فیبرهای نوری رشته‌های باریک و بلندی هستند که از ماده‌ای شفاف مانند شیشه یا پلاستیک ساخته شده‌ و در مقایسه با کابل‌های معمولی پهنای باند بالاتری دارند. این رشته‌های شفاف بخش مهمی از تجهیزات ارتباطی زیرساختی جهان را تشکیل می‌دهند و یکی از اصلی‌ترین ابزارهای توسعه مخابرات به شمار می‌روند. امروزه از این تکنولوژی در صنایع جنگ افزاری نیز استفاده می‌شود که از جمله آن می‌توان به برقراری ارتباط و کنترل با آنتن رادار، کنترل و هدایت موشک‌ها و ارتباط زیر دریایی‌ها اشاره کرد. اگر استفاده از فیبر نوری در حوزه درمان و تشخیص بسیاری از بیماری‌ها و آزمایشات را نیز بر فهرست مزایای این فناوری بیافزاییم، بر اهمیت تولید این کالا پی می‌بریم. این درحالی است که فناوری یاد شده سهم قابل توجهی در بخش ارتباطات ایران نداشته و از ظرفیت‌ها و فرصت‌های تولید این فناوری، بهره‌برداری لازم نشده است. صمت در این گزارش به آنچه تا امروز در این فناوری گذشته و ضرورت تولید فیبرنوری با بهره از توان داخل پرداخته است.

وعده تولید فیبر نوری با تولید داخلی محقق می‌شود؟

به گفته عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، براساس مصوبه شورای‌عالی فضای مجازی تا سال ۱۴۰۴ باید ۸۰ درصد خانوارها و ۱۰۰ درصد کسب‌وکارها با متوسط سرعت ۲۵ مگابیت‌برثانیه به پهن‌باند ثابت دسترسی داشته باشند، بر این مبنا، دسترسی ۲۰ میلیون خانوار و ۵ میلیون کسب‌وکار تا سال ۱۴۰۴ به اینترنت پهن‌باند ثابت باید بر بستر فیبر نوری شکل بگیرد. زارع‌پور معتقد است؛ برنامه‌ریزی و راهبری توسعه زیرساخت‌های ارتباطی پر سرعت و با کیفیت پهن‌باند ثابت با تاکید بر بستر فیبر نوری (FTTX) نیازمند برنامه‌ریزی مدون با پیش‌بینی موانع و الزامات است و درحال‌حاضر رگولاتوری تلاش می‌کند کلیات این برنامه را با مشارکت و جمع‌بندی نظرات بازیگران اصلی این حوزه تدوین کند. بسیاری از فعالان این حوزه معتقدند ایران ظرفیت‌های خوبی برای تولید فیبر نوری دارد اما چالش‌های بزرگی نیز پیش روی تولیدکنندگان است که با حمایت دولت باید مرتفع شود. هرچند که مجید سلطانی، مدیرعامل شرکت مخابرات ایران معتقد است؛ با اتکا به توان دانش متخصصان بومی، می‌توان زمینه ارتقا سیستم‌های مخابراتی را ایجاد کرد.

ضرورت تامین نقدینگی برای توسعه فیبر نوری

داود زارعیان؛ معاون تجاری و خدمات مشتریان شرکت مخابرات ایران در گفت‌وگو با صمت گفت: ایران در دهه ۷۰ تولید فیبر نوری و کابل مسی را در کارخانجات شهید قندی یزد آغاز کرد. نیمه اول سال ۱۳۷۰ نیز کارخانه تولید فیبر نوری در تهران راه‌اندازی شدکه وابسته به مجموعه کارخانه‌های شهید قندی بود. هر ۲ کارخانه زیر نظر وزارت پست، تلگراف و تلفن وقت بود. رفته‌رفته با توسعه طرح‌های خصوصی‌سازی هر ۲ کارخانه به بخش خصوصی واگذار شدند که درحال‌حاضر نیز درزمینه تولید کابل مسی، کابل برق و فیبر نوری فعال هستند. در کنار کارخانه شهید قندی چند کارخانه دیگر نیز در کشور شروع به تولید فیبرنوری و کابل مسی کردند اما تولید آنها به‌اندازه تولیدات کارخانه شهید قندی نیست.

زارعیان با تاکید بر خودکفایی در بحث تولید کابل(به‌جز بخش مواد اصلی) گفت: اگر شرکت‌های اپراتوری بتوانند نقدینگی لازم را تامین کنند، امکان تولید گسترده و صادرات‌محور نیز وجود دارد.

