مشکلات جذب نیروهای بااستعداد

در دنیای دیجیتالی‌شده و گریزان از دی‌اکسیدکربن، شرکت‌های معدنی بیشتر از هر صنعت دیگری به استعداد کاربردی در بین نیروی انسانی خود نیاز دارند. اما این استعداد موردنیاز به کالایی پرتقاضا بدل شده که نگاه‌های بسیاری را به خود جلب کرده است. علاوه بر یافتن نیروی بااستعداد، مدیریت این نیروها نیز مسئله‌ساز خواهد بود، زیرا خلاقیت و مهارت عناصر فرار و استقلال‌جویی هستند، بنابراین، اهمیت مدیریت آنها همتراز با اهمیت یافتن این استعدادها است. معدن یک موقعیت دورافتاده فیزیکی و اجتماعی است؛ به این معنی که علاوه بر موقعیت مکانی آن‌ که معمولا در نقاط با فاصله از شهرها واقع ‌شده، عموم مردم هم چندان رغبتی به آگاهی از جزئیات فعالیت‌های معدنی ندارند. بنابراین آگاهی قابل‌توجهی از فرصت‌های شغلی معدنی وجود ندارد و مسیرهای شغلی که باید طی شود، چندان در بین نیروی کار جوان تعریف نشده است. نگرانی‌ها درباره ماهیت و ایمنی کار عنصر دیگری بوده که فعالیت جذب استعدادها را با مخاطره مواجه می‌کند.

نقش نیروی انسانی در فعالیت‌های معدنی

محمد اسفندیارپور، کارشناس و فعال حوزه معدن، در ارتباط با اهمیت و نقش نیروی انسانی در فعالیت‌های معدنی به صمت گفت: در شرایط امروز که اطلاعات و دانش با زندگی انسان آمیخته شده است، نقش انسان در سازمان و نوع نگاه به او، می‌تواند سهم بسیار بالایی در موفقیت یا شکست یک سازمان یا حوزه اقتصادی داشته باشد. در حال ‌حاضر، موفق‌ترین سازمان‌ها آنهایی هستند که بتوانند افرادی با توانایی اداره سازمان‌های یادگیرنده را جذب، پرورش و حفظ کنند. حفظ نیروی انسانی متخصص، بیش از هر موضوع دیگری دارای اهمیت است. مسئولیت حوزه منابع انسانی، شناسایی، جذب، پرورش، جبران خدمات و حفظ کارکنان مستعد بوده و ضروری است که واحد منابع انسانی با مشارکت و همکاری دیگران اطمینان حاصل کند که سرمایه فکری این کارکنان به‌طورکامل مورداستفاده قرار می‌گیرد. معادن یکی از مهم‌ترین حوزه‌های اقتصادی در کشور هستند که با بحران نیروی کار متخصص، دست‌وپنجه نرم می‌کنند.

اسفندیارپور ادامه داد: می‌توان اشاره کرد، توجه لازم و کافی به منابع انسانی، از کارآمدترین شیوه‌های کاهش مشکلات سازمانی و توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است. منابع انسانی و نیروی کارآمد، بنیادی‌ترین عامل توسعه، سازندگی و تکامل بوده و موفقیت سازمان به استفاده کارآمد از نیروی انسانی برپایه علوم رفتاری و ایجاد و حفظ سطح مناسبی از رضایت شغلی بستگی دارد. این موضوع باید موردتوجه کارفرمایان معدنی نیز قرار گیرد تا بتوانند افرادی متخصص را در تمام زمینه‌ها و فعالیت‌های معدنی به‌کار گیرند.

