در سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۲ در بازار تجارت جهانی فرش دستباف به‌طور میانگین بیش از ۱۵۰ کشور صادرکننده وجود داشته است. طی سال ۲۰۲۲، کشورهای هند با ۳۱۰ میلیون دلار و سهم حدود ۳۰.۳ درصد از کل صادرات فرش، چین با ۹۳.۱ میلیون دلار و سهم حدود ۹.۱ درصدی از کل صادرات فرش و مصر با ۸۹.۸ میلیون دلار با سهم حدود ۸.۸ درصد از کل صادرات، سه کشور عمده در صادرات فرش دستباف بوده‌اند. پس از این کشورها نپال با سهم حدود ۸.۳ درصدی، پاکستان با سهم حدود ۷.۷ درصدی و ایران با سهم ۷.۴ درصدی از کل صادرات فرش دستباف جهان در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند. ۷۱.۵ درصد از کل فرش دستباف جهان توسط این 6 کشور تامین می‌شود. صمت به بهانه روز ملی فرش به بررسی مشکلات موجود در این هنر-صنعت پرداخته است.

فرش ایرانی چه چالش‌هایی دارد؟

محمدجواد اینانلو، رئیس موزه فرش ایران / خرداد ۱۴۰۳: فرش از کثرت صاحب بی‌صاحب شده است. حوزه فرش متولی زیادی در بخش دولتی و خصوصی دارد و اتحادیه‌ها و ادارات کل اصناف استان‌ها همه دست‌اندرکار حوزه فرش محسوب می‌شوند، اما روزانه صدها قطعه فرش افغان به‌صورت قانونی از زابل وارد کشور می‌شود، در بازار تهران اتیکت می‌خورد و به‌نام فرش ایرانی فروخته می‌شود. با این همه متولی که در صنعت فرش وجود دارد، هیچ کس جلوی این اقدامات گرفته نمی‌شود.

تورج ژوله، کارشناس و پژوهشگر فرش / خرداد ۱۴۰۳: در حوزه فرش با مسائل و قانون‌گذاری‌ها و مداخلاتی مواجهیم که وضعیت این کلاف زیبایی که از هزاران سال پیش در ایران بافته شده بود را به جایی رساند که در دهه ۷۰ هر وقت دولت جیبش خالی شد پایش را روی خرخره فرش گذاشت تا ارز حاصل از صادرات آن بازگردد و آنجا که به مخمصه می‌افتاد، فرش گل سرسبد صادرات می‌شد. همه افرادی که از سال‌ها قبل با قانون‌گذاری نادرست با فرش ایران چنین کردند باید پاسخگو باشند.

عبداله بهرامی، مدیرعامل اتحادیه سراسری تعاونی‌های تولیدکنندگان فرش دستباف / دی ۱۴۰۲: دولت باید از تولید حمایت و در بخش فرآوری فرش سرمایه‌گذاری کند و تسهیلات دهد؛ حمایت از صنعت فرش خیلی ساده است، اما همین فرآیند ساده را به قدری سخت کرده‌اند که وقتی وارد حوزه تولید و صادرات می‌شوید می‌بینید که صادرات فرش ضدارزش شده و به‌مثابه قاچاق است.

سود فروش فرش افغانستان بیشتر است

مهدی حقیقت‌نژاد، رئیس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف اصفهان درباره وضعیت فرش ایرانی در سال جاری به صمت گفت: متاسفانه در سال ۱۴۰۳ وضعیت صنعت فرش بدتر شده است. در مجموع باتوجه به مشکلات موجود هیچ‌گونه افق روشنی در زمینه این صنعت وجود ندارد. معافیت مالیاتی جدیدی که اعلام شده نیز تکرار معافیت مالیاتی سال گذشته بوده و اتفاق جدیدی در زمینه صنعت فرش در سال جاری رخ نداده است.

وی با اشاره به چالش‌های موجود در مسیر تولید فرش دستباف اظهار کرد: باوجود مشکلات بسیاری که در مسیر این صنعت وجود دارد و اوضاع نابسامان صادرات، به‌تازگی اعلام شده میزان تولید نیز باید در سامانه جامع تجارت ثبت شود که این موضوع در ادامه سال تاثیرات منفی خود را بر این صنعت نشان خواهد داد. صنعت فرش در تولید، تامین مواد اولیه و صادرات دچار چالش‌های بسیاری است.

