ساخت جعبه کفش سخت‌تر از موشک است
امروزه یکی از نشانه‌های قدرتمند در جهان، توسعه و پیشرفت کشورها در فناوری‌های فضایی است، در واقع اگر هر کشوری گامی در راستای تسخیر فضا بردارد، به‌عبارتی می‌تواند، ادعا کند از قدرت‌های جهان به‌شمار می‌رود.
امروزه یکی از نشانه های قدرتمند در جهان، توسعه و پیشرفت کشورها در فناوری های فضایی است، در واقع اگر هر کشوری گامی در راستای تسخیر فضا بردارد، به عبارتی می تواند، ادعا کند از قدرت های جهان به شمار می رود. در اصل همه چیز تحت کنترل داده و اطلاعاتی است که از سوی ماهواره ها به زمین مخابره می شود و در حال حاضر نسل کنونی ماهواره ها نانوماهواره هایی هستند که افزون بر ابعاد کوچک تر، قابلیت های بالاتری هم در ارسال اطلاعات دارند، در حقیقت در آینده ای نزدیک، فضای بیرونی کره آبی و خاکی ما جایگاه ماهواره هایی می شود که شاید به اندازه یک جعبه کفش باشند. اقتصاد آینده دنیا ارتباط زیادی با این ماهواره های کوچک و مکعبی خواهد داشت. صمت در این گزارش ضمن معرفی قابلیت های نانوماهواره ها به بررسی چالش های توسعه نانوماهواره در ایران، پرداخته است.
ماراتن فضایی، پول به همراه داشت
امروزه تاثیر ملموس ماهواره ها بر زندگی بشر فرآیندی انکارنشدنی است؛ ماهواره هایی که به ما در پیش بینی وضع هوا، برقراری ارتباط از راه دور، امکانات آدرس یابی کمک زیادی کرده و باعث شده اند بشر دوران جدیدی را تجربه کند؛ دورانی که شباهت زیادی به داستان های تخیلی یک سده گذشته دارد. اکنون این ماهواره ها در ابعادی بسیار بسیار کوچک تر از نسل های پیشین خود با امکاناتی یکسان و حتی در برخی موارد بیشتر در خدمت انسان درآمده اند. گفتنی است، نانوماهواره ها حدود یک دهه است که همراه پدربزرگ های غول پیکر خود راهی فضا می شوند تا با سنجنده های دقیق خود زمین را دور بزنند و براساس اهدافی که پرتاب شده اند، اطلاعات را به انسان های روی زمین ارسال کنند. رشد و گسترش اطلاعات ماهواره ای و امکاناتی که به بشر داده اند، مدیون عصر جنگ سرد و تلاش های شوروی و امریکا برای تصاحب فضا بود؛ اینکه کدام کشور زودتر در فضای تاریک کیهانی پا می گذاشت و ماهواره کدام کشور زودتر بر مدار می نشست، امری حیثیتی بود که 2 کشور می خواستند با سلاح علم، قدرت خود را به رخ طرف مقابل بکشند، اما طولی نکشید که 2 کشور دست از لجبازی های سیاسی برداشتند و با فروپاشی شوروی، امریکا پیروز جنگ های فضایی شد. بعد از این زمان بود که این دستاوردها رشد اقتصادی و دگرگونی تمدن بشری را به همراه داشت، در واقع از این زمان به بعد، فضا نه تنها عرصه رقابت برای قدرت نمایی کشورها به حساب آمد، بلکه عرصه ای برای کسب ثروت هم شد.
