از خرما به‌عنوان یکی از محصولات باسابقه و استراتژیک نام برده می‌شود. به‌دلیل ارزش بالای غذایی این محصول و جایگاه آن در بین جامعه مسلمانان و باتوجه به اهمیت خرما در تغذیه و حفظ سلامت مردم در بحران‌های طبیعی یا در زمان جنگ این محصول در کشور ما نیز به‌نوعی دارای اهمیت ویژه بوده و محصولی استراتژیک محسوب می‌شود.

 به‌اعتقاد کارشناسان، نخلستان‌ها نوعی معادن روباز تجدیدپذیر محسوب می‌شوند و می‌توانند ارزش اقتصادی بالایی برای کشور داشته باشند، هرچند تولید خرما در ایران سابقه طولانی دارد، اما به‌دلیل مشکلاتی که در این حوزه وجود دارد، حال و روز این صنعت خوب نیست و در حال ‌حاضر با تهدیدات و چالش‌هایی جدی دست و پنجه نرم می‌کند.

نقش مهم خوزستان در تامین امنیت غذایی کشور

هفته گذشته وزیر جهاد کشاورزی در سفر خود به استان خوزستان، کلنگ «پالایشگاه فرآوری خرما» را در کشت و صنعت فارابی، بر زمین زد. غلامرضا نوری‌قزلجه در حاشیه این مراسم گفت: حدود ۱۴درصد از تولیدات کشاورزی کشور در استان خوزستان انجام می‌شود و این استان نقش مهمی در تامین امنیت غذایی کشور دارد.

به‌گفته وی؛ از مجموع ۱.۷میلیون تن تولید خرما در کشور، حدود ۲۵درصد آن در خوزستان تولید می‌شود، بر همین اساس پالایشگاه فرآوری خرما در این استان می‌تواند حدود ۲۰ درصد از خرمای استان را بسته‌بندی و فرآوری کند.

وی در ادامه با تاکید بر اهمیت تولید و صادرات خرما، گفت: خرما به‌عنوان یک محصول استراتژیک، برای ما در وزارت جهاد کشاورزی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و صادرات آن می‌تواند ارزآوری قابل‌توجهی برای کشور به‌همراه داشته باشد. وزیر جهاد کشاورزی همچنین به استفاده از علم و فناوری و شرکت‌های دانش‌بنیان در تکثیر خرما به روش کشت بافت اشاره کرد و گفت: ما به‌طورجدی در پی توسعه این روش هستیم. تمرکز ما روی ارقام خرمایی است که ارزش تجاری و ارزآوری بالایی دارند. از این‌رو، تلاش خواهیم کرد تا توسعه این بخش را در اولویت قرار دهیم.

توسعه صادراتی موجب توسعه تولید خواهد شد

پیش از این نیز وزیر جهاد کشاورزی در نخستین آیین گرامیداشت روز ملی خرما که در شهریور  امسال برگزار شده بود، بر اهمیت خرمای ایرانی در بازارهای جهانی تاکید داشت و گفت: بنابراین در کنار فعالیت فنی، اصول صحیح باغداری و استفاده از ارکان و اصلاحات کشاورزی نوین باید برای توسعه این محصول اقداماتی انجام دهیم. یکی از مهم‌ترین این مولفه‌ها توسعه تجارت است و در این زمینه هرچه صادرات خرما توسعه یابد، باعث توسعه تولید خرما در کشور خواهد شد. در همین راستا موضوع فرآوری و بسته‌بندی باید موردتوجه سرمایه‌گذاران و فعالان این حوزه باید باشد تا زنجیره ارزش‌افزوده را تکمیل کنیم.

ایران دومین صادرکننده بزرگ خرما

محسن رشید فرخی، رئیس هیات‌مدیره انجمن ملی خرمای ایران در گفت‌وگو با صمت، بااشاره به ظرفیت تولیدی یک میلیون و ۳۵۰ تا یک میلیون و ۴۰۰ هزار تن میزان تولید خرما در کشور، گفت: جایگاه دوم را در بین صادرکنندگان این محصول در دنیا داریم.