وی گفت: استخدام نیروی انسانی را می‌توان یکی از گلوگاه‌های اصلی بخش منابع انسانی دانست، چراکه بسیاری از سازمان‌ها به‌دلیل نداشتن فرآیند درست جذب و تعریف نشدن شاخص‌های گزینش نیرو، با مشکل حضور نیروهای ناکارآمد و غیرحرفه‌ای در سازمان روبه‌رو هستند که به‌دلیل سهولت در پذیرش و ورود به سازمان رخ می‌دهد و هزینه‌های بسیاری به سازمان‌ها و عدم‌موفقیت آنها در عرصه کسب‌وکار تحمیل می‌کند. اهمیت و ارزش منابع انسانی به‌عنوان شریان‌های مهم تولیدی بر کسی پوشیده نیست و تامین نیروی انسانی موردنیاز برای نیل به اهداف سازمانی، نخستین وظیفه عملیاتی به‌شمار می‌رود.

وی افزود: تغییرات سریع در حرفه‌ها به‌ویژه در زمینه‌های مهندسی و تکنولوژی، دلیل منطقی قابل‌توجهی را برای تفکر مجدد درباره شایستگی‌های حرفه‌ای موردنیاز برای کار کردن در بخش صنعت و معدن به‌وجود آورده است. تقریبا توافق همه بر این است که کارکنان بخش صنعت و معدن، باید دامنه گسترده‌ای از دانش و مهارت‌هایی فراتر از تخصص فنی رشته تحصیلی داشته باشند. به‌عنوان‌مثال، یک مهندس نه‌تنها باید درکی از نظریه داشته باشد، بلکه همچنین باید مهارت‌های ضروری برای کاربرد نظریه در عمل را دارا باشد. افرادی که این ویژگی‌ها را داشته باشند، قادر هستند که نه‌تنها در زمینه تخصصی، بلکه همچنین در تحقیق، در مدیریت و در بسیاری از زمینه‌های علمی دیگر فعالیت کنند. وجه مشترک این مهارت‌ها، قابل کاربرد بودن در حوزه‌ها و زمینه‌های مختلف و همچنین در موقعیت‌های عملی و واقعی است. حوزه‌ای مانند معدن، به‌شدت نیازمند افرادی متخصص است تا زمینه‌های پیشرفت خود را فراهم کند. حضور نیروی انسانی متخصص در حوزه معدن، بیش از هر امر دیگری لازم و ضروری است.

گسترش منابع انسانی

این فعال حوزه معدن در ادامه مطرح کرد: رسیدن به اهداف در تمام حوزه‌ها به‌ویژه حوزه معدن، بستگی به توانایی کارکنان در انجام وظایف محوله و انطباق با محیط متغیر دارد. اجرای آموزش و بهسازی نیروی انسانی سبب می‌شود تا افراد بتوانند متناسب با تغییرات سازمانی و محیط به‌طورموثر فعالیت‌شان را ادامه دهند و بر کارآیی خود بیفزایند.  از مهم‌ترین خصوصیت‌های سازمان‌های امروزی، تغییر و تحول است. در چنین شرایط محیطی پیچیده و متنوع با تحولات سریع، اگر شرکت نتواند متناسب با این تغییرات؛ سازمان، مدیران و کارکنان را همگام سازد، قربانی آن خواهد شد. بنابراین نیاز به یادگیری سازمانی امروزه به‌خوبی در تمامی سطوح سازمان ثابت شده است. به‌گونه‌ای که تحقیقات انجام‌گرفته، ارتباط مثبت بین سرمایه‌گذاری بر آموزش در بهره‌وری سازمانی را نشان داده است.