نانوماهواره ها به جای نسل های قبلی
با تولد ماهواره ها، اطلاعات منحصربه فردی از زمین به انسان مخابره شد؛ اطلاعاتی که به انسان کمک بیشتری در آمایش سرزمین و پیش بینی های اقلیمی می کرد. طبق مطالعات انجام گرفته، ماهواره ها براساس ماموریت و نوع کاربردشان به 7 نوع ارتباطی و مخابراتی، هواشناسی، موقعیت یابی و ناوبری، تحقیقاتی، نظامی، جاسوسی و ماهواره های شناسایی یا مشاهده زمین تقسیم می شوند، در همین راستا شرکت های دانش بنیان زیادی هم در سراسر دنیا تلاش کردند، فعالیت های گسترده ای در این عرصه داشته باشند و امروزه آنها به فناوری نانوماهواره دسترسی پیدا کرده اند؛ ماهواره هایی با ابعاد بسیار کوچک که ضمن اینکه مشکلات ماهواره های بزرگ را نداشتند، اقتصادی تر هستند و ویژگی های منحصربه فردتری دارند.
از نمایش تا بهره اقتصادی
سجاد غضنفری نیا، کارشناس بخش طراحی سیستمی پژوهشگاه سامانه های ماهواره ای سازمان فضایی ایران و موسس یک شرکت دانش بنیان در زمینه فناوری فضایی در گفت وگو با صمت درباره کاربرد نانوماهواره ها در زندگی امروز بشر گفت: پرتاب نانوماهواره در صنعت فضایی دنیا، ابتدا برای نمایش فناوری در فضا مطرح شد. به عبارت دیگر، سازمان های فضایی برای نمایش فناوری های جدید در مدار زمین، از ماهواره هایی با ابعاد کوچک تر استفاده می کردند، در واقع در کنار ماهواره اصلی، نانوماهواره ها هم روی پرتاب گر قرار می گرفت تا فرصت حضور در فضا را پیدا کند. پس از مدتی، دانشمندان به این نتیجه رسیدند که فارغ از نمایش فناوری می توان استفاده های بهتری هم از این نوع ماهواره ها داشت، به گونه ای که بتوان کاربردهای فناورانه آن را در زندگی بشر عملی کرد. گفتنی است، نانوماهواره ها از میکروماهواره ها، کوچک ترهستند و جرم آنها تا ۱۰ کیلوگرم است.
وی افزود: باتوجه به اینکه در یک پروژه فضایی، مسئله اصلی هزینه پرتاپ ماهواره است؛ استفاده از سامانه هایی که به لحاظ جرمی و وزنی سبک تر هستند، هزینه کمتری را برای شرکت ها یا سازمان های فضایی رقم می زند؛ بنابراین این فرصت در ابتدای کار از سوی صنایع پیشرو مورداستفاده قرار گرفت.
غضنفری نیا گفت: با پیشرفت تجهیزات الکترونیکی، برنامه های فضایی رویکرد بهره بردارانه گرفت و سازمان های فضایی ترجیح دادند، از این تجهیزات برای توسعه فعالیت هایی که تاثیر زیادی بر زندگی بشری دارند، استفاده کنند. آغاز کار نانوماهواره ها با خدمات مخابراتی شروع شد و در حال حاضر ماموریت های دیگری با استفاده از این ماهواره ها انجام می شود. گفتنی است، تجهیزات الکترونیکی که سازندگان در نانوماهواره ها به کار می گرفتند، به طوردقیق همان تجهیزاتی بود که در تلفن های همراه و تلویزیون ها استفاده می شد، به همین دلیل ساخت بدنه نانوماهواره ها در عمل کار سختی نبود.
وی بااشاره به تشکیل منظومه ماهواره ها گفت: ماموریت محور کردن این نوع ماهواره ها در صنعت فضایی باعث شد، نقش نانوماهواره ها پررنگ تر و جدی تر از پیش موردبررسی قرار گیرد؛ به گونه ای که امروزه این ماهواره ها جای بسیاری از ماهواره های بزرگ را گرفتند و کشورها به ویژه در قاره اروپا، به نوعی ظرفیت سازی کردند تا منظومه ای از نانوماهواره ها، در مدارهای زمین شکل بگیرد.