وی بااشاره به گردش مالی حدود ۱.۵ میلیارد دلاری این محصول گفت: اگر بر همین میزان صادرات تمرکز کنیم و چالش‌های صادراتی این محصول مانند ممنوعیت‌های صادراتی خرما را حل کنیم،  همین حالا  می‌توانیم حدود ۵۰۰ میلیون دلار درآمد حاصل از صادرات داشته باشیم. هم‌اکنون این محصول در ۱۳ استان کشور تولید شده و حدود ۲ میلیون نفر نیز در آن مشغول به کار هستند.

به‌گفته رشید فرخی؛ در حال‌ حاضر «آفتی به نام سوسک سرخرطومی حنایی» که حدود ۱۵ درصد از نخلستان‌های کشور را آلوده کرده، ناترازی انرژی که موجب از بین رفتن یا افت کیفیت حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از این محصول شده، افزایش نرخ نهاده‌های کشاورزی از قبیل کود، سم و ادوات کشاورزی و ناترازی آب از جمله مهم‌ترین چالش‌های بخش خرمای کشور است.

وی بااشاره به مشکلات صادراتی این محصول نیز گفت: دستورالعمل‌های خلق‌الساعه توان بخش خصوصی را گرفته است و در این زمینه آزمون و خطا جایز نیست. در بخش صادرات نیز، بسیار دچار مشکل هستیم، قانون‌های هرروزه، خود مانعی جدی برای صادرات است. زمانی که اجازه صادرات نداشته باشیم، چه فایده‌ای دارد که بهترین محصول ارگانیک دنیا را داشته باشیم. «قانون ممنوعیت صادرات خرما برای سال ۱۴۰۴» که هیچ توجیه منطقی برای آن وجود نداشته و تنها به‌دلیل پیش‌بینی احتمال کاهش در تولید و تامین نیاز داخلی به خرما است. این اتفاق مشابه داستان پسته را برای کشور رقم خواهد زد و همچنان که امریکا توانست جایگاه پسته را از ایران بگیرد، ممنوعیت صادرات خرما نیز می‌تواند موجب خالی شدن میدان رقابت به‌نفع عربستان تمام شود. از طرف دیگر به‌دلیل همین ممنوعیت‌ها، تاجران برای سال آینده خریدی نخواهند داشت. این قانون نوعی مکانیسم ماشه است تا هر زمان که خواستند آن را فعال کنند.

رئیس هیات‌مدیره انجمن ملی خرمای ایران ادامه داد: باتوجه به شرایط حساس کنونی کشور و نیاز به ارز، ممنوعیت صادرات برای محصولی مانند خرما که در کشور انباشت شده است و می‌تواند درآمد ۵۰۰ میلیون دلاری داشته باشد، منطقی به‌نظر نمی‌رسد. عدم‌اعتماد بازارهای هدف و تجار داخلی به این عرصه از پیامدهای این قانون غیرمنطقی است. ضمن اینکه ما در تجربه ۵دوره‌ای ممنوعیت صادرات در پیک مصرف را نیز داشته‌ایم و هرگاه ممنوع شده، ضرر و زیان بسیاری به تجار وارد شده است. این ممنوعیت‌ها در گذشته بدون اعلام قبلی بود و حال که با اعلام قبلی دارند ممنوع می‌کنند، سوال این است که چرا از قبل باید این ممنوعیت پیش‌بینی شود. نمی‌توان با آزمون و خطا پیش رفت، امسال نه‌تنها کمبود خرما در کشور نداشتیم؛ بلکه هنوز موجودی در سردخانه‌ها داریم و باید پرسید که ممنوعیت صادرات خرما برای چه چیزی است؟ وی همچنین با بیان اینکه باید برنامه‌ها به شکلی باشد که بتوانیم برای ۵سال آینده برنامه‌ریزی داشته باشیم که تا جایگاه بزرگ‌تری را در دنیا به خود اختصاص دهیم، نه اینکه حتی نتوانیم برای سال آینده خود برنامه‌ریزی کنیم. درباره بازگشت ارز بارها قول دادیم که ارز حاصل از صادرات خود را بازگردانیم، اما این بازگشت را نباید مشروط به تهیه و تامین مواد اولیه پتروشیمی‌ها، نهاده‌های کشاورزی و... کنند، باید بتوانیم ارز خود را با هر گروه کالایی که می‌خواهیم بازگردانیم.

