در کشورهای توسعه یافته و پیشرو در حوزه معدن و صنایع معدنی، بحث مسئولیت اجتماعی در راستای رفع چالش‌ها و مشکلات جامعه هدف به عنوان یک اصل و تعهد پذیرفته شده است که هر شرکت معدنی را متعهد می‌کند تا در قبال «حفاظت از محیط‌زیست و منابع طبیعی»، «حفظ اصول در امور جذب نیرو و بکارگیری آنها»، «ارزش و اهمیت دادن به خواسته‏های جوامع محلی و مشارکت و همکاری دو جانبه با آنها» و «تولید محصول پاک و با ارزش افزوده بالا» احساس مسئولیت کرده و اقدامات موثر و عملیاتی انجام دهند. در گزارش امروز صمت مفهوم مسئولیت اجتماعی و ضرورت و اهمیت توجه به آن مورد بررسی قرار گرفته است.

 در مسیر تعامل

مدیر فنی و مهندسی شرکت سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات درباره اینکه مسئولیت اجتماعی یک الزام قانونی است یا اقدامی داوطلبانه، گفت: بر اساس تعریف سازمان ملل، مسئولیت اجتماعی شرکتی، مفهومی مدیریتی است که به‌موجب آن شرکت‌ها دغدغه‌های اجتماعی و زیست‌محیطی را در عملیات تجاری و تعاملات خود با ذینفعان ادغام می‌کنند.

علیرضا لطفی به معدن نامه گفت: به‌طورکلی مسئولیت اجتماعی یک شرکت چارچوبی است که از طریق آن شرکت به تعادل الزامات اقتصادی، زیست‌محیطی و اجتماعی دست می‌یابد و هم‌زمان به انتظارات سهامداران و ذینفعان پاسخ می‌دهد. مدیر فنی و مهندسی ومعادن عنوان کرد: آنچه گفته شد دقیقا تعریفی است که سازمان ملل از مسئولیت اجتماعی ارائه داده است و به‌وضوح مشخص می‌کند که مسئولیت اجتماعی در قالب اصلی رسالت شرکت و چارچوب کسب‌وکار آن بنگاه، باید دنبال شود اما تعریف فوق با آنچه در کشور ما در زمینه مسئولیت اجتماعی بازتعریف و رایج شده در تضاد آشکار است.

نگاهی به گذشته

لطفی درباره اینکه چگونه مسئولیت اجتماعی تبدیل به یک ضرورت شد، گفت: با شروع انقلاب صنعتی در نیمه دوم قرن ۱۸ میلادی، به‌تدریج نگرانی از برخی فعالیت‌های شرکت‌ها و در ادامه موضوع رفاه و بهره‌وری کارگران به وجود آمد و انتقاداتی در خصوص، شرایط کار و اشتغال زنان و کودکان مطرح شد. وی افزود: اما عبارت و اصطلاح مسئولیت اجتماعی شرکتی را هاوارد بوون، اقتصاددان امریکایی و در سال ۱۹۵۳ مطرح کرد و درنهایت سازمان ملل با همکاری شرکت‌ها این موضوع را در قالب توسعه پایدار یا توسعه هم‌زمان اقتصادی، زیست‌محیطی و اجتماعی و تعادل بین اجزای آن تعریف کرد.

اهمیت مسئولیت اجتماعی

لطفی در ادامه افزود: نخستین فلسفه شکل‌گیری یک بنگاه اقتصادی، کسب سود و بیشنه‌سازی آن است، چراکه در پرتو سود و کسب درآمد امکان پایداری یک کسب‌وکار و ارتقا شرایط منطقه و کارکنان وجود دارد اما مشکل از جایی پدید می‌آید که برای بیشنه‌سازی سود، آینده اجتماعی به خطر بیفتد. وی گفت: در حوزه مسئولیت اجتماعی، مهم‌ترین وظیفه شرکت‌ها به‌خصوص در کشور ما توجه به اشتغال و از بین بردن فقر است چراکه فقر، منزلت اجتماعی و بعد انسانی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد و تبعات فراوانی برای جامعه دارد. لطفی ادامه داد: موارد مهمی که در چارچوب مسئولیت‌های اجتماعی باید دنبال شود عبارت‌اند از: اشتغال، دوراندیشی، رقابت برای رشد، آموزش، کاهش آلاینده‌ها، افزایش بهره‌وری مدیریت و کارکنان، آرامش عمومی کارکنان، حفاظت از محیط‌زیست، خلق منابع و کسب درآمد برای پایداری بنگاه و همسو شدن با تغییرات اجتماعی و جهانی، جلوگیری از جابه‌جایی جمعیت و …

پاسخگویی در برابر جامعه

محمد فاضلی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه در تعریف مسئولیت اجتماعی گفت: آن دسته فعالیت‌هایی که بعد از پایان یافتن حیطه قانونی اقدامات و ماموریت‌های شرکت‌ها آغاز می‌شود، مسئولیت اجتماعی آن بنگاه‌های اقتصادی است. به گزارش روابط عمومی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان رضوی، فاضلی اذعان کرد: شرکت‌ها به‌واسطه فعالیت‌شان آلودگی ایجاد می‌کنند، بر حمل‌ونقل اثر می‌گذارند و فاضلابی به آبخوان‌ها وارد می‌کنند. همه این عوامل بر جامعه اثرگذار است. وی گفت: شرکت‌ها در قبال اثراتی که بر جامعه می‌گذارند، باید پاسخگو باشند. محصولات شرکت‌ها اثرات تعیین‌کننده‌ای بر زندگی مردم می‌گذارد و گاهی اثرات درازمدت این محصولات به نفع زندگی مردم نیست.