این فعال در عرصه صنعت فضایی ایران گفت: با پیشرفت تجهیزات در ساخت نانوماهواره ها، با مجموعه ای از سخت افزارهایی مواجهیم که عملکردی در حد ماهواره های بزرگ دارند؛ کیفیت خروجی آنها در ماموریت های مخابراتی چه از نظر سنجشی و چه از لحاظ اندازه گیری های دقیق، مطلوب است، به گونه ای که می تواند به شدت مورداستفاده زندگی روزمره بشر واقع شود.
تولد یک بازیگر صنعتی در ایران
غضنفری نیا در پاسخ به این پرسش که باتوجه به اینکه نانوماهواره ها هزینه های کمتری را می طلبند، جایگاه ایران در استفاده از آن کجا است؟ گفت: فعالیت های ماهواره ای در کشور ما زمانی آغاز شد که نانوماهواره ها در جهان شناخته نشده بودند؛ حتی پرتاب های اشتراکی هم چندان انجام نمی گرفت، به همین دلیل ورود به صنعت فضایی در ایران با پرتاپ مستقل ماهواره ها همراه بود. علاوه بر آن، به دلیل نبود زیرساخت های مناسب، امکان اینکه سراغ نانوماهواره ها بروند، وجود نداشت.
وی ادامه داد: باتوجه به راهبردهای بالادستی، توسعه فناوری فضایی منوط به رفع نیازها بوده که نتایج مشخصی هم داشته است، به همین سبب، توجه چندانی به نانوماهواره ها نداشتند. در کل، توسعه فناوری فضایی در کشور باتوجه به راهبردهای موردنظر چندان برمبنای توسعه نانوماهواره نبود.
به گفته غضنفری نیا، باوجود رویکردهای مشخص در صنعت فضایی ایران، نانوماهواره ها زودتر از آنچه فکرش را می کردیم؛ جای خود را در کشور پیدا کرد. در ابتدای امر، با اهداف آموزشی در دانشگاه ها مورداستفاده قرار گرفت و به راحتی توانست جایگاه خود را به عنوان یک بازیگر صنعتی در صنعت فضا پیدا کند. گفتنی است، امروزه شرکت های دانش بنیانی تاسیس شده اند که در این راستا فعالیت تخصصی می کنند.
وی ادامه داد: از آنجایی که ساختار کشور در توسعه فناوری فضایی بازارمحور نبوده و نیست، تولیدات این حوزه خریداری نداشته و از طرفی هم کاربرد مشخصی هم برای آن تعریف نشده است، به همین دلیل چنین اکوسیستمی نمی تواند پایداری چندانی داشته باشد. در این شرایط، تاثیر افرادی که به ایجاد یک بازار واحد برای این صنعت فکر می کنند، انکارنشدنی است. هدف این است که سازندگان و صاحبان فناوری بتوانند جایی برای تبادل و عرضه داشته باشند.
به گفته غضنفری نیا، مشکل بعدی در توسعه نیافتن نانوفناوری ها در صنعت فضایی کشور، نبود زیرساخت های لازم، هم به لحاظ سخت افزاری و نرم افزاری و هم به لحاظ مشاوره ای است. به صورت کلی، زیرساخت های مناسب در فضای کسب وکار نداریم. اگر کشورهای موفق در این زمینه توانستند، بازار و صنعتی با سودهای چندبرابری ایجاد کنند، دلیلش به ایجاد زیرساخت های مناسب در هر کسب وکار پیش از هر اقدامی برمی گردد.
یک نمونه موفق برای تحول در سبک زندگی
همان گونه که پیش تر هم گفته شد، فناوری های فضایی بیش از آنچه بشر فکرش را می کرد، توانست سبک زندگی بشری را متحول کند. از روزی که ماهواره ها در امر پیش بینی، کمک های مهمی به بشر کردند، آنها تصمیم گرفتند در راستای بهره وری و افزایش تولید از این مزیت، نهایت استفاده را ببرند.