اسفندیارپور ادامه داد: انواع نیروی انسانی در شرکت‌های معدنی به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند که هرکدام نقش‌های تعیین‌کننده‌ای در فرآیندهای استخراج و پردازش مواد معدنی دارند. نخست، مهندسان معدن که مسئولیت طراحی و نظارت بر عملیات‌های استخراج معدن را برعهده دارند. این افراد با داشتن تخصص‌هایی در زمینه‌هایی مانند مهندسی استخراج، مکانیک سنگ و مهندسی معدن زیرزمینی، وظیفه اصلی‌شان اطمینان از بهره‌برداری ایمن و موثر از منابع است. دوم، ژئولوژیست‌ها که کار تحلیل ساختارهای زمین‌شناختی و ارزیابی منابع معدنی را انجام می‌دهند. آنها با استفاده از تکنیک‌های مختلف میدانی و آزمایشگاهی، مکان‌های مناسب برای حفاری و استخراج را شناسایی می‌کنند و به تعیین کیفیت و حجم مواد معدنی کمک می‌کنند. سوم، تکنسین‌ها و کارگران فنی که در بخش‌های مختلف معدن کار می‌کنند و شامل مکانیک‌ها، برقکارها و اپراتورهای ماشین‌آلات سنگین می‌شوند. این افراد با داشتن مهارت‌های تخصصی در نگهداری و تعمیرات، نقش حیاتی در حفظ کارآیی و ایمنی تجهیزات معدنی دارند. علاوه بر این، کارگران عملیاتی که وظیفه اجرای فرآیندهای استخراج و فرآوری مواد معدنی را دارند، مستقیما در خط مقدم تولید قرار دارند. این نیروها با اجرای دستورالعمل‌های ایمنی و بکارگیری دانش فنی خود، به موفقیت عملیات‌های معدنی کمک می‌کنند.

تکیه بر نیروی انسانی متخصص

حمیدرضا حاج‌اسماعیلی، فعال حوزه کارگری در ارتباط با بحث اهمیت نیروی انسانی در معادن به صمت گفت: بدون شک، نیروی انسانی در دنیا به‌عنوان سرمایه‌ای ارزشمند محسوب می‌شود و تمام کشورها در بازار کار، سرمایه‌ها را براساس تعاریف مشخص‌شده، به سرمایه نیروی انسانی و سرمایه‌های مادی که کارگاه و ابزار و تکنولوژی است، تعریف می‌کنند. تربیت نیروی انسانی در شرکت‌های معدنی نیز، موضوعی دارای اهمیت است، چراکه کیفیت و کارآیی این نیروها، به‌صورت‌مستقیم می‌تواند بر ایمنی، بهره‌وری و پایداری عملیات معدنی تاثیرگذار باشد. توسعه مهارت‌های فنی نیروی کار از طریق برنامه‌های آموزشی مدون و دوره‌های تخصصی به آنها کمک می‌کند تا با پیشرفت‌های تکنولوژیکی در صنعت معدن همگام شوند و از روش‌های نوین و ایمن‌تر در اجرای پروژه‌های معدنی استفاده کنند. آموزش‌های حرفه‌ای نه‌تنها بر مباحث فنی متمرکز است، بلکه شامل اصول ایمنی، مدیریت زیست‌محیطی و اخلاق حرفه‌ای نیز می‌شود. این دوره‌ها به نیروها امکان می‌دهد تا مسئولیت‌های اجتماعی و زیست‌محیطی مرتبط با فعالیت‌های معدنی را بهتر درک کرده و به شیوه‌ای پایدارتر عمل کنند. حاج‌اسماعیلی ادامه داد: کشور ژاپن را می‌توان نمونه بسیار خوبی برای بهره‌وری از نیروی انسانی دانست. ژاپن بیش از آنکه سرمایه‌های مادی داشته باشد، سرمایه انسانی بسیار خوبی دارد و شاهد هستیم که طی 100 سال گذشته، ژاپن یک کشور صاحب تکنولوژی و صادرات بالاست و بسیار توسعه پیدا کرده و تمام این موارد در ژاپن با تکیه بر نیروی انسانی اتفاق افتاده است. وی گفت: توجه به نیروی انسانی در دنیا، نسبت به گذشته، افزایش چشمگیری را شاهد بوده است و در ساختمان‌ها و نهادها و معادن، جایگاه ویژه‌ای را برای سرمایه انسانی درنظر گرفته‌اند. سازمان‌ها و بنگاه‌ها، منابع انسانی را مهم‌ترین بخش دانسته‌ و رسیدگی به دغدغه‌های نیروی انسانی و آموزش آنها را در اولویت قرار داده‌اند که این امر سبب پیشرفت و توسعه اقتصادی کشور خواهد شد.

