده و در عمل بخش مهمی از خرید و فروش خود را توسط بسترهای شرکت فیس‌بوک (اینستاگرام، واتس‌اپ و...) انجام می‌دهند. از سویی دیگر اسنادی وجود دارند که تلاش پژوهشگران فیس‌بوک را در شناسایی و حذف حساب‌های کاربری قاچاقچیان انسان نشان می‌دهند. پژوهشگران فیس‌بوک ادعا ‌کردند حساب‌های اینستاگرام افرادی که کارگران خانگی را برای فروش عرضه می‌کنند، پرچم‌گذاری و حذف کرده‌ و در تلاش برای رسیدگی به این مسئله مراحل مختلفی را طی کرده است. با این حال، سی‌ان‌ان چندین حساب اینستاگرام مشابه را پیدا کرد که هنوز فعال بوده و کارگران خانگی را برای فروش تبلیغ می‌کردند. پس از آنکه سی‌ان‌ان از فیس‌بوک در زمینه این حساب‌ها پرسید، یکی از سخنگویان تایید کرد که سیاست‌های شرکت نقض شده و مشکل از کم‌کاری کارکنان شرکت بوده است.

تحریک خشونت در سطح بین‌المللی

بخش دیگری از اسناد داخلی نشان می‌دهد فیس‌بوک می‌دانست که استراتژی‌هایش برای جلوگیری از انتشار پست‌های تحریک‌کننده خشونت در کشورهای «در معرض خطر درگیری» مانند اتیوپی، کافی نیست. فیس‌بوک اتیوپی را، جایی که آتش جنگ داخلی در سال گذشته در آن شعله‌ور شده، در بالاترین اولویت برای کشورهای در معرض خطر قرار می‌دهد. با این حال، یک گزارش داخلی این شرکت که در ماه مارس با عنوان «آسیب اجتماعی هماهنگ» منتشر شد، نشان داد گروه‌های مسلح در اتیوپی از فیس‌بوک برای تحریک خشونت علیه اقلیت‌های قومی در «زمینه جنگ داخلی» استفاده می‌کنند. همچنین این گزارش در یک تیتر جسورانه هشدار داد: «راهبردهای کاهش تنش فعلی کافی نیست.» این نخستین بار نیست که نگرانی‌ها در زمینه نقش فیس‌بوک در ترویج خشونت و سخنان نفرت‌انگیز مطرح می‌شود. پس از انتقاد سازمان ملل متحد از نقش فیس‌بوک در بحران میانمار در سال ۲۰۱۸، این شرکت اذعان کرد برای جلوگیری از استفاده از پلتفرمش برای دامن زدن به خونریزی به اندازه کافی اقدام نکرده و زاکربرگ قول داد تلاش‌های فیس‌بوک برای ترویج صلح و جلوگیری از خشونت را افزایش دهد.

تاثیر بر نوجوانان

براساس اسناد ارائه شده به کنگره امریکا در راستای تشریح آسیب‌رسانی این شرکت به جوامع بین‌المللی، فیس‌بوک فعالانه برای گسترش حجم مخاطبان جوان خود تلاش کرده، این در صورتی است که تحقیقات داخلی نشان می‌دهد پلتفرم‌های این شرکت، به‌ویژه اینستاگرام، می‌تواند بر سلامت روان و رفاه افراد تاثیر منفی بگذارد. گرچه فیس‌بوک قبلا اذعان کرده بود مشارکت جوانان در برنامه فیس‌بوک کم و در حال پسرفت بیشتر است، اما اقداماتی را برای هدف قرار دادن مخاطبان در این رده سنی انجام داده است. این شرکت علاوه بر یک استراتژی سه‌جانبه با هدف وادار کردن جوانان به انتخاب فیس‌بوک به‌عنوان پلتفرم موردنظرشان برای ارتباط با افراد و علایق خود، بر استراتژی‌های مختلفی برای «تطبیق و برنده شدن با جوانان» تمرکز کرد. این استراتژی‌ها شامل «تغییرات اساسی در طراحی و ناوبری برای ترویج هزینه‌های غیر ضروری و سرگرمی» و همچنین ادامه تحقیقات برای «تمرکز بر رفاه و تلاش‌های یکپارچگی جوانان» بود.