معاون تجاری و خدمات مشتریان شرکت مخابرات ایران با اشاره به برنامه توسعه فیبر نوری در کشور گفت: بر اساس برنامه وزارت اطلاعات و ارتباطات، تا پایان دولت سیزدهم باید ۲۰ میلیون پوشش فیبر نوری محقق شود که با برنامه‌ریزی می‌توان به این هدفگذاری رسید. بحث دوم نیز اتصال به فیبر نوری است که اصولا ۳۰ تا ۴۰ درصد در سال‌های اول، بعد از پوشش امکان‌پذیر است.

زارعیان تولید فیبر نوری به‌عنوان شبکه اصلی انتقال اطلاعات در کشور را یک ضرورت انکارناپذیر دانست و گفت: روزبه‌روز مصرف اینترنت در کشور افزایش پیدا می‌کند و به این ترتیب نیاز به اینترنت با سرعت‌بالا یک ضرورت است.

معاون تجاری و خدمات مشتریان شرکت مخابرات با اشاره بر ضرورت سرعت در توسعه فیبر نوری تاکید کرد: ایران یکی از قدیمی‌ترین تولیدکنندگان کابل فیبر نوری در جهان است. اما دانش فن و مواد اولیه مورد نیاز برای تولید فیبرنوری در کشور وجود دارد و علاوه بر آن در مرکز یک بازار خوب صادراتی برای کابل و فیبر نوری قرار داریم. بنابراین ایران برای تولید و فروش این کالاها دارای موقعیت استراتژیکی است که می‌توان با بهره از آن علاوه بر جلوگیری از ارزبری به ارزآوری نیز رسید.

فرصتی که از دست رفت

محمدحسن بیگدلو کارشناس حوزه فیبر نوری در گفت‌وگو با صمت گفت: سال ۱۳۷۰ تولید فیبر نوری در مرکز تحقیقات مخابرات به صورت آزمایشگاهی آغاز شد. برخی از اساتید مخابرات مانند محمدصادق ذبیحی تکنولوژی فیبر را وارد ایران کردند و این تکنولوژی در سال ۱۳۷۲ وارد عرصه تولید شد. در سال ۱۳۷۳ نیز به صورت رسمی فیبر تولید می‌کردیم. تا سال ۱۳۸۱ تولید فیبر نوری ادامه داشت اما با کوتاه نگری برخی مسئولان وقت کارخانه فیبر نوری تعطیل شد. دوباره سال ۱۳۸۵ کارخانه شهید قندی، فیبر مولتی‌مود را حدود ۶ ماه تولید کرد که این‌بار روند تولید به طور کامل متوقف شد.

بیگدلو اظهار کرد: برخی از کارشناسان خبره این حوزه تلاش بسیاری کردند تا دستگاه‌های قدیمی احیا شوند اما تلاش‌ها موفق‌آمیز نبود. در نهایت هم مجموعه شهید قندی، کارخانه فیبر نوری را به شرکت خدمات ارتباطی و الکترونیکی ایرانیان نت فروخت. قطعات دستگاه‌ها باز شده و به صورت آهن‌پاره از کارخانه خارج شد. دستگاه‌های کنترل کیفیت هم در سال ۱۳۸۸ طی قرارداد شخصی به کارخانه شهید قندی یزد فرستاده شد. دستگاه‌های کنترل کیفیت‌ خیلی حجیم نیستند و به صورت رومیزی قابل استفاده هستند.

وی افزود: دستگاهی به عنوان ژئومتریک در آن زمان وجود داشت که پارامترهای هندسی فیبر نوری را اندازه‌گیری می‌کرد. در ایران همان یک عدد دستگاه ژئومتریک موجود بود. در فرآیند یاد شده، به جز دستگاه‌های کنترل کیفیت، مابقی دستگاه‌ها به صورت قطعات منفک مانند آهن‌پاره از رده خارج شده و در مزایده به فروش رفتند.