به‌گفته رشید فرخی، رئیس هیات‌مدیره انجمن ملی خرمای ایران؛ باتوجه به روابط سیاسی ایران، بسیاری از کشورهایی را که می‌توانستند بازارهای صادراتی بسیار خوبی باشند، از دست داده‌ایم و در نتیجه باید به بهبود صادراتی کشورهای موجود مانند روسیه، هند، چین و... تمرکز کنیم.

به‌اعتقاد این کارشناس، به‌طورکلی حوزه خرما در ۳ بخش تولید، صنایع تبدیلی و صادرات در مساحتی حدود ۲۵۰هزار هکتار فعال است، بنابراین به‌هیچ‌عنوان افزایش واحد سطح زیرکشت خرما جزو اهداف نبوده و باید تلاش کنیم تا همین سطح را نگه داریم.

 براساس این گفت‌وگو در حال ‌حاضر خشکسالی و تغییرات اقلیمی که موجب کاهش بهروری باغات شده، خرده‌مالکی نخلستان‌ها، سنتی بودن مراحل کاشت، داشت و برداشت، ضایعات بیش از حد در تولید، کهنسالی نخلستان‌ها و... از جمله دیگر چالش‌های اصلی این بخش در کشور است.

تولید یک میلیون و ۶۶۰ هزار تن خرما در امسال

در همین راستا زهرا جلیلی‌مقدم، مدیرکل دفتر امور میوه‌های گرمسیری و نیمه‌گرمسیری وزارت جهادکشاورزی نیز از تولید حدود یک میلیون و ۶۶۰ هزار تن خرما در سطح ۲۸۲ هزار هکتار از نخلستان‌های کشور در امسال خبر داد و گفت: این حجم محصول خرما در استان‌های پیشرو مانند خوزستان، سیستان و بلوچستان، کرمان، فارس، بوشهر و هرمزگان تولید

شد. به‌گفته وی؛ سال گذشته نزدیک به ۳۹۰ هزار تن خرما با ارزشی معادل بیش از ۳۵۰ میلیون دلار صادر شده است. کشور ما در میان کشورهای تولیدکننده خرما، رتبه سوم جهانی و با بیش از ۴۰۰ ژنوتیپ خرما، تنوع بالایی در این محصول دارد.

به گزارش ایرنا، اصلاح و احیای نخیلات، ساماندهی تولید نهال با احداث خزانه پاجوش، باغ مادری، حذف باغات قدیمی و فرسوده و جایگزینی با ارقام تجاری، احداث باغات الگویی مدرن و مکانیزه در استان‌های خرماخیز، تدوین پیش‌نویس طرح زنجیره خرما، پیگیری احداث پایانه صادراتی خرما، شناسنامه‌دار کردن باغات و همکاری در ترویج آخرین دستاوردهای علمی و فنی در باغات، حمایت از ساخت دستگاه بالابر خرمای تولید داخل کشور، حمایت از شناسایی ارقام برتر داخلی و بررسی سازگاری آنها در مناطق خرماخیز، جایگزینی ارقام تجاری روز دنیا برگزاری دوره‌های آموزشی جهت اجرای روش‌های نوین به‌باغی و همکاری در توسعه صادرات این محصول از جمله اقدامات برنامه‌های کیفی‌سازی نخیلات در سه سال اخیر بوده است.

سخن پایانی

باتوجه به اینکه فعالان صنعت خرمای کشور در امسال با مشکلات و چالش‌های عدیده‌ای دست و پنجه نرم کرده‌اند و به این طریق به‌طورکلی میزان تولید به نسبت سال‌های گذشته کاهش یافته، اما به‌گفته کارشناسان سال‌های زیادی است که این صنعت بدون برنامه و هدف مسیر خود را پیموده است، بنابراین در حال‌ حاضر مهم‌ترین دغدغه این صنعت طرح برنامه و نقشه‌راهی است تا بتواند بدون دغدغه در بخش‌های مختلف قدم گذارد، بر همین اساس نیازمند ارتباط، هماهنگی و پیوستگی در بین اجزای بخش تولید و نهادهای مرتبط هستیم تا بتوانیم در بازارهای صادراتی این محصول پراهمیت نیز حرفی برای گفتن داشته باشیم. امید است که تاسیس چنین پروژه عظیمی زمینه‌ساز توجه و تمرکز بر چالش‌های این صنعت بوده و راهی برای تسهیل چالش‌های آن فراهم کند.