فاضلی تصریح کرد: مردم با دیدن انواع آلودگی‌هایی که توسط واحدهای تولیدی و صنعتی و کشاورزی در کلان‌شهرها منتشر می‌شود، این سوال در ذهنشان نقش می‌بندد که در قبال این مشکل که سلامت جامعه را نشانه می‌رود، چه تولید می‌شود و چگونه با محیط‌زیست رفتار می‌کنیم؟ علاوه بر این مسائلی نظیر بهره‌کشی از زنان و کودکان در محیط‌های تولیدی، رفاه اجتماعی کارگران و... موضوعاتی هستند که به دغدغه‌های مصرف‌کنندگان تبدیل‌شده‌اند.

امور خیریه

این استاد جامعه‌شناسی خاطرنشان کرد: معمولا وقتی صحبت از مسئولیت اجتماعی به میان می‌آید؛ نخستین مقوله‌ای که به اذهان خطور می‌کند، انجام امور خیریه است. اما باید تعریف دقیقی از مسئولیت اجتماعی ارائه داد و تصورات نادرست در این زمینه را اصلاح کرد.

وی با بیان اینکه از شرکت زیان‌ده نمی‌توان انتظار ایفای مسئولیت اجتماعی داشت، اظهار کرد: بزرگ‌ترین مسئولیت اجتماعی چنین بنگاه‌هایی، مثل برخی شرکت‌های دولتی، این است که دست از فعالیت بردارند و کاری انجام ندهند.

زیست اخلاقی

این استاد دانشگاه اظهار کرد: شرکت‌ها امروز با جامعه‌ای مواجه شده‌اند که می‌گوید در قبال هر کاری که انجام می‌دهید مسئول باشید. بنابراین اگر قرار است در سال‌های آینده ما نیز بخشی از زنجیره تامین شرکت‌های بزرگ دنیا باشیم، باید استانداردهایی که بسط می‌یابد را رعایت کنیم. وی افزود: شرکت‌ها نمی‌توانند جایگزین دولت‌ها شوند اما در حیطه خود باید مسئولیتشان را بر عهده بگیرند.

بازار گواهینامه

فاضلی با بیان اینکه امروز بازار گواهینامه‌ها در دنیا راه افتاده، گفت: گواهینامه‌های معتبر مردم دنیا را متوجه می‌کند که محصول تولیدشده با استانداردهای موردقبول ازنظر اخلاقی مطابقت دارد. وی ادامه داد: اهمیت مسئولیت‌های اقتصادی یعنی سودآور بودن، مسئولیت‌های حقوقی یعنی پیروی از قانون، مسئولیت‌های اخلاقی به معنای انجام کار درست و منصفانه و مسئولیت‌های بشردوستانه به معنای شهروند شرکتی خوب و مسئول بودن است. وی افزود: اگر شرکتی در منطقه‌ای ایجادشده که باعث افزایش بار ترافیکی در یک مسیر شده، نسبت به تک‌تک کسانی که در تصادف با کامیون در آن منطقه کشته می‌شوند، مسئول است. اینکه نسبت به سرزمین و جامعه و تاثیراتی که باقی می‌گذاریم، در حیطه خود مسئولیت‌پذیر باشیم امر بسیار مهمی است.

سنجش خوشبختی

وی گفت: بر اساس پیمان جهانی ملل متحد در سال ۲۰۰۰، شرکت‌ها باید رعایت حقوق بشر، اطمینان از عدم دخالت در نقض حقوق بشر، پایان دادن به کار کودکان، حذف تبعیض در استخدام و شغل، رویکرد احتمالی در قبال چالش‌های محیط‌زیست، مبارزه با فساد در هر شکل آن و ابتکار برای ترویج مسئولیت‌پذیری محیط‌زیستی را در دستور کار خود قرار دهند. این استاد دانشگاه درباره «مسئولیت اجتماعی شرکتی» در عصر سنجش خوشبختی گفت: ما در ایران شاخص‌های «سنجش خوشبختی» نداریم و فکر می‌کنیم هرچقدر پول و رفاه بیشتر داشته باشیم خوشبخت‌تریم. اما در زمینه مسئولیت اجتماعی، برای رسیدن به خوشبختی، تنها زیستن اخلاقی می‌تواند رضایت از زندگی را تأمین کند.

سخن پایانی

خلاصه کلام اینکه اگر شرکت‌های فعال در حوزه معدن و صنایع معدنی به‌معنی واقعی کلمه به مسئولیت‌های اجتماعی خود ایفا کنند، با مشکلات و موانع زیست‌محیطی، اعتراضات و کارشکنی‌های جوامع محلی روبه‌رو نخواهد شد، بلکه به‌عکس زمینه را برای گسترش فعالیت‌های آنان مهیاتر خواهد شد.