توجه به بهداشت و سلامت در حوزه‌های کاری اهمیت بیشتری دارد. فعالیت در هر بخشی با خطراتی همراه است اما این خطرات در برخی مشاغل همچون بخش معدن و صنایع معدنی به‌مراتب پررنگ‌تر هستند، تا جایی‌که هر ساله شاهد بروز حوادث در بخش معدن و صنایع معدنی هستیم که سلامت کارکنان این بخش را تهدید می‌کند. درنتیجه شاخصه‌های ایمنی، بهداشت و همچنین ارتقای سطح امنیت محیط کار باید بیش از پیش موردتوجه قرار گیرد. با توجه به کاستی‌هایی که در این بخش شاهد آن هستیم انتظار می‌رود نظارت بر اجرای فعالیت‌های معدنی و صنایع وابسته به آن و همچنین توجه به شاخصه‌های ایمنی و بهداشت در محیط‌های کاری بیش از پیش افزایش یابد.

حمایت از رکن اساسی تولید

سعید برزگر، کارشناس صنایع معدنی در گفت‌وگو باصمت و درباره اهمیت ایمنی و توجه به شاخصه‌های بهداشت در بخش معدن و صنایع معدنی گفت: در عصر حاضر نیروی کار به‌عنوان رکن اساسی تولید شناخته می‌شود و تاثیر بسزایی بر توسعه عملکردی صنایع دارد؛ درنتیجه ایمنی کارگران و توجه به شاخصه‌های سلامت و بهداشت آنها از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.

وی در ادامه افزود: ایران از ظرفیت‌های ویژه‌ای در بخش معدن و صنایع وابسته به آن برخوردار است، درنتیجه توسعه فعالیت‌های معدنی اهمیت دارد. با این وجود، همزمان با توسعه ظرفیت‌های این بخش باید به بهبود شاخصه‌های ایمنی نیز توجه داشت. خوشبختانه در طول سال‌های گذشته اقدامات خوبی برای ارتقای سطح ایمنی و بهداشت در محیط‌های کاری اجرایی شده، تاجایی که ایمنی یکی از ارکان توسعه پایدار است. 

برزگر در ادامه خاطرنشان کرد: علاوه بر این، توجه به حوادث حین کار بیش از پیش اهمیت یافته و صاحبان کسب‌وکارهای گوناگون موظف هستند اقدامات پیشگیرانه‌ای برای حفظ جان نیروی کار ترتیب دهند. موضوع ایمنی یا بهداشت در فعالیت‌های بخش معدن و صنایع معدنی ذیل عنوان HSE (ایمنی، بهداشت و محیط‌زیست) موردتوجه قرار دارد. بدین ترتیب موضوعاتی همچون ایمنی کار، رعایت موازین بهداشتی و ارگونومی کار موردتوجه است. هر واحد صنعتی و معدنی موظف است واحد ایمنی، بهداشت و محیط‌زیست داشته باشد و اهداف تعیین شده در این بخش را دنبال کند. 

حوادث کار در کشورهای کمتر توسعه‌یافته

این کارشناس صنایع معدنی گفت: با شناخت اهمیت و جایگاه نیروی انسانی در مجموعه‌های گوناگون، تلاش گسترده‌ای برای ارتقای سطح ایمنی کارکنان شده است. با این وجود، توجه به شاخصه‌های ایمنی کارکنان در کشورهای در حال توسعه یا کمتر توسعه‌یافته، آن‌طور که باید موردتوجه نیست. این موضوع به‌ویژه در واحدهای کوچک کمتر اهمیت دارد؛ یعنی در موارد متعددی با ارزیابی عملکرد شرکت‌های کوچک در حوزه ایمنی و بهداشت در می‌یابیم که این واحدها در مقوله طراحی تجهیزات و پلتفرم‌ها، معابر دسترسی، سکوهای کاری و... به‌خوبی عمل نکرده‌اند. یا به بیانی دیگر توجه به شاخصه‌های ایمنی از شروع به‌کار یک مجموعه و مرحله آماده‌سازی آن برای شروع یک فعالیت صنعتی و معدنی، آنقدر که باید و انتظار می‌رود، موردتوجه قرار نمی‌گیرد.

این کارشناس صنایع معدنی گفت: حال با توجه به کاستی‌های موجود، شاهد اتفاقاتی هستیم که سلامت کارکنان را به‌خطر می‌اندازد؛ کما اینکه هرازگاهی اخباری ناخوشایند از بروز یک حادثه در صنعتی به گوش می‌رسد. بنابراین باید با عزمی جدی برای بهبود شرایط در سریع‌ترین زمان ممکن تلاش کرد. 

