در این راستا، صادرات و بین‌المللی شدن شرکت‌های دانش‌بنیان به چند دلیل برای کشور اهمیت دارد. رهایی از محدودیت‌های کمی و کیفی بازار داخل و توسعه بازار، تداوم نوآوری و ارتقای فناوری و توسعه صادرات محصولات غیرنفتی از نتایج صادرات و بین‌المللی شدن شرکت‌های دانش‌بنیان است، اما عدم‌آگاهی کافی فعالان دانش‌بنیان از فرصت‌های صادراتی، فقدان نگاه بلندمدت مدیران شرکت‌ها و انتظار زودبازده بودن فعالیت‌های بازرگانی بین‌الملل، همچنین هزینه‌های بالای دسترسی به اطلاعات، عدم دسترسی نداشتن شرکت‌ها به نیروهای صادراتی حرفه‌ای، عدم‌سرمایه‌گذاری بلندمدت برای آموزش و بهره‌برداری از نیروی انسانی و نبود مقررات و مدل‌های تضمین‌کننده حقوقی در تعامل با شرکت‌های مدیریت صادرات؛ از جمله موانع موجود در توسعه صادرات و تعاملات بین‌المللی دانش‌بنیان‌ها از نگاه فعالان این اکوسیستم است.صمت در این گزارش به چالش‌های موجود در مسیر تعاملات بین‌الملل و راه‌های رفع آنها برای بهبود تعاملات بین‌الملل دانش‌بنیان پرداخته است.

تعطیلات ناهمگون، سد راه پیگیری مطالبات‌حقوقی

محمد رحمانی، کارشناس حقوقی در گفت‌وگو با صمت، تضاد در تعطیلات کشورها را موجب بروز ضرر برای دانش‌بنیان‌ها دانست و گفت: پیگیری مطالبات حقوقی باوجود ۴ روز تعطیل در هفته که ۲ روز متعلق به کشورهای خارجی و ۲ روز هم به ایران اختصاص دارد،ناهماهنگی‌هایی به‌دنبال دارد . در واقع، از زمانی که متقاضی به ما ایمیل می‌زند تا زمانی که پاسخ داده و بعد پیگیری شود، ۴ روز طول می‌کشد. از سوی دیگر هم، نمی‌توان پرسنل یک شرکت تجاری را الزام کرد که در روزهای تعطیل هم به فعالیت اداری و تجاری بپردازند. برای بیشتر کسب‌وکارهای نوپا تضاد در تعطیلات ضررهایی را به‌وجود آورده است. به‌گفته وی، تعطیلات ناهمگون در بیشتر کشورها موجب بروز ضررهای اقتصادی برای دوطرف می‌شود که گاهی اوقات کار را به شکایت هم می‌رساند و نوسان نرخ دلار در بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت معمولا مسبب این ضررهای مالی به‌ویژه برای طرف قرارداد ایرانی است.

وی افزود: همپوشانی تعطیلات برای کسب‌وکارها به‌شدت می‌تواند سودمند و مفید باشد، چرا که منجر به افزایش روند فرآیندهای تجاری می‌شود و در شرایط فعلی، علاوه بر اخلال در برنامه‌ریزی، حس خوبی که افراد در پیگیری فرآیندهای حقوقی خود باید درک کنند، وجود ندارد. توسعه صادرات دارای المان‌های مختلفی است که تعطیلات ناهمگون یکی از موارد آن است که می‌تواند کمک‌کننده در برنامه‌ریزی‌ها باشد.

فرقی نمی‌کند چه روزی تعطیل باشیم

مرتضی محمودزاده‌نیکام، فعال دانش‌بنیان در زمینه ماشین‌آلات و تجهیزات پیشرفته در گفت‌وگو با صمت عدم‌تطابق تعطیلات را بی‌تاثیر در روابط بین‌الملل دانش‌بنیان‌ها دانست و گفت: به‌اعتقاد من، عدم‌تطابق تعطیلات تاثیری در تجارت بین‌الملل شرکت‌هایی که کالای مصرفی ندارند، نیست،زیرا بسیاری از ارتباطات ایمیلی یا شبکه‌های مجازی در روزهای تعطیل هم انجام می‌شود. بیشتر دانش‌بنیان‌ها خود را با شرکت‌های خارجی وفق داده‌اند. ناگفته نماند که برخی شرکت‌های خارجی هم با آگاهی از روزهای تعطیل ایران، آنها هم خود را وقف می‌دهند و حتی در روزهای تعطیل خوشان با ایرانی‌ها تعامل می‌کنند.