مهاجرت نیروی متخصص

وی افزود: متاسفانه در ایران، شاهد هستیم که توجه به نیروی انسانی صورت نمی‌گیرد و بیش از آنکه نیروی انسانی اهمیت داشته باشد، سرمایه‌های مالی دارای اهمیت است. آسیب‌هایی که در صورت کم‌توجهی به سرمایه انسانی پدید می‌آید را می‌توان بیکاری، اعتراض و پایین آمدن بهره‌وری دانست. البته، موج بزرگی از مهاجرت قشر تحصیلکرده و کارگران معدنی کشور را شاهد هستیم که به کشورهای اطراف ایران برای کار در معدن می‌روند. این موج مهاجرت به آن دلیل است که در کشور توجهی به این افراد در راستای ایجاد شغل و فراهم کردن امکانات نمی‌شود و بستر ماندن در کشور برای‌شان آماده نمی‌شود.

حاج‌اسماعیلی خاطرنشان کرد: نیروی انسانی را می‌توان موتور محرک توسعه کشور دانست. نیروی انسانی با خلاقیت و کارآفرینی و ابداع تکنولوژی می‌تواند امکانات توسعه کشور و پیشرفت کار را فراهم کند. در معادن کشور، بسیاری از فعالیت‌ها، توسط نیروی انسانی انجام می‌شود که متاسفانه ظلم‌های بسیاری به کارگران معدن شده است و به‌همین‌دلیل بالاترین آسیب‌ها، خسارت‌ها و موج مهاجرت را در میان کارگران معدن را شاهد هستیم. در معادن، به‌علت رعایت نکردن استانداردها، استفاده نکردن از ابزارهای ایمنی، نظارت‌های ضعیف و هدف‌گذاری سودجویی از طریق بهره‌برداری از معادن، نیروی انسانی به‌عنوان یک ابزار مادی در نظر گرفته می‌شود و کمتر به خواسته‌های‌شان توجه می‌شود. وی گفت: نگاه سودجویی به معادن، سبب شده است تا نیروی کار، دلسرد شوند و به فکر ترک کار و مهاجرت باشند. معادن آسیب‌پذیری بالایی دارند و به‌علت آنکه تمام فعالیت‌های معدنی بر دوش کارگران است، نباید نگاه سرمایه مالی به کارگران داشت. اهمیت نیروی انسانی در معادن آنقدر زیاد است که باید توجه به خواسته کارگران معدنی در دستورکار پیمانکاران باشد. بهره‌وری در بخش نیروی انسانی در معادن به‌علت نگاه سودجویی پایین خواهد آمد و البته خسارت‌هایی به خانواده این افراد هم وارد می‌شود. آیین‌نامه‌ها و مقررات قانونی در حوزه نیروی انسانی معادن وجود دارد، اما به‌دلیل آنکه رویکرد دولت در آن بخش، رویکرد منطقی و درستی نبوده است، معادن کشور به‌دنبال سودجویی‌های کوتاه‌مدت بوده‌اند و همین امر باعث آسیب به نیروی انسانی معادن شده است. لازم به ذکر است که پیرو این موضوع، منابع موجود در معادن به‌درستی استخراج و فرآوری نمی‌شوند. اگر بخواهیم نیروی انسانی در کشور، با بهره‌وری بالا فعالیت داشته باشد، نیاز است تا به خواسته‌های کارگران معدن توجه شود و شرایط کار ایمن و سالم برای‌شان فراهم شود.

سخن پایانی

همان‌طور که در این گزارش خواندید، معادن، نیازمند نیروی انسانی متخصص هستند و به این موضوع، توجه چندانی نمی‌شود. اگر پیمانکاران معدنی، فارغ از هر موضوعی، افراد متخصص را به‌کار گیرند، متوجه خواهند شد تا چه میزان، تغییر در مسیر پیشرفت ایجاد خواهد شد. پس لازم است تا تمام کارفرمایان و پیمانکاران بدانند که نیروی انسانی متخصص، یک سرمایه است.