وی در ادامه تاکید کرد: وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی وظیفه رسیدگی به شرایط محیط کار و توجه به الزامات ایمنی کارگران را برعهده دارد اما بودجه اختصاص یافته به این سازمان محدود است و نظارت کافی بر این بخش وجود ندارد. علاوه بر این، شاهد نواقص قانونی متعددی در این بخش هستیم. به‌عنوان مثال، فردی که با عنوان مسئول فنی بر ایمنی بخش معادن نظارت می‌کند، حقوق خود را از صاحب معدن یا بهره‌بردار آن دریافت می‌کند. همین وابستگی مالی فرد ناظر بر حوزه ایمنی، نقطه ضعفی اساسی در این بخش به‌شمار می‌رود و از حساسیت‌های موجود در این حوزه می‌کاهد.

برزگر گفت: همانطور که پیش‌تر هم اشاره شد ایمنی و بهداشت درباره سلامت کارگران مطرح می‌شود اما همزمان محیط زیست و توجه به حفظ آن نیز اهمیت می‌یابد. در واقع توجه صنایع به محیط زیست، ضامن تامین بهداشت عمومی جامعه است. واحدهای فعال در بخش صنعت و معدن موظف هستند طرحی زیست‌محیطی داشته باشند و حفاظت از آب، خاک و هوا را در دستور کار خود قرار دهند و در واقع راهکارهایی اساسی برای جلوگیری از آلودگی محیط زیست هنگام فعالیت خود داشته باشند. 

وی افزود: فعالیت در حوزه صنایع معدنی با خطراتی برای محیط زیست همراه است.

 با این وجود باید تاکید کرد که زمین امانتی در اختیار ما و حفظ آن ضرورتی برای تداوم نسل بشر است؛ بنابراین از صاحبان صنایع انتظار می‌رود در راستای مسئولیت‌های اجتماعی خود، حفظ و صیانت از زمین را جدی بگیرند. به‌ویژه آنکه باید تاکید کرد حفاظت از محیط زیست منافاتی با تولید ندارد. با این وجود در مواردی شاهدیم که بخشی از پسماندهای تولید وارد آب یا هوا می‌شود؛ این پسماندها از یک‌سو زمینه آلایندگی محیط ‌زیست را فراهم می‌کنند و از سوی دیگر، همراه آنها بخشی از فلزات یا منابع معدنی ارزشمند از روند تولید خارج می‌شوند. با این حال می‌توان ضمن بهره‌مندی از فلزات ارزشمند پسماندها، بهره‌وری تولید را افزایش داد و گامی مثبت در جهت حفاظت از محیط ‌زیست برداشت.

این کارشناس صنعتی در پایان خاطرنشان کرد: البته توجه به شاخصه‌های محیط زیستی به الزاماتی همچون تخصیص سرمایه نیاز دارد. نصب، نگهداری و پایش تجهیزات محیط ‌زیستی عموما هزینه‌بر هستند. این اقدام نیازمند بهره‌گیری از تخصص تکنسین‌های مجهز و نگاه مدیریتی در این‌باره است. با توجه به موارد یادشده انتظار می‌رود صنعتگران و سیاست‌گذاران بیش از پیش شاخصه‌های مرتبط با بهداشت و سلامت افراد را موردتوجه قرار دهند.

ضرورت کاهش حوادث کار

حسن حسینقلی، فعال صنعت سرب و روی در گفت‌وگو باصمت و در ارزیابی توجه بخش معدن و صنایع معدنی نسبت به بهداشت و ایمنی کارکنان، عنوان کرد: نیروی انسانی مهم‌ترین رکن هر بنگاه به‌شمار می‌رود تا جایی‌که در دنیای کنونی از نیروی انسانی با عنوان سرمایه یاد می‌شود. کارگران یک مجموعه، حکم سرمایه‌های تجدیدناپذیر را دارند. این سرمایه انسانی نقشی اساسی و بدون جایگزین در اجرای فعالیت‌های تولیدی، صنعتی و بخش معدن و صنایع وابسته به آن دارد.

این فعال صنعت سرب و روی افزود: خوشبختانه صاحبان کسب‌وکارها و فعالان بخش معدن و صنایع معدنی به خوبی متوجه اهمیت و اثرگذاری کارگران این بخش بر کارآیی تولید شده‌اند. در نبود نیروی انسانی، ابزار و تجهیزات تولید فاقد کارآیی هستند. بدین ترتیب می‌توان اینطور مدعی شد که نیروی انسانی اهمیت واقعی خود را یافته است. البته در این میان کمبود نیروی انسانی متخصص و کارآمد نیز بر اهمیت کارکنان هر مجموعه می‌افزاید.

حسینقلی خاطرنشان کرد: علاوه بر موارد یادشده که حکایت از اثرگذاری و اهمیت نیروی کار در فرآیند تولید دارد باید خاطرنشان کرد که تامین امنیت و حفظ ایمنی کارکنان از بعد انسانی نیز باید در اولویت باشد؛ بنابراین در مجموعه‌های معدنی و صنایع وابسته به آن تلاش می‌شود تا حفظ جان و سلامت کارگران در اولویت باشد.