حقیقت‌نژاد با تایید فروش فرش افغان با برند ایرانی گفت: متاسفانه این موضوع جدید نیست. مدت‌ها است که شاهد فروش فرش‌های افغانستان با برند ایرانی به‌ویژه در فروشگاه‌های بزرگ شهر هستیم. از آنجایی که فروش فرش افغانستان با برند اصلی در کشور ممنوع است، این فرش‌ها با عنوان فرش ترکمن به فروش می‌رسند.

فرش افغان با برند ایران

رئیس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف اصفهان با بیان دلایل فروش فرش افغانستان در ایران گفت: کیفیت و طرح این فرش‌ها مطلوب است و ازسوی دیگر فروشنده با هدف کسب سود بیشتر فرش افغانستان را برای فروش انتخاب می‌کند. همچنین به‌دلیل سوددهی بیشتر فروش فرش‌ افغانستان، تبلیغات بیشتری نیز در زمینه آن انجام می‌شود.

 وی درباره میزان صادرات فرش ایرانی در سال ۱۴۰۲ اظهار کرد: هنوز آمار دقیقی از صادرات فرش ایرانی در سال ۱۴۰۲ در دسترس نیست، اما بی‌شک آمار از سال ۱۴۰۱ کمتر خواهد بود.

امریکا، بهترین مشتری

حقیقت‌نژاد با اشاره به مشتری‌های فرش ایرانی گفت: باوجود سدهای محکمی که در مسیر صادرات وجود دارد، همچنان امریکا یکی از بهترین مشتری‌های فرش دستباف ایران است. البته کشورهای عربی نیز مشتری فرش‌های ایران هستند، اما به‌دلیل عدم روابط مناسب، این بازار نیز رو به کاهش و از بین رفتن است.

دلایل وضعیت بد فرش ایرانی

رئیس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف اصفهان با اشاره به دلایل وضعیت بد صنعت فرش اظهار کرد: تحریم‌های موجود، سوء مدیریت و تصمیمات غیرکارشناسی دست به‌دست یکدیگر داده‌اند تا صنعت فرش را نابود کنند. از سوی دیگر تحریم‌ها باعث شده به‌دلیل عدم ارتباط با بسیاری از کشورها و محدود شدن بازارهای هدف نتوان به اهداف مطلوب دست یافت.

همچنین به‌دلیل عدم ارتباط با سایر کشورها فرش ایرانی بروزرسانی نشده و دیگر با سلایق کشورها همخوانی ندارد. در نتیجه سرمایه‌گذاری خاصی نیز در این حوزه نمی‌شود. در کشورهای دیگر شاهد بروزرسانی بسیاری از کالاها در یک زمان مشخص با توجه به سلایق مشتری هستیم اما از آنجایی که صنعت فرش در ایران مدیریت خاصی ندارد و سازمان‌های مرتبط با آن نیز تلاشی برای تبلیغات، بازارگردی و سلیقه‌سازی در صنعت فرش ندارند، نتیجه آن وضعیت فعلی فرش ایرانی است که مانند یک علف خودرو به همان روال قبلی تولید را ادامه می‌دهد.

امیدی به بهبود وضعیت نیست

مسعود سپهرزاد، رئیس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف تهران با اشاره به چالش‌های صنعت فرش در سال ۱۴۰۲ به صمت گفت: سقوط فرش در سال ۱۴۰۲ با ادغام مرکز ملی فرش ایران با دفتر صنایع ورزشی و خلاق که طیف وسیعی از حوزه‌ها، از اسباب‌بازی گرفته تا پویانمایی، صنایع ورزشی، هنرهای تجسمی، طلا و جواهر، بازی‌های رایانه‌ای و... را تحت پوشش دارد، رقم خورد.

در واقع این اتفاق تیر آخری بود که به صنعت بی‌جان فرش خورد و فعالان حوزه فرش پس از این اتفاق امیدی به بهبود وضعیت ندارند. البته ما همچنان چشم‌انتظار تغییر این تصمیم تلخ هستیم تا مرکز ملی فرش به فعالیت خود زیر نظر وزارت صمت ادامه دهد تا چشم امیدی برای فعالان این حوزه باشد.

