مرکز آمار ایران چهلمین طرح آمارگیری از معادن در حال بهره‌برداری کشور را به منظور تهیه آمار و اطلاعات مربوط به عملکرد این بخش و محاسبه سهم آن در تولید ناخالص داخلی کشور، همچنین اتخاذ سیاست‌های اقتصادی و ارزیابی نتایج برنامه‌ها، اجرا کرده است. این آمارگیری در سال ١٤٠١ با مراجعه به ٧٢٥٠ معدن برای دستیابی به اطلاعات نهایی شده سال ١٤٠٠ معادن کشور، اجرا شده است. روش جمع‌آوری اطلاعات معادن به صورت سرشماری است.

نتایج به‌دست آمده از چهلمین طرح آمارگیری از معادن در حال بهره‌برداری کشور نشان دهنده موارد زیر است:

سال ١٤٠٠ تعداد معادن در حال بهره‌برداری کشور ٦٠٢٥ معدن بوده که نسبت به سال قبل ۴.۲ درصد (٢٤٣ معدن) افزایش داشته است.

سال ١٤٠٠ تعداد شاغلان معادن در حال بهره‌برداری کشور ۱۳۰ هزار و ۳۵۸ نفر بوده که نسبت به سال قبل ۸.۳ درصد (١٠٠٣١ نفر) افزایش داشته است. سال ١٤٠٠ معادن در حال بهره‌برداری کشور ۲ میلیارد و ۱۹۷ میلیون و ۵۴۶ هزار ریال ارزش افزوده ایجاد کرده‌اند که نسبت به سال قبل ۷۵.۶ درصد افزایش نشان می‌دهد. استان‌های کرمان، یزد و خراسان رضوی به ترتیب با ١٠٩٦٠٥٢، ٤٠٢٤٩٤ و ١٧٨١٥١ میلیارد ریال بیش‌ترین ارزش افزوده را داشته‌اند.

سال ١٤٠٠ حدود ۴۸۵ هزار و ۵۷ تن مواد معدنی به ارزش ٢٧٥٠٢٤١ میلیارد ریال تولید شده که نسبت به سال قبل از نظر مقدار ٣٨٧٠٥ هزار تن و از نظر ارزش ١٢٥٦٥٤٦ میلیارد ریال، به ترتیب معادل ٨، ٧ درصد و ٨٤.١ درصد افزایش داشته است.

سال ١٤٠٠، ارزش سرمایه‌گذاری معادن در حال بهره‌برداری کشور معادل ٧٨٧٦٥ میلیارد ریال بوده که نسبت به سال قبل ۴۳.۶ درصد افزایش داشته است.

زنجیره ارزش افزوده معادن باید تکمیل شود

این آمار درحالی منتشر شد که همگان بر تکمیل زنجیره ارزش افزوده معادن تاکید دارند. درهمین حال عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس گفت: یکی از نیازهای بزرگ امروز کشور تکمیل زنجیره ارزش افزوده معادن است، به این معنی که صنایع پایین‌دستی به مقدار کافی برای استحصال سنگ‌های معدنی احداث شود.

لطف‌الله سیاهکلی عصر ضمن بیان این مطلب اظهارکرد: یکی از دلایل رکود و غیرفعال شدن معادنی که مجوز بهره‌برداری از آنها صادر شده، بی‌توجهی به توسعه صنایع پایین‌دستی این معادن است. وی اضافه کرد: برای نمونه اگر مجوز بهره‌برداری از معادن سنگ‌های تزیینی را صادر کنیم، اما صنایعی نداشته باشند که این سنگ‌ها را فرآوری کنند، فقط به صادرکننده سنگ‌های خام به کشورهای دیگر تبدیل می‌شویم و بعد مجبوریم سنگ‌های فرآوری‌ شده را با چند برابر نرخ سنگ‌های خام دوباره وارد کشور کنیم. سیاهکلی ادامه داد: بنابراین یکی از نیازهای بزرگ امروز کشور تکمیل زنجیره ارزش افزوده معادن است، به این معنی که صنایع پایین‌دستی به مقدار کافی برای استحصال سنگ‌های معدنی احداث شوند و البته احداث این صنایع باید با برنامه‌ریزی و بر مبنای نیاز بازار باشد و اگر در بخشی از محصولات معدنی بازاری نداریم، نباید سرمایه‌های کشور را برای فرآوری این محصولات هدر بدهیم.