وی گفت: فعالیت در بخش معدن و صنایع وابسته به آن به سبب ماهیت فعالیت‌های این بخش، خطرات بیشتری را برای فعالان معدنی به دنبال دارد؛ درنتیجه تامین امنیت کارکنان در این بخش، از اهمیت بیشتری برخوردار است.

حسینقلی افزود: خوشبختانه در سال‌های اخیر، به حفظ امنیت و سلامت کارکنان توجه بیشتری می‌شود تاجایی‌که حفظ جان انسان‌ها نسبت به سودآوری تولید در اولویت قرار گرفته است. این فعال صنعت سرب و روی افزود: بدون تردید وجود قوانین درست به اجرای فاکتورهای ایمنی در محیط‌های کاری کمک می‌کند. این فاکتورها باید متناسب با هر شرایط کاری تبیین و متناسب با آن برنامه‌ریزی شود.

وی اظهارکرد: میزان خطر فعالیت در معادن مختلف و صنایع معدنی بسته به نوع محصول تولیدی، متفاوت است. فعالیت در برخی حوزه‌ها با ریسک بیشتری همراه است. درنتیجه شاخصه‌های ایمنی بسته به نوع خطراتی که انسان‌ها یا نیروی کار را تهدید می‌کند، متفاوت خواهد بود.

نبود نقدینگی و بی‌توجهی به ایمنی

حسینقلی همچنین خاطرنشان کرد: در طول سال‌های گذشته شاهد تحمیل انواع فشارها از سوی سیاست‌گذاران بر فعالان بخش معدن و صنایع معدنی، به‌ویژه در حلقه‌های بالادستی بوده‌ایم. این فشارها که اغلب با هدف حمایت از صنایع میانی اجرایی می‌شود، سودآوری تولیدکنندگان در حلقه‌های بالایی را به‌شدت کاهش داده یا در مواردی این واحدها را در مرز زیاندهی قرار می‌دهد. از مهم‌ترین این سیاست‌های سرکوب قیمت می‌توان به پایین نگه داشتن بهای زغال‌سنگ و سنگ آهن اشاره کرد. 

در چنین شرایطی و با توجه به مشکلات مالی که روند فعالیت صنعتگران را تحت‌تاثیر قرار داده، توجه به شاخصه‌های امنیت رنگ می‌بازد. بنابراین می‌توان اینطور مدعی شد که سیاست‌گذاری‌ غلط، خود یکی از عوامل به خطر افتادن جان انسان‌هاست. وی با اشاره به رشد چندین برابری حقوق دولتی که از صاحبان معادن دریافت می‌شود، افزود: متاسفانه در طول سال‌های گذشته رشد چندین برابری حقوق دولتی معادن بوده‌ایم.

 البته باید اعتراف کرد این فشاری که بر کارفرما وارد می‌شود، با کسر هزینه از خدمات به کارگران تامین می‌شود. حال چنانچه مسئولان به این چالش‌ها واقف باشند، می‌توانند با تغییر سیاست‌های خود، این خطرات را به حداقل برسانند.

حسینقلی با اشاره به حوادثی که در طول سال‌های اخیر در بخش معدن و صنایع معدنی شاهد آن بودیم، افزود: آموزش کارکنان نقشی اساسی در تامین امنیت این افراد دارد. کارکنان باید نسبت به خطرات محیط کاری خود آشنایی کامل داشته باشند، در غیر این صورت، همین نبود شناخت، سلامت آنها یا سایر همکاران‌شان را به خطر خواهد انداخت. به همین دلیل نیز ایمنی و بهداشت در کنار هم معنی می‌یابد. بنابراین از صاحبان کسب‌وکارها انتظار می‌رود همزمان با تامین تجهیزات مناسب برای حفظ سلامت کارکنان، راهکارهای اصولی را به آنها آموزش دهند.

سخن پایانی

فعالان صنعتی و صاحبان کسب‌وکارهای وابسته به بخش معدن معتقد هستند با وجود تمام تلاش‌هایی که در طول سال‌های گذشته برای ارتقای سطح سلامت کارگران انجام شده اما همچنان شاهد چالش‌هایی در این بخش هستیم. کمبودهایی که جان انسان‌ها را هدف قرار می‌دهد و درنتیجه رفع آنها ضروری به‌نظر می‌رسد. نبود نظارت کافی یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی است که آسیب‌های غیرقابل جبرانی را به سلامت کارگران وارد می‌کند. این نظارت ناکافی از آنجا نشأت می‌گیرد که مسئول فنی معادن که وظیفه نظارت بر رعایت الزامات ایمنی در بخش معادن را بر عهده دارد، حقوق خود را از صاحب معدن یا بهره‌بردار آن دریافت می‌کند. همین وابستگی مالی نیز می‌تواند از حساسیت‌ها نسبت به شاخصه‌های ایمنی کار بکاهد. یا در مواردی شاهد هستیم که به شاخصه‌های ایمنی در بخش طراحی صنعتی توجه کافی نمی‌شود و بنابراین اصلاح شرایط ضروری به‌نظر می‌رسد.