تجارت خارجی روسیه در سال ۲۰۲۴

در سال ۲۰۲۴، حجم مبادلات تجاری روسیه به ۷۱۰.۱ میلیارد دلار رسید که رشد قابل‌توجهی نسبت به سال‌های گذشته داشته است. این افزایش چشمگیر در تجارت خارجی روسیه، نشان‌دهنده تلاش‌های این کشور برای بازتعریف روابط تجاری خود و گسترش بازارهای جدید است. بیش از ۵۰ درصد از این حجم تجارت، مربوط به کشورهای آسیایی بوده، در حالی که روسیه در گذشته بیشترین سهم خود را از کشورهای اروپایی دریافت می‌کرده است.

کشورهایی نظیر چین، هند، ترکیه و برخی کشورهای آسیای مرکزی، به‌ویژه در این سال، در زمره بزرگ‌ترین شرکای تجاری روسیه قرار گرفتند. این تغییر در جهت‌گیری تجاری روسیه نشان‌دهنده تلاش این کشور برای کاهش وابستگی به بازارهای غربی و ایجاد روابط تجاری پایدار با کشورهای غیرغربی است.

چین: شریک تجاری بزرگ روسیه

در سال ۲۰۲۴، چین همچنان بزرگ‌ترین شریک تجاری روسیه با حجم مبادلات ۲۴۰.۱ میلیارد دلار باقی ماند. این حجم مبادلات که بخش عمده‌ای از آن مربوط به صادرات انرژی و مواد اولیه به چین است، نشان‌دهنده جایگاه برجسته چین در روابط اقتصادی روسیه می‌باشد. همکاری‌های روسیه و چین در حوزه‌های مختلف، به‌ویژه در زمینه انرژی و زیرساخت‌ها، در سال ۲۰۲۴ بیش از پیش گسترش یافت. چین و روسیه در سال‌های اخیر توافق‌های گسترده‌ای در زمینه‌های انرژی، حمل‌ونقل و فناوری‌های نوین امضا کرده‌اند. در سال ۲۰۲۴، یکی از پروژه‌های بزرگ مشترک 2 کشور، کریدور حمل‌ونقل شمال ـ جنوب بود که می‌تواند به‌عنوان یک مسیر استراتژیک جدید برای انتقال کالاها و انرژی بین این 2 کشور و سایر مناطق آسیایی و اروپایی عمل کند. این کریدور نه‌تنها برای تجارت 2 کشور حائزاهمیت است، بلکه برای کشورهای منطقه‌ای مانند ایران، هند و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس نیز فرصت‌های جدیدی برای توسعه روابط تجاری فراهم می‌آورد.

شرکای تجاری

هند و ترکیه: گسترش همکاری‌ها در زمینه‌های متنوع

در حالی که چین همچنان بزرگ‌ترین شریک تجاری روسیه بود، هند و ترکیه نیز در سال ۲۰۲۴ به‌عنوان شرکای کلیدی روسیه در حال گسترش روابط خود با این کشور بودند. مبادلات تجاری روسیه و هند در سال ۲۰۲۴ به حدود ۶۴.۹ میلیارد دلار رسید. این حجم تجارت بیشتر به همکاری‌های 2 کشور در زمینه‌های انرژی، فناوری‌های نوین، کشاورزی و حمل‌ونقل مربوط می‌شد. هند به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان انرژی در جهان، همچنان یکی از بازارهای مهم برای صادرات نفت و گاز روسیه محسوب می‌شود.

ترکیه نیز در سال ۲۰۲۴ شاهد رشد چشمگیری در روابط تجاری خود با روسیه بود. مبادلات تجاری 2 کشور به ۵۶.۵ میلیارد دلار رسید و این 2 کشور در پروژه‌های مختلف زیرساختی، انرژی و فناوری به همکاری‌های بیشتری پرداختند. یکی از پروژه‌های برجسته مشترک، خط لوله «ترک استریم» بود که به انتقال گاز از روسیه به ترکیه و از آنجا به کشورهای جنوب‌شرقی اروپا کمک می‌کند.

اروپا: کاهش روابط تجاری و تغییر در الگوهای تجاری

روسیه در سال ۲۰۲۴ همچنان با چالش‌های جدی در روابط تجاری خود با کشورهای اروپایی مواجه بود. تحریم‌های اقتصادی اتحادیه اروپا که پس از جنگ اوکراین علیه روسیه اعمال شده، به‌طورجدی روابط تجاری دوطرف را تحت‌تاثیر قرار داده است.

کاهش حجم مبادلات تجاری با کشورهای اروپایی، به‌ویژه در زمینه انرژی، یکی از پیامدهای این تحریم‌ها بود.

به‌طورخاص، روسیه در سال ۲۰۲۴ با کاهش قابل‌توجهی در صادرات گاز و نفت به کشورهای اروپایی مواجه شد. بسیاری از کشورهای اروپایی به‌دنبال منابع انرژی جایگزین و کاهش وابستگی به گاز روسیه بودند. در این راستا، روسیه به‌دنبال پیدا کردن بازارهای جدید در آسیا و خاورمیانه برای جایگزینی درآمدهای ازدست‌رفته از کشورهای اروپایی است.

خاورمیانه و شمال افریقا: فرصتی برای گسترش روابط تجاری

روسیه در سال ۲۰۲۴ توجه ویژه‌ای به کشورهای خاورمیانه و شمال افریقا نشان داد. کشورهای این منطقه، به‌ویژه عربستان‌سعودی، امارات‌متحده‌عربی، مصر و الجزایر، به‌عنوان بازارهای جدید برای صادرات کالاهای روسی و سرمایه‌گذاری‌های مشترک مطرح شدند. روسیه در این سال به گسترش همکاری‌های تجاری خود در زمینه‌های انرژی، کشاورزی، زیرساخت‌ها و دفاعی پرداخت.