ماهواره ها به کمک کشاورزان می آیند
سارا میرشکاری، رئیس یک شرکت دانش بنیان در زمینه کاربرد اطلاعات ماهواره ای در کشاورزی در گفت وگویی که چندی پیش با صمت داشته است، گفت: به اعتقاد من، جمع آوری و تحلیل داده های فضایی می تواند کمک شایانی برای توسعه کشاورزی مدرن کند، در حقیقت از طریق فناوری فضایی و داده هایی که از سطح وسیع گرفته می شود، می توانیم اطلاعات را با هزینه کمتر در اختیار بشر بگذاریم، همچنین ابزاری نظیر پهپاد هم می تواند در سطوح کوچک تر و اگر کلان تر ببینیم، ماهواره می تواند کمک زیادتری کند. گفتنی است، در کنار تمامی این داده ها، الگوریتم های هوش مصنوعی است که می تواند مدد بیشتری در توسعه کشاورزی مدرن برساند، در نتیجه کشاورزی ما راهی جز این ندارد که بتواند عملکرد زمین را با حفظ منابع محیط زیست و با کاهش هزینه ها افزایش دهد و کشاورزان از روش های بهینه استفاده کنند.
چشم به داده های خارجی ها
میرشکاری بااشاره به روند دسترسی به داده های ماهواره ای گفت: بیشتر شرکت های دانش بنیان در این عرصه، داده ها را از ماهواره های کشورهای دیگر دریافت می کنند. گفتنی است، مشکلات زیادی در بخش زیرساختی دریافت داده از ماهواره های داخلی وجود دارد. چالش اصلی دانش بنیان ها در توسعه فناوری مدرن، این است که هنوز داده های ماهواره ای ایران در اختیار کسب وکارها گذاشته نمی شود، در واقع هنوز نمی توانیم در این زمینه ادعای خودکفایی کنیم.
وی افزود: بیشتر داده هایی که استفاده می کنیم، تصاویر خام ماهواره های تصویربرداری و داده های هواشناسی است، اما خوشبختانه توانستیم با داده های موجود و در قالب فناوری های به روز، وقوع خشکسالی را با دقت بالایی پیش بینی کنیم و هشدار لازم را به کشاورزان در هنگام وقوع خشکسالی بدهیم.
به گفته میرشکاری، در حال حاضر نزدیک به ۱۳۰۰ کاربر از اپلیکیشن این شرکت دانش بنیان استفاده می کنند، در واقع کشاورزانی که تنها یک گوشی هوشمند داشته باشند، می توانند از خدمات این شرکت بهره مند شوند. وی دراین باره گفت: در تلاش هستیم که این تعداد را بالا ببریم و داده های خود را کامل تر کنیم، در حقیقت با کمک کشاورزان در تلاش هستیم تا دقت کار را بالا ببریم.
سخن پایانی
باتوجه به موارد یادشده، شاید از خود بپرسید چرا برخی کشورها نظیر ایران در امر ساخت ماهواره و نانوماهواره حرفی برای گفتن ندارند؛ اگر ساخت موشک های فضاپیمای جنگی را کنار بگذاریم، کمابیش در فناوری های فضایی حرفی برای گفتن نداریم. اگر هم ماهواره ای ارسال شده، هنوز موفق به دریافت اطلاعات و داده نشده ایم. از عواملی که اجازه نداده، کشور دارای یک اکوسیستم پایدار در صنعت فضایی به صورت خاص در نانو ماهواره ها شود، نبود برنامه مشخص و دقیق در کشور است، همچنین می توان به فقدان فرآیندهای حمایتی مشخص هم اشاره کرد. به عبارت دیگر، اگر شرکت یا استارت آپی هم در این زمینه موفق شود، نمی داند که چگونه باید از خدمات حمایتی برخوردار شود. از سوی دیگر هم، ایجاد ساختارهای حمایتی موردنیاز در بخش خصوصی، تا حد زیادی محال است.