اقتصاد خوابیده بازارهای اینترنتی

وی گفت: توسعه روابط بین‌الملل برای شرکت‌های دانش‌بنیان منوط به ایجاد زیرساخت هایی از جمله تدوین اسناد فنی، صرف هزینه و زمان زیاد اخذ برخی مجوزها است. وی با اشاره به محصول خود گفت: محصولی که تولید کردیم در زمره فناوری‌های پیشرفته به حساب می‌آید که در بخش لجستیک درونی کارخانه‌ها کاربرد وسیعی دارد. به طور عمده در کشورهایی کاربرد وسیع دارد که از نظر مالی توانایی بالایی در ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای نهادینه کردن سورت لجستیک کالا دارند. در واقع بیشتر برای فروشگاه‌ها و بازارهای اینترنتی کاربرد ارد به عتقاد من هر محصولی برای یک اکوسیستم خاص طراحی و تولید می‌شود که دانش‌بنیان‌ها باید بدانند که جامعه هدف بین‌المللی آنها چه کشورهایی را شامل می‌شود. محمودزاده تاکید کرد: همانگونه که پیش‌تر هم اشاره کردم، سورتیگ‌های پستی، برای بازارهای اینترنتی کارآیی بسیاری دارد. این محصول می‌تواند کالاها را نظم دهی سریع و با تفکیک مشخص دسته بندی کند. متاسفانه به دلیل رکود اقتصادی نتوانستیم کالای خود را در داخل تجاری‌سازی کنیم. از آنجایی که بازارهای بزرگ اینترنتی به دلیل این رکود اقتصادی نتوانستند به اهداف تجاری خود برسند طبیعتا درخواستشان برای خرید سورترهای هوشمند هم منتفی شد. به گفته وی، به دلیل رکود اقتصادی موجود در کشور بسیاری از بازارهای اینترنتی درخواست‌های کمی برای بهره‌گیری از این سیستم را به ثبت رسانده‌اند این در حالی است که در شرایط راه‌اندازی آن انرژی و هزینه کمتری صرف دسته بندی کالاها می‌شود.

رایزنی در مسیر فناوری

در ادامه به شرح اصلی‌ترین برنامه‌های مرکز تعاملات بین‌المللی علم و فناوری در مسیر توسعه تعاملات بین‌المللی دانش‌بنیان‌ها پرداختیم.

امیرحسین میرآبادی، سرپرست مرکز تعاملات بین‌المللی علم و فناوری در گفت‌وگو با صمت گفت: از آنجایی که دانش‌بنیان‌ها تولیداتی برمبنای فناوری دارند، باید الزامات برای توسعه بازار و تبادلات بین‌المللی آنها ایجاد شود که این فرآیند نیازمند افرادی است که تسلط کافی بر این اکوسیستم را داشته باشند. در واقع تنها افرادی که مسلط به اقتصاد و بازار باشند، نمی‌توانند کارکرد موثری در بحث روابط فناورانه در بین‌الملل را ایفا کنند. لزوما افرادی که در حوزه اقتصاد فعالیت می‌کنند، می‌توانند در توسعه فناوران بین‌المللی نیز کمک کنند. از این بابت، در کشورهایی که رایزن فناوری داریم، وضع تبادلات‌مان به‌شکل معناداری متفاوت است.

