تجارت دریابرد ایران از ۲۱۵ میلیون تن در سال ۱۴۰۱ به ۲۳۷ میلیون تن در سال گذشته افزایش یافته است. در سه‌ماهه نخست امسال نیز ۶۰ میلیون تن تجارت دریابرد ثبت شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته، رشد ۱۰ درصدی را نشان می‌دهد و در برخی بنادر دریای خزر، این رشد به ۷۰ درصد نیز رسیده است. تجارت دریابرد در ایران نقش حیاتی در اقتصاد کشور ایفا می‌کند و بیش از ۹۰ درصد مبادلات و تبادلات خارجی ایران از طریق دریا انجام می‌شود که این امر نشان‌دهنده وابستگی بالای اقتصاد کشور به این نوع تجارت است. براساس آخرین گزارش‌ها، ایران در سال ۱۴۰۲ توانسته است حدود ۲۳۷ میلیون تن کالا را از طریق دریا جابه‌جا کند، در حالی که این رقم در سال ۱۴۰۱ معادل ۲۱۵ میلیون تن بوده است. همچنین، در سه‌ماهه نخست امسال با ثبت عدد ۶۰ میلیون تن، رشد ۱۰ درصدی نسبت به سال گذشته را تجربه کرده و تاکنون ۴۷۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری خارجی در حوزه بنادر و دریانوردی جذب شده است.

ایران با داشتن ۱۱ بندر تجاری بزرگ در شمال و جنوب کشور، ظرفیت بالایی برای تجارت دریایی دارد و این موضوع باعث شده است، تجارت دریابرد به یکی از ارکان اصلی اقتصاد کشور تبدیل شود.

تاثیر تحریم‌ها بر تجارت دریایی

تحریم‌های بین‌المللی تاثیرات قابل‌توجهی بر تجارت دریایی ایران گذاشته‌اند. این تحریم‌ها منجر به کاهش چشمگیر تعداد کشتی‌هایی شده‌اند که کالا به ایران حمل می‌کنند؛ به‌طوری‌که تعداد این کشتی‌ها به کمتر از نصف کاهش یافته، همچنین تحریم‌ها فعالیت خطوط کشتیرانی خارجی در بنادر ایران را محدود کرده‌اند. به‌عنوان مثال، تردد کشتی‌های خارجی به بندر شهید رجایی، یکی از مهم‌ترین بنادر تجاری کشور، به‌طورکامل متوقف شده است. علاوه بر این، تحریم‌ها موجب تغییر در ترکیب شرکای تجاری ایران شده‌اند. ایران ناچار شده است تا به تجارت بیشتری با کشورهای عضو پیمان‌های منطقه‌ای مانند بریکس و شانگهای روی آورد تا اثرات تحریم‌ها را کاهش دهد. باوجود این تحریم‌ها، ایران همچنان با چندین کشور به تجارت دریایی ادامه می‌دهد. کشورهایی نظیر چین، هند، ترکیه، امارات‌متحده‌عربی و روسیه به‌دلیل نیازهای اقتصادی و استراتژیک خود، به همکاری تجاری با ایران ادامه می‌دهند. همچنین، ایران با کشورهای دیگری نیز در زمینه تجارت دریایی فعال است که از جمله آنها می‌توان به عمان و عراق اشاره کرد.

مزایا و معایب تجارت دریابرد برای اقتصاد ایران

تجارت دریابرد در ایران دارای مزایا و معایب متعددی است که بر روح اقتصاد جامعه تاثیر می‌گذارد. اگر در ابتدا مزایای تجارت دریابرد را در نظر بگیریم، ۴ مزیت در رأس قرار می‌گیرند؛ «کاهش هزینه‌ها: حمل‌ونقل دریایی به‌دلیل ظرفیت بالای کشتی‌ها و امکان جابه‌جایی حجم زیادی از کالاها، هزینه‌های حمل‌ونقل را به‌طورقابل‌توجهی کاهش می‌دهد». «افزایش اشتغال: توسعه بنادر و صنایع مرتبط با دریا می‌تواند فرصت‌های شغلی زیادی ایجاد کند و به کاهش بیکاری کمک کند». «تقویت تجارت بین‌المللی: باتوجه به موقعیت جغرافیایی ایران و دسترسی به آب‌های آزاد، تجارت دریابرد می‌تواند به افزایش تبادلات تجاری با کشورهای دیگر کمک کند» و «توسعه زیرساخت‌ها: سرمایه‌گذاری در بنادر و زیرساخت‌های دریایی می‌تواند به توسعه مناطق ساحلی و افزایش ظرفیت‌های اقتصادی کشور منجر شود.» در پس این نوع از دیپلماسی حمل‌ونقلی به تعبیر کارشناسان، معایبی نیز نهفته است که البته با انجام اقدامات کارشناسی می‌توان از شدت و حدت آنها به‌طورکامل جلوگیری کرد. «تحریم‌ها: تحریم‌های بین‌المللی می‌توانند تجارت دریابرد را محدود کنند و باعث کاهش تعداد کشتی‌های خارجی که به بنادر ایران می‌آیند، شوند.»، «آلودگی محیط‌زیست: فعالیت‌های دریایی می‌توانند به آلودگی آب‌ها و سواحل منجر شوند که این مسئله نیازمند مدیریت و نظارت دقیق است»، «وابستگی به شرایط جوی: تجارت دریابرد به‌شدت تحت‌تاثیر شرایط جوی و آب‌وهوایی قرار دارد که می‌تواند باعث تاخیر در حمل‌ونقل و افزایش هزینه‌ها شود» و «نیاز به سرمایه‌گذاری بالا: توسعه بنادر و زیرساخت‌های دریایی نیازمند سرمایه‌گذاری‌های کلان و چالش‌برانگیز است.»

تنوع سرمایه‌گذاری در تجارت دریابرد ایران

البته سرمایه‌گذاری در تجارت دریابرد ایران می‌تواند بسیار متنوع باشد و به نوع پروژه و مقیاس آن بستگی دارد. به‌عنوان‌مثال، براساس گزارش‌ها، بخش خصوصی در سال ۱۴۰۳ حدود ۶۲ هزار میلیارد تومان در حوزه دریا و بندر سرمایه‌گذاری کرده است. این سرمایه‌گذاری‌ها شامل توسعه بنادر، خرید تجهیزات دریایی و بندری و بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل دریایی می‌شود. همچنین، برخی پروژه‌های بزرگ‌تر ممکن است نیاز به سرمایه‌گذاری‌های خارجی داشته باشند. به‌عنوان نمونه، هند به‌منظور تجهیز و توسعه بندر شهید بهشتی چابهار، به‌میزان ۱۲۰ میلیون دلار در تامین تجهیزات راهبردی بندر و همچنین بیش از ۲۵۰میلیون دلار در زیرساخت‌های حمل‌ونقلی چابهار سرمایه‌گذاری خواهد کرد. در پایان باید به این نکته توجه داشت؛ تجارت دریابرد در ایران باوجود چالش‌های ناشی از تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی، همچنان نقش حیاتی در اقتصاد کشور ایفا می‌کند و سرمایه‌گذاری‌های کلان در توسعه بنادر و زیرساخت‌های دریایی، نشان‌دهنده اهمیت این بخش در اقتصاد ایران است. بنابراین باتوجه به موقعیت جغرافیایی ایران و دسترسی به آب‌های آزاد، توسعه تجارت دریابرد می‌تواند به‌عنوان یک راهبرد کلیدی در راستای دستیابی به اهداف اقتصادی و توسعه پایدار کشور موردتوجه قرار گیرد.