در سال ۲۰۲۳، ایران حدود ۲۵۰ هزار تن مس تصفیه‌شده تولید کرده که این مقدار معادل ۲ درصد از تولید جهانی مس است (World Copper Factbook، ۲۰۲۰). تولید مس ایران عمدتا در 2 بخش مس کاتدی و آندی انجام می‌شود. علاوه بر این، ایران دارای ذخایر عظیم مس است و در رتبه هشتم جهان از نظر ذخایر مس قرار دارد. این ذخایر به‌ویژه در استان‌های کرمان و یزد متمرکز هستند که یکی از مهم‌ترین مراکز تولید مس در کشور به‌شمار می‌روند (Iranian Mines and Mining Industries Development and Renovation Organization (IMIDRO)، ۲۰۲۳).

ایران یکی از صادرکنندگان عمده مس در سطح جهانی است. در سال ۲۰۲۲، حجم صادرات مس ایران به حدود ۱۲۰ هزار تن رسید که معادل ۲.۵ درصد از صادرات جهانی مس است (World Bureau of Metal Statistics، ۲۰۲۳). عمده‌ترین مقاصد صادراتی مس ایران شامل کشورهای چین، امارات‌متحده‌‎عربی، هند و ترکیه هستند.

صادرات مس ایران عمدتا به‌صورت مس کاتدی و آلیاژهای مسی انجام می‌شود و این روند باتوجه به تنوع بازارهای هدف و افزایش تقاضا در بازارهای آسیایی به‌ویژه چین، به‌طورمداوم در حال رشد است. (Iranian Customs Administration، ۲۰۲۳). این روند صادراتی باعث شده تا صنعت مس ایران بخش قابل‌توجهی از ارزآوری کشور را به خود اختصاص دهد.

صنعت مس ایران باوجود ظرفیت‌های موجود، ظرفیت قابل‌توجهی برای توسعه دارد. معادن بزرگ مس مانند معدن مس سرچشمه و معدن مس میدوک از جمله منابع اصلی تولید مس در ایران هستند که سهم زیادی در تامین نیازهای داخلی و صادرات دارند. (Minerals Production، ۲۰۲۰) همچنین، صنعت فرآوری مس در کشور از تکنولوژی‌های نسبتا پیشرفته‌ای برخوردار است و بسیاری از واحدهای تولیدی از روش‌های مدرن استخراج مانند SX-EW برای تولید کاتد مس استفاده می‌کنند (World Copper Conference، ۲۰۲۱). ظرفیت‌های موجود در زمینه استخراج و فرآوری مس ایران می‌تواند با بهبود و توسعه زیرساخت‌ها، افزایش یابد.

درباره ظرفیت توسعه آینده، ایران می‌تواند باتوجه به منابع غنی مس خود، توسعه بیشتری در زمینه تولید و فرآوری مس داشته باشد. یکی از بزرگ‌ترین فرصت‌ها در این زمینه، افزایش میزان صادرات مس است. به‌علاوه، جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و مشارکت‌های بین‌المللی می‌تواند به ارتقای فناوری و افزایش بهره‌وری در صنعت مس کمک کند (Iranian Ministry of Industry، ۲۰۲۱). همچنین، توسعه زیرساخت‌های صنعتی و توسعه بازارهای صادراتی جدید می‌تواند به رونق بیشتر این صنعت منجر شود. در این راستا، پروژه‌هایی مانند طرح‌های توسعه‌ای در منطقه جنوب‌شرق ایران می‌تواند نقش موثری در افزایش تولید و صادرات مس ایفا کند.

با این حال، چالش‌هایی مانند محدودیت‌های مالی، نیاز به بهبود فناوری‌های فرآوری و چالش‌های زیست‌محیطی ممکن است بر رشد صنعت مس ایران تاثیر منفی بگذارد. به‌طورکلی، توسعه صنعت مس ایران به توانمندی در جذب سرمایه، نوآوری در فرآیندهای تولید و حل مشکلات زیست‌محیطی نیاز دارد.

صنعت مس ایران در مقایسه با کشورهای رقیب در خاورمیانه و جهان از نظر تولید، ذخایر معدنی و ظرفیت‌های فرآوری وضعیت قابل‌توجهی دارد، اما هنوز فاصله قابل‌توجهی با کشورهای پیشرفته در این صنعت مانند شیلی و چین دارد. شیلی به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده مس در جهان، با تولید سالانه بیش از ۵.۶میلیون تن مس، نقش مهمی در بازار جهانی ایفا می‌کند و از تکنولوژی‌های نوین در استخراج و فرآوری مس بهره می‌برد (Chile Mining Report، ۲۰۲۰). در مقایسه، تولید مس در ایران به‌طورمتوسط حدود ۲۵۰ هزار تن در سال است که نسبت به شیلی و حتی کشورهای دیگری مانند پرو و ایالات‌متحده قابل‌مقایسه نیست.

چین که بزرگ‌ترین مصرف‌کننده مس در جهان است، در کنار تولید مس داخلی، بزرگ‌ترین واردکننده مس نیز محسوب می‌شود و بیشترین نقش را در تاثیرگذاری بر نرخ جهانی مس ایفا می‌کند (China Copper Industry Report، ۲۰۲۱). ایران به‌عنوان یکی از تولیدکنندگان مهم مس در منطقه خاورمیانه، هنوز نتوانسته است به حد ظرفیت‌های خود در زمینه صادرات برسد و در زمینه فرآوری مس نسبت به چین و شیلی فاصله دارد.

باوجود این، ایران دارای ذخایر غنی مس است و می‌تواند با بهبود زیرساخت‌ها و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی، در این رقابت جهانی خود را بهبود بخشد. افزایش بهره‌وری، استفاده از فناوری‌های نوین و توسعه ظرفیت‌های فرآوری از جمله عواملی است که می‌تواند صنعت مس ایران را به رقبای جهانی نزدیک‌تر کند.

اقتصاد ایران به‌طورتاریخی به درآمدهای نفتی وابسته بوده، اما نوسانات بازار جهانی نفت و تحریم‌های اقتصادی، ضرورت تنوع‌بخشی به منابع درآمدی کشور را آشکار کرده است (Ebrahimzadeh et al.، ۲۰۲۳). در این میان، صنعت معدن به‌ویژه مس، به‌عنوان یک جایگزین استراتژیک برای نفت، موردتوجه قرار گرفته است (Khosrowshahi et al.، ۲۰۲۲). مس، با ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود نظیر رسانایی حرارتی و الکتریکی بالا و مقاومت در برابر خوردگی، در صنایع مختلفی از جمله الکترونیک، انرژی‌های تجدیدپذیر، ساخت‌وساز و حمل‌ونقل نقش کلیدی ایفا می‌کند (Ali et al.، ۲۰۲۱). ایران با دارا بودن حدود ۴ درصد از ذخایر جهانی مس، ظرفیت بالقوه‌ای برای تبدیل شدن به یکی از بازیگران مهم این صنعت در جهان دارد (Mousavi & Bahadori، ۲۰۲۲).

براساس گزارش‌های بین‌المللی، مس به‌دلیل کاربردهای گسترده‌اش در فناوری‌های نوظهور مانند خودروهای برقی و انرژی‌های خورشیدی، در دهه آینده با افزایش تقاضای چشمگیری مواجه خواهد شد (World Copper Outlook، ۲۰۲۳). در این راستا، توسعه صنعت مس ایران می‌تواند علاوه بر تامین نیازهای داخلی، به صادرات و جذب ارز نیز کمک کند.