۴ کشور میزبان رایزنان فناوری

وی بااشاره به کارکرد رایزن‌های فناوری در ۴ کشور روسیه، اتریش، چین و عراق گفت: ۴ رایزن فناوری در کشورهای روسیه، اتریش، چین و عراق به نمایندگی ایران حضور دارند که اینها در عمل حوزه فعالیتشان منطقه‌ای است. برای مثال، رایزن فعال در اتریش منطقه اروپا را پوشش می‌دهد. در واقع چنین روندی باعث می‌شود بازه جغرافیایی بیشتری را پوشش بدهیم.

وی در ادامه بااشاره به کارگزاران فناوری در چند کشور دیگر گفت: علاوه بر رایزنان فناوری در کشورهای گفته‌شده، تعدادی کارگزار داریم که آنها در کشورهای بیشتری مشغول به کار هستند. در واقع، در ۴۰ کشور فعال هستند و مسئولیت و ماموریت اصلی آنها توسعه بازار است. شناخت همه‌جانبه از بازار، بخشی از کار رایزنان فناوری آنها است. در حقیقت، آنها باید شناخت دقیقی از تبادلات فناوری و رویدادهای مهم علم و فناوری داشته باشند، زیرا بازوی توسعه کسب‌وکار شرکت‌های دانش‌بنیان‌ها به‌حساب می‌آیند.

وی بااشاره به اصلی‌ترین اولویت‌های حمایتی گفت: یکی از اولویت‌های چهارگانه مرکز تعاملات بین‌المللی علم و فناوری، صادرات محصولات تولیدشده از سوی شرکت‌های دانش‌بنیان و کسب‌وکارهای نوین است؛ باتوجه به اینکه تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان در ۲ سال اخیر رشد چشگیری داشته، به‌تناسب آن، ظرفیت‌های صادراتی هم افزایش یافته است. چند برنامه اصلی برای توسعه تجارت بین‌الملل دستاوردهای دانش‌بنیان‌ها مدنظر داریم؛ تاسیس باشگاه شرکت‌های برتر صادراتی یکی از این برنامه‌ها بود که سال گذشته راه‌اندازی شد. شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند در یک فرآیند ارزیابی در زمینه توانمندی صادراتی آنها عضو باشگاه شرکت‌های برتر صادراتی شوند و به ارتقای خود در زمینه صادرات بپردازند. در حقیقت، ظرفیت‌هایی فراهم است که دانش‌بنیان‌ها می‌توانند بهره کافی را ببرند.

شرکت‌های فعال، ستاره‌دار می‌شوند

وی بااشاره به رتبه‌بندی ظرفیت‌های صادراتی شرکت‌های دانش‌بنیان گفت: ظرفیت‌های صادراتی شرکت‌های دانش‌بنیان متنوع است؛ شرکت‌های مستعد صادرات، شرکت‌های سه‌ستاره، چهارستاره و پنج‌ستاره جزو دسته‌بندی اصلی قرار می‌گیرند. هرچقدر درجه شرکتی بالاتر برود و به‌عبارتی، توان صادراتی داشته باشد، موفق به گرفتن ستاره و درجه‌های بیشتر می‌شود.

وی ادامه داد: باتوجه به افزایش زیاد شرکت‌های دانش‌بنیان، برنامه‌های جدیدی را در حوزه افزایش توان دانش‌بنیان‌ها از طریق کریدور صادرات برای ورود به بازارهای بین‌المللی ایجاد کردیم تا آنهایی که در سطح پایین‌تری از توانمندی قرار دارند، استعدادهای صادراتی خود را بالا ببرند و ستاره‌دار شوند. برای مثال، با سازمان توسعه تجارت کمیته مشترکی تاسیس کردیم که در خلال آن، مشکلات شرکت‌ها پیگیری شود تا مسیر برای ورود به بازارهای صادراتی تسهیل شود و اگر شرکتی خواهان دریافت نامه‌های حمایتی به وزارت اقتصاد یا گمرک است، بتواند به‌راحتی آنها را دریافت کند.