این کارشناس با اشاره به ارزبری واردات فیبر نوری و صرفه‌جویی ارزی در صورت تولید داخلی گفت: بحث تکنولوژی فیبر نوری موضوعی نیست که با بهره مالی قابل‌مقایسه باشد. در سال ۱۳۸۷ که کارهای تحقیقاتی را آغاز کردیم، فیبرهای خاص برای صنایع مختلف تولید می‌شد و نیاز بسیاری از صنایع استراتژیک را برطرف می‌کرد. در اصل زمانی که تکنولوژی تولید فیبر را داشته باشیم؛ امکان تولید انواع فیبرها برای کشور ایجاد می‌شود. در مورد تولید فیبرنوری موضوع صرفه‌جویی در ارزبری نسبت به از دست دادن تکنولوژی از اهمیت دوم برخوردار است.

وی با تاکید بر اهمیت دستاورد فناورانه فیبرنوری گفت: سطح فناوری فیبر نوری کشورهایی مانند چین در دهه ۷۰ همانند ایران بود و دستگاه کنترل کیفیت ایران جزو بهترین دستگاه‌ها به شمار می‌رفت. اما به دنبال نبود حمایت لازم این تولیدات متوقف و دستگاه‌ها از رده خارج شدند. با اینهمه درحال‌حاضر در بحث تولید و صادرات کابل وضعیت خوبی داریم و با حمایت دولت می‌توانیم با تکیه بر توان شرکت‌های خصوصی در موضوع تولید فیبر نیز به موفقیت برسیم.

وی در پایان گفت: هنوز نیروهای متخصصی که تجربه تولید فیبر نوری را داشتند، حاضر به ادامه این روند هستند اما نباید چرخ را از ابتدا ساخت. تولید فیبر نوری هنوز توجیه‌پذیر است و تیم تولیدکننده دوباره می‌تواند گردهم‌آیند. به علاوه اینکه بازار تولید فیبر در دنیا گسترده شده و در حوزه واردات تجهیزات می‌توانیم مذاکرات را آغاز کنیم.

تحریم، مانع همیشگی توسعه فناوری

جلال ترابی، کارشناس فناوری اطلاعات در گفت‌وگو با صمت گفت: مسئولان در بحث بومی‌سازی فیبر نوری مدعی هستند که روند کار کامل شده است اما این اظهارات با واقعیت فاصله دارد. به همین دلیل نیز وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات از راه‌اندازی ۲۰ میلیون پورت فیبر نوری تا پایان دولت سخن می‌گوید.

ترابی افزود: عملا پهنای باند کشور آنگونه که ادعا می‌شود، بالا نرفته و این امر زمان دسترسی کاربران به اینترنت دیتا و ADSL کاملا مشهود است. در اصل در موضوع فیبر نوری با ۲حوزه «زیرساخت» و «دیتاسنترها» مواجه هستیم.دولت مدعی تکمیل زیرساخت‌هاست اما در محور دیتاسنترها جای کار بسیار است.

ترابی بااشاره به محدودیت‌های ناشی از تحریم گفت: تحریم‌ها دستیابی به یک سری از فناوری‌ها را با مشکل مواجه کرده و به همین دلیل روند توسعه تولید فیبر نوری نیز کند شده است. البته گام‌هایی برای بومی‌سازی تولید مواد اولیه نیز برداشته شده است. مواد اولیه‌ای که داخل فیبر نوری استفاده می‌شود، درحال‌حاضر وارداتی است.

وی افزود: در بحث فیبر نوری اگر بومی‌سازی به صورت کامل انجام شود، منجر به کاهش هزینه‌ها خواهد شد و به خودکفایی خواهیم رسید. ایران توانایی تولید بعضی از مواد اولیه برای تولید فیبر نوری را دارد. پیش‌بینی می‌شود تا چند سال آینده به صورت کامل توانایی تولید مواد اولیه را داشته باشیم.

سخن پایانی

بسیاری از کارشناسان تولید فیبرنوری در کشور را ضروری دانسته و معتقدند در شرایط کنونی باید از ظرفیت‌ها و منابع کشور در این خصوص استفاده شود. از سوی دیگر برای تولید فیبر نوری در کشور، توجه به نگاه‌های فناورانه از الزاماتی است که باید در دستور کار دولت قرار گیرد.

برهمین اساس نیز چندی پیش، تفاهمنامه همکاری توسعه بومی‌سازی تار نوری، مابین وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات، ستاد توسعه فناوری‌های اقتصاد دیجیتال و هوشمند‌سازی معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری، کانون هماهنگی دانش صنعت و بازار فاوا سندیکای صنعت مخابرات ایران و کانون زنجیره ارزش سیلیکان به امضا رسید.