وی در پیش‌بینی وضعیت این صنعت در سال ۱۴۰۳ اظهار کرد: بهبود وضعیت صنعت فرش به‌دست بخش خصوصی نیست و این اتفاق باید به‌دست متولیان این صنعت محقق شود، اما باتوجه به شواهد موجود امیدی به تغییر وضعیت نیست و در سال ۱۴۰۳ شاهد هیچ اتفاق مثبتی نخواهیم بود. البته دولت با برخی اقدامات کمک کرد تا مواد اولیه ارزان‌تری وارد کشور شود، اما زمانی که بازار صادراتی برای محصولات تولیدشده وجود ندارد، تولید چه فایده‌ای دارد؟

گردشگران اطلاعاتی از فرش ایرانی ندارند

سپهرزاد با اشاره به جذابیت فرش ایرانی برای گردشگران بیان کرد: ورود گردشگر به ایران از شیوع کرونا به بعد با کاهش جدی روبه‌رو شد و همین تعداد اندک گردشگری که به کشور می‌آیند نیز اطلاعاتی از فرش ایرانی ندارند. از سوی دیگر گاهی گردشگران هزینه لازم برای خرید فرش دستباف ایرانی را به همراه ندارند و شرایط نظام بانکی ما نیز به‌گونه‌ای است که امکان استفاده از کردیت‌کارت‌های خارجی وجود ندارد که این یک مشکل بزرگ است.

رئیس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف تهران با اشاره به ارائه نشدن آمار صادرات فرش دستباف گفت: حذف آمار صادرات فرش به‌دلیل سرخوردگی است.

براساس آمار موجود در اتحادیه، وضعیت صادرات فرش دستباف در سال ۱۴۰۲ بسیار بد بود و امسال نیز چشم‌انداز خوبی برای صادرات این محصول وجود ندارد.

وی با اشاره به اینکه قالیبافان شرایط لازم برای مهاجرت را ندارند، افزود: مهاجرت یا فعالیت در کشورهایی که تولید فرش دستباف دارند برای قالیبافان ایرانی با وضعیت بد اقتصادی فعلی صرفه اقتصادی ندارد و کشورها نیز استقبالی از قالیبافان نمی‌کنند و تنها خواستار طرح و نقشه هستند. البته برخی از کشورها تقاضای رفوگر دارند.

تحریم با فرش چه کرد؟

سپهرزاد با تاکید بر اثرات منفی تحریم بر صنعت فرش اظهار کرد: روزهای خوب ما دستخوش تحریم شده است. تحریم‌ها موجب شده اقتصاد ۸ میلیون نفر فعال این حوزه به خطر بیفتد. عمدتا بازار فرش دستباف متاثر از تحریم‌ها است، زیرا کشورهای هدف مانع از ورود این کالا به کشورشان می‌شوند. تجار و بازرگانانی که در این شغل هستند باید دست به‌دست هم دهند تا قالی ایران دوباره جایگاه اصلی خود را در سطح جهان به‌دست بیاورد، اما اراده‌ای در این زمینه وجود ندارد، زیرا قالیبافان و طراحان با توانایی بسیار این امکان را دارند که با تغییر شرایط باز هم جایگاه ازدست‌رفته فرش دستباف ایرانی را بازگردانند.

حذف رقیب اصلی

رئیس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف تهران با تاکید بر اینکه فرش ایرانی هنوز هم رقیب جدی محصول مشابه تولیدی در سایر کشورهای فعال در این حوزه است، گفت: هرچند کشورهای دیگر با فناوری‌های جدید وارد این حوزه شدند و به اعداد و ارقام خوبی در تولید و صادرات دست پیدا کردند، اما واقعیت این است که جایگاه گذشته آنها تغییری نکرده و به‌دلیل حذف ایران از بازارهای صادراتی تغییر جایگاه پیدا کردند.

سخن پایانی

فرش ایرانی مدت‌هاست که شرایط مطلوبی ندارد و باوجود طرح و کیفیت عالی رو به زوال است، این در حالی است که متاسفانه طمع سود بیشتر کار این صنعت را به جایی رسانده که فرش افغانستان به رقیب جدی برای فرش ایرانی در داخل کشور تبدیل شده است. بی‌شک این «ازعرش به فرش افتادگی» مقصران بسیاری دارد که سوء مدیریت، تحریم و متولیان بسیار از موارد اصلی آن

هستند.

 امیدواریم آمار غمناک صادرات فرش ایرانی که هر سال بدتر از سال گذشته است، امسال تغییر پیدا کند و صنعت فرش با حمایت دولت به جایگاه اصلی خود بازگردد.