با این حال تحقیقات داخلی فیس‌بوک که برای نخستین بار توسط وال استریت ژورنال گزارش شد، ادعا می‌کند پلتفرم‌های فیس‌بوک «مشکلات تصویر بدن را برای یک دختر از هر ۳ دختر نوجوان بدتر می‌کند».

این تحقیقات همچنین نشان داد ۱۳.۵درصد دختران نوجوان در اینستاگرام می‌گویند این پلتفرم افکار خودکشی و خودآسیبی را بدتر می‌کند و ۱۷درصد می‌گویند این پلتفرم مشکلات تغذیه مانند بی‌اشتهایی را افزایش می‌دهد.

تغییر نام به متاورز

فیس‌بوک با تمرکز بر دنیای مجازی در حال تغییر نام خود به متا است. این غول فناوری روز پنجشنبه نام خود را به Meta تغییر داد و به‌شدت حرکت کرد تا از یک تجارت رسانه‌های اجتماعی که درگیر بحران است فاصله بگیرد و به‌عنوان خالق آینده‌نگر دنیای دیجیتال جدید معروف به «متاورز» تغییر نام دهد. این شرکت در میان موجی از انتقادات پس از انتشار ده‌ها هزار سند داخلی این تصمیم را گرفت. در یک ارائه آنلاین ۷۵ دقیقه‌ای مارک زاکربرگ، مدیرعامل شرکت، از کاربران خواست تا درباره تفکرات خود در زمینه این شرکت بازنگری کنند؛ شرکتی که به‌گفته او از اپلیکیشن رسانه‌های اجتماعی فراگیر و مشکل‌ساز آن پیشی گرفته اما پلتفرمی است که همچنان با نام فیس‌بوک شناخته می‌شود. او اعلام کرد این شرکت قصد دارد بر آنچه به‌عنوان موج بعدی محاسبات شناخته می‌شود، تمرکز کند. موج بعدی محاسبات یعنی یک جهان مجازی که در آن مردم آزادانه به‌عنوان آواتار پرسه بزنند، در جلسات تجاری مجازی شرکت کنند، در فروشگاه‌های مجازی خرید و در گردهمایی‌های مجازی معاشرت کنند. زاکربرگ در رویداد کانکت که رویداد سالانه شرکت با محوریت تمرکز بر واقعیت است، گفت: «از این به بعد، ما ابتدا متاورز خواهیم بود، نه فیس‌بوک. فیس‌بوک یکی از پرمصرف‌ترین محصولات در جهان است، اما به‌طور فزاینده‌ای، همه کارهایی که ما انجام می‌دهیم را در بر نمی‌گیرد؛ به‌عبارتی در حال ‌حاضر، نام تجاری ما به قدری با یک محصول مرتبط است که نمی‌تواند نشان‌دهنده هر کاری باشد که ما انجام می‌دهیم.» این اقدام در حالی صورت می‌گیرد که فیس‌بوک تمام ادعاها مبنی بر اینکه پلتفرم‌های این شرکت آسیب‌های دنیای واقعی را تشدید و جوامع را از نظر روحی خدشه‌دار می‌کند، نادیده گرفته است.

تعویض نقاب

افشاگری‌های فرانسیس هاوگن عمیق‌ترین چالش را برای زاکربرگ و شرکتش که به‌عنوان بزرگ‌ترین پلتفرم رسانه اجتماعی در جهان رتبه‌بندی می‌شود، به‌وجود آورده است. منتقدان به‌سرعت از تغییر نام فیس‌بوک انتقاد و آن را با استراتژی بحرانی که توسط شرکت تنباکو فیلیپ موریس به کار گرفته شده بود، مقایسه کردند؛ درست زمانی که مشخص شد این شرکت مدت‌هاست می‌دانست که سیگار به سلامت انسان آسیب می‌زند. مارک الیاس، عضو دموکرات، در توئیتی نوشت: «فراموش نکنید که وقتی فیلیپ موریس نام شرکت خود را به آلتریا تغییر داد، همچنان سیگارهایی می‌فروخت که باعث سرطان می‌شد.» به‌عبارت دیگر منتقدان معتقدند تغییر نام، ماهیت آسیب‌زای پلتفرم‌های شرکت فیس‌بوک را تغییر نخواهد داد. به گزارش واشنگتن‌پست زاکربرگ گفت در تغییر نام تجاری درس‌های گذشته را مورد توجه قرار خواهد داد و اشاره کرد حریم خصوصی و ایمنی در نسل جدید محصولات «از روز اول» گنجانده خواهد شد. این اظهار نشانه‌ای آشکار از روشن شدن کاهش اعتماد عمومی به فیس‌بوک برای صاحبان این شرکت بود، اما کسری اعتماد به فیس‌بوک یک بحران واقعی است و با تغییر نقاب نمی‌توان از آن عبور کرد. بحران ناشی از اسناد فاش شده فیس‌بوک که در اختیار کنگره و کمیسیون بورس و اوراق بهادار قرار گرفته، به آتش رسوایی‌های دیگر این شرکت در سال‌های اخیر دامن زد. اطلاعات نادرست روسیه در زمینه انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۱۶ و بحران کمبریج آنالیتیکا که در پی آن این شرکت به اشتراک‌گذاری داده‌های شخصی متهم شد، از بحران‌های جدی فیس‌بوک در سال‌های اخیر بود.