یکی از پروژه‌های بزرگ روسیه در این منطقه، ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای در مصر بود که در سال ۲۰۲۴ با پیشرفت‌های مهمی روبه‌رو شد. همچنین، روسیه در تلاش است تا حضور خود را در بازارهای نفت و گاز این منطقه تقویت کرده و روابط خود را با کشورهای مهمی مانند عربستان‌سعودی و امارات‌متحده‌عربی بهبود بخشد.

تجارت ایران و روسیه

در سال ۲۰۲۳، حجم مبادلات تجاری ایران و روسیه به ۲.۷۶ میلیارد دلار رسید و روسیه را به یکی از شرکای مهم تجاری ایران تبدیل کرد. هدف اصلی این همکاری‌ها، افزایش تجارت و تقویت روابط اقتصادی است.

همچنین براساس آمار صادرات و واردات ایران در نه‌ماهه سال ۱۴۰۳ بیش از یک میلیون و ۹۵۶ هزار تن کالا به ارزش ۸۰۲ میلیون و ۵۷۸ هزار و ۳۱۶ دلار به روسیه صادرات داشته که نسبت به مدت مشابه با رشد ۱۴درصدی همراه بوده است. در این بازه زمانی بیش از یک میلیون و ۴۹۱ هزار تن کالا به ارزش یک میلیارد و ۹۵ میلیون و ۴۰۷ هزار دلار از روسیه به ایران وارد شده که ۷۸.۴ درصد وزن و ۴۳.۲ درصد ارزش آن مربوط به محصولات غذایی و نهاده‌های دامی و کشاورزی بوده است. در مجموع بیش از ۵۰ درصد تجارت ایران و روسیه از لحاظ وزنی و ۴۵.۵ درصد از لحاظ ارزش، مربوط به محصولات دامی، کشاورزی و غذایی بوده که این موضوع بر روابط تجاری بین 2 کشور به‌ویژه امنیت غذایی و اقتصاد کشاورزی در تعاملات دوجانبه نقش کلیدی دارد.

عمده کالاهای مبادله‌شده بین ایران و روسیه

براساس آمار گمرک ایران؛ فلفل گلخانه‌ای، میگو، پلی‌استیرن، الیاف نخ، سیمان سفید، انواع پسته، نارنگی، کیوی، گوجه‌فرنگی، آب‌میوه. هلو، آلبالو، پلی‌استیرن معمولی، پلی‌اتیلن، صفحه پلیمری اتیلن، کشمش، اجزا و قطعات وسایط نقلیه و کاهو کروی به‌ترتیب کالاهایی بودند که بیشترین میزان ارزآوری را برای کشورمان در نه‌ماهه امسال داشتند. همچنین در این مدت طلای خام با بیش از ۲۸۱ میلیون دلار (۳۵۹۵ کیلوگرم)، گندم معمولی با ۱۲۴.۴ میلیون دلار، انواع چوب و تخته با ۱۴۸.۵ میلیون دلار، روغن آفتابگردان با ۱۱۵.۳ میلیون دلار، ذرت دامی با ۱۱۰ میلیون دلار و جو با ۵۹.۴ میلیون دلار 5 قلم کالای اصلی واردشده به کشور در نه‌ماهه امسال بودند و عمده‌ترین کالاها پس از آن اجزا و قطعات وسایط نقلیه، حبوبات، لاشه و شقه گوسفندی، دارو، هیدروکسیدپتاسیم، ماشین‌آلات صنعتی، کلرورپتاسیم، ماشین‌های تراشکاری، انواع کاغذ و خمیر کاغذ بودند.

چالش‌ها و فرصت‌ها در مسیر تجارت خارجی روسیه

در حالی که تجارت خارجی روسیه در سال ۲۰۲۴ شاهد رشد چشمگیری بوده، این کشور همچنان با چالش‌هایی نظیر تحریم‌های غربی و مشکلات مربوط به سیستم‌های بانکی و پرداخت‌های بین‌المللی مواجه شده است. یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها، دشواری‌ها در پرداخت‌ها و انتقال ارزهای خارجی به‌ویژه از طریق سیستم‌های غربی بود.

با این حال، روسیه توانسته است با استفاده از سیستم‌های پرداخت جایگزین، به‌ویژه استفاده از ارزهای ملی در تجارت با کشورهای آسیایی و خاورمیانه، بسیاری از این چالش‌ها را کاهش دهد. این اقدامات به‌ویژه در مقابله با تحریم‌ها و کاهش وابستگی به سیستم مالی غربی موثر واقع شده است.

سخن پایانی

تجارت خارجی روسیه در سال ۲۰۲۴ نشان‌دهنده تلاش‌های این کشور برای بازسازی و تنوع‌بخشی به روابط تجاری خود بود. در حالی که روابط تجاری با کشورهای اروپایی کاهش یافته، روسیه توانسته است روابط خود را با کشورهای آسیایی، خاورمیانه و شمال افریقا گسترش دهد. این تغییرات استراتژیک موجب شده تا روسیه از ظرفیت‌های جدید در حوزه انرژی، حمل‌ونقل و سرمایه‌گذاری بهره‌برداری کند. در آینده، به‌نظر می‌رسد که روسیه همچنان به گسترش روابط تجاری خود با کشورهای آسیایی و خاورمیانه ادامه خواهد داد و می‌تواند با پیگیری سیاست‌های هوشمندانه، چالش‌های پیش‌رو را پشت‌سر بگذارد. در این میان، ایران به‌عنوان یکی از شرکای کلیدی روسیه، می‌تواند نقش مهمی در گسترش همکاری‌های اقتصادی 2 کشور ایفا کند.