میرآبادی گفت: یکی دیگر از اقداماتی که در این مرکز پیگیری می‌شود، شناسایی نقاط ضعف شرکت‌های دانش‌بنیان است. برای مثال، اگر دانش‌بنیانی در امر صادرات با شکست‌های پی‌درپی مواجه شود، متناسب با معضلاتش، ابزارهای حمایتی در نظر گرفته شده است. این حمایت‌ها از آماده‌سازی، نوع طراحی سایت، نوع مشاوره حقوقی، آماده‌سازی بازار، مشاوره‌های ارسال بار و.... از مواردی است که به‌صورت‌کلی در حوزه شرکت‌های دانش‌بنیان برنامه‌ها را بروزرسانی کرده‌ایم.

وی افزود: ابزار دیگری که داریم، خانه‌های نوآوری و فناوری است که در ۵۶ کشور ایجاد شده و قرار است، امسال دست‌کم در ۳ تا ۴ کشور دیگر راه‌اندازی شود.مدیر مرکز تعاملات بین‌المللی علم و فناوری بااشاره به موفق‌ترین حوزه‌های صادراتی دانش‌بنیان در سال‌های اخیر گفت: در حوزه‌های ماشین‌آلات و ساخت پیشرفته، زیست‌فناوری و محصولات مربوط به آن، که هم در حوزه سلامت و هم مربوط به بخش کشاورزی است، همچنین در زمینه توسعه تجهیزات‌پزشکی، پیشرفت‌های خوبی در صادرات داشتیم.

صادرات خوب تولیدات فناوری اطلاعات

وی در ادامه بااشاره به توسعه مطلوب دستاوردهای دانش‌بنیان‌های فعال در زمینه فناروی اطلاعات در صادرات گفت: فناوری اطلاعات یکی از حوزه‌های جذاب برای صادرات خدمات است و ما هم شرایط بسیار خوبی در این زمینه داریم و دانش‌بنیان‌ها تولیدات جذابی دارند؛ اما مقایسه رتبه فناوری اطلاعات با دیگر حوزه‌ها تا حدی سخت است، چرا که صادرات محصولات مبتنی بر فناوری اطلاعات که در قالب صادرات و برون‌سپاری انجام می‌شود و چندان اندازه‌گیری نمی‌شوند و به‌همین دلیل، آماری نمی‌توان داشت. خدمات فناوری اطلاعات برای بیشتر کشورها جذاب است و خوشبختانه دانش‌بنیان‌ها توانستند بازارهای خوبی را در اختیار بگیرند. بنابراین، در حوزه ساخت پیشرفته و ماشین‌آلات، زیست‌فناوری هم در حوزه سلامت و هم در بخش کشاورزی، تجهیزات‌پزشکی و فناوری‌اطلاعات پیشرو هستیم و می‌توانیم در بازارهای بین‌المللی حرفی برای گفتن داشته باشیم.

سخن پایانی

بسیاری از کارشناسان اکوسیستم نوآوری معتقدند که  شرکت‌های دانش‌بنیان از همان ابتدا باید محصول خود را با دید بین‌المللی تولید کنند، این روند در طراحی محصول نیز تاثیرگذار است، زیرا شرکت‌ها تنها به رسیدن به مرحله فروش فکر می‌کنند، در حالی که تنها رسیدن کافی نیست. گفتنی است، بازاریابی تخصصی یکی از چالش‌های صادرات شرکت‌های دانش‌بنیان است و بسیاری از بازاریاب‌های جنرال توجهی به بازارسازی ندارند و اولویت‌های بازاریابی محصولات های‌تک را نمی‌شناسند. اما باتوجه به آنچه در گزارش آورده شد، تضاد در تعطیلات آخر هفته هم یکی از چالش‌های فرعی در مسیر صادرات است که بیش از هر شرکتی برای نوپایان این عرصه آسیب‌زا است و موجب به‌هم‌ریختگی و عدم‌برنامه‌ریزی دقیق می‌شود. این فرآیند خود را بیش از هر زمانی در نظام بانکی نشان داده و باتوجه به افزایش روزبه‌روز نرخ ارز در کشور دیرکرد چهارروزه ضرر مالی را برای تجار و دانش‌بنیان‌ها به وجود آورده است.