فیس‌بوک بی‌اعتماد‌تر از همیشه

اما بحران فعلی از سایر بحران‌ها برای شرکت بزرگ‌تر است، چراکه بخش عمده‌ای از اسناد فاش شده، اسناد محرمانه و تحقیقات انجام شده توسط خود این شرکت بوده و گریز از آنها برای زاکربرگ دشوار است. این اسناد و مقالات تمام جنبه‌های سرویس‌های فیس‌بوک را ارزیابی و نقص‌های اساسی در معماری الگوریتم‌ها، طراحی پلتفرم و خط‌مشی‌های آن را آشکار کرده است. تمامی این چالش‌ها در حالی است که روانشناسان و جامعه‌شناسان معتقدند آسیب‌های ناشی از کمبود سلامت روان و قطبی‌سازی برای بسیاری از امریکایی‌ها در آینده‌ای بسیار نزدیک مشکل‌ساز خواهد شد. یکی از اتهامات اصلی فیس‌بوک این است که این شرکت فناوری رسانه‌های اجتماعی را بدون درک اثرات مضر آن ساخته و در سال‌های متمادی به کار گرفته است. منتقدان می‌ترسند همین مشکلات گریبان‌گیر متاورز شود. حتی ممکن است خطرات بیشتری در کمین متاورز باشد، چراکه زاکربرگ اعلام کرد مردم اساسا بخشی از زندگی خود را در دنیای مجازی او سپری می‌کنند.

او با بیان اینکه نسل بعدی زیرساخت‌های اینترنتی با تواضع و گشاده‌رویی بیشتر ساخته خواهند شد و درس‌های گذشته را در برنامه‌های بعدی در نظر خواهد گرفت، به‌دنبال کم کردن انتقادهای احتمالی است، اما منتقدان و حتی برخی از خودی‌های سابق این شرکت، این تعهد را زیر سوال بردند. کیتی هاربث، بنیان‌گذار و مدیرعامل شرکت مشاوره Anchor Change و مدیر سابق سیاست عمومی فیس‌بوک گفت: «در طول سخنرانی زاکربرگ به این فکر می‌کردم که پلیس‌های متاورز چه کسانی خواهند بود؟ چند سال اول ممکن است عالی به‌نظر برسند، زیرا افراد زیادی از پلتفرم‌های جدید استفاده نخواهند کرد اما در گذر زمان و افزایش کاربران، بازیگران بد این پلتفرم‌ها بیشتر می‌شوند. پس از آن چرخه تمام اتفاقات دوباره آغاز خواهد شد.»

سخن پایانی

در حال ‌حاضر، تغییر نام فیس‌بوک آرزویی به‌نظر می‌رسد. تقریبا تمام درآمد فیس‌بوک (۲۹ میلیارد دلار) در ۳ ماه سوم سال جاری از تبلیغات آنلاین تولید شده توسط برنامه اصلی فیس‌بوک به‌دست آمده است؛ به این معنی که هرگونه انتقال به واقعیت مجازی با تمرکز بر فروش سخت‌افزار و انداختن بار این درآمدزایی بر بستری دیگر، سرمایه‌گذاری هنگفت می‌طلبد و سال‌ها طول خواهد کشید.