نماینده مردم قزوین، آبیک و البرز در مجلس شورای اسلامی درآمدزایی از معادن به بهای نابودی محیط‌زیست را کاری نابخردانه دانست و گفت: این کار علاوه بر اینکه ظلم به نسل‌های آینده محسوب می‌شود، حتی اقتصادی هم نیست، چرا که ارزش افزوده‌ ناشی از محیط‌زیست سالم که در گردشگری خود را نشان می‌دهد، در بسیاری از مواقع بیشتر از درآمدزایی معادن است.

سیاهکلی افزود: یکی دیگر از دلایل رکود و تعطیلی معادن ما اعطای مجوزهای کشف و بهره‌برداری به افراد فاقد اهلیت است که در بیشتر موارد تخصصی برای استفاده اقتصادی از معادن ندارند. متاسفانه بسیاری از این افراد در سنوات گذشته به مجوزفروشی روی آوردند که سبب ایجاد رانت و فساد در حوزه معدن و صنایع معدنی شد.

وی ادامه داد: با توجه به شعار دولت سیزدهم در حوزه مبارزه با فساد انتظار داریم که مجوزهای اعطا شده به بهره‌برداران معادن غیرفعال و راکد دوباره مورد بازبینی قرار گیرد و اگر مشخص شد که بهره‌برداری اهلیت ندارد، مجوز بهره‌برداری او باطل شود، البته در مواردی که بهره‌برداران صاحب تخصص هستند، می‌تواند با اعطای تسهیلات به فعال شدن معادن کمک کرد.

ارزش ‌افزوده‌ بالای مواد معدنی مورد توجه قرار گیرد

رئیس سازمان نظام مهندسی معدن استان زنجان نیز معتقد است؛ ارزش ‌افزوده‌ مواد معدنی در برخی موارد حتی با ارزآوری نفت برابری می‌کند و این نکته بسیار حائز اهمیت است و باید به آن توجه شود.

امیراعلم طاهریون در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به وضعیت فعالیت معادن در استان زنجان، اظهار کرد: وضعیت براساس شاخص‌های مدنظر خوب است. اقتصاد معدن جزو شاخص‌های اصلی و کمکی برای کشور است؛ اگر با دقت به موضوع نگاه کنیم متوجه می‌شویم که ارزش ‌افزوده‌ مواد معدنی در برخی موارد حتی با ارزآوری نفت برابری می‌کند و این نکته بسیار حائز اهمیت است و باید به آن توجه شود.

طاهریون با تاکید بر توجه به اقتصاد معدن همراه با بهره‌مندی از دانش نوین معدن‌کاری، گفت: شرط بعدی این است که از فروش مواد اولیه و خام فروشی جلوگیری شود؛ چراکه با فعال شدن صنایع جانبی معدن علاوه بر اشتغال‌زایی، شاهد ایجاد ارزش افزوده و پایه‌گذاری صنایع جانبی و خوشه‌ای در این صنعت می‌شویم.

وی تصریح کرد: فعال شدن معادن غیرفعال، توجه ویژه دولت در امر اکتشاف و استفاده از منابع سرمایه‌گذاری در امر نوسازی و بهینه‌سازی معادن از جمله مواردی است که باعث خواهد شد شاهد شکوفایی اقتصاد در این حوزه باشیم.

سخن پایانی

ایران از نظر تنوع محصولات معدنی قابلیت بالایی دارد، اما در سال‌های گذشته این محصولات معدنی مورد بهره‌برداری و استخراج قرار نگرفته‌اند و بخشی از این مسئله تحت تاثیر تحریم‌ها و بخشی نیز بواسطه ماشین‌آلات و فناوری هایی پایین در کشور بوده است. همچنین در سال‌های گذشته بسیاری از معادن خام فروشی کرده‌اند یا با تجهیزات و فناوری قدیمی بهره‌برداری کرده اند، از این رو ارزش افزوده پایینی حاصل کرده‌اند که این مسئله باید اصلاح شود.