تامین انرژی و چشم‌اندازهای آن
امیر صباغ-کارشناس و فعال معدنی
از آنجایی که بخش معدن و صنایع‌معدنی تولیدکننده محصولات انرژی‌بر هستند؛ انرژی نقش مهمی در این حوزه‌ها برعهده دارد.برق در فرآیند تولید، در متالورژی و کوره‌ها به‌وفور استفاده می‌شود و به‌طبع اگر محدودیت‌هایی در زمینه تولید و تامین برق به‌وجود بیاید، مستقیم اثر خود را در تولید محصولات نهایی نشان می‌دهد و آسیب زیادی به حوزه صنعت، معدن و بخش تولید وارد می‌آورد.
به‌عنوان‌مثال، در تولید آلومینیم بخش عمده مصرف انرژی، به مصرف برق یا الکتریسیته اختصاص دارد، در زمینه تولید فولاد، به‌غیراز فرآیند تولید آهن‌اسفنجی، گندله‌سازی و کنسانتره که مصرف برق چندان قابل‌توجهی ندارد، در کوره‌های قوس‌الکتریکی مصرف برق بالا است و به‌عبارت‌دیگر، بدون برق در عمل نمی‌توان فولاد تولید کرد. بنابراین، صنعت فولاد به‌شدت وابسته به برق است. در صنعت سیمان هم، برق در کوره‌ها و محرک کوره‌ها به‌کار می‌رود و بنابراین، برای این صنعت هم برق، بسیار ضروری است. در فرآیند تولید کاتد مس و محصولات دیگر، الکترولیز با جریان برق انجام می‌شود و بنابراین کاملا وابسته به این انرژی است. علاوه بر اینکه بخش عمده‌ای از صنایع اصلی در حوزه معدن و صنایع‌معدنی به برق وابسته هستند، در حوزه مواد اولیه و محصولات واسطه‌ای هم به برق وابستگی زیادی داریم. دولت درحال‌حاضر تلاش می‌کند که برای کنترل و کاهش مصرف برق، الگوی مصرف بخش غیرصنعتی را تغییر دهد و برای این منظور، جوایز و مشوق‌هایی در نظر گرفته است. به‌نظر من، هرچه آگاهی و حساسیت جامعه، نسبت به الزام به مصرف بهینه برق افزایش یابد، می‌توانیم برق بیشتری برای تولیدات صنعتی در اختیار داشته باشیم.
در واقع گزینه‌های زیادی برای افزایش تولید و عرضه برق نداریم. درحال‌حاضر بخشی از بار مصرف برق برخی کشورها از جمله افغانستان و عراق را، کشور ما به‌دوش می‌کشد که به زیان بخش صنعت است. البته از سوی دیگر، ظرفیت واردات از ترکمنستان، ارمنستان و ترکیه داریم. بنابراین توصیه می‌شود وزارت نیرو، گزینه واردات برق را به‌جد پیگیری کند و امسال آن را به مرحله عملیاتی برساند. برق وارداتی، مشتری خاص خود را در حوزه صنعت دارد و اگر وزارت نیرو بتواند این امکان را فراهم کند، بخشی از مشکلات تامین برق کاهش می‌یابد. راهکارهای دیگری هم برای تولید برق وجود دارد؛ از اجاره کشتی‌های تولید برق گرفته که درحال‌حاضر در دنیا مرسوم است و آن را اصطلاحا نیروگاه‌های متحرک آبی می‌گویند، تا الگوهای دیگری مثل تولید برق از انرژی هسته‌ای. البته شاید هم‌اکنون تاحدودی برای تابستان امسال دیر شده باشد، اما شاید در آینده بتوانیم زودتر برنامه‌ریزی و از این طریق بخشی از نیاز خود را تامین کنیم.
در بسیاری از کشورها از جمله کشورهای صنعتی، دولت‌ها خلاف انتظار، به‌جای بخش خانگی مصرف‌کننده‌های صنعتی را محدود کرده‌اند، بنابراین هرچند از نظر اقتصادی به‌صلاح کشور است، حوزه غیرتولیدی و حوزه‌ای که صادرات ندارد، محدود شود اما دولت‌ها عموما در دوران محدودیت انرژی، ترجیح می‌دهند که صنایع را محدود کنند.
خوشبختانه چندی است صنایع ما به‌سمت تولید برق حرکت کرده‌اند، اما ۲ نکته را باید در این زمینه مدنظر داشت؛ اولا محدودیت برق از حدود ۳ سال پیش شروع شد و تا پیش از آن، موضوعی جدی برای کشور نبود، اما وقتی محدودیت شروع شد، آنقدر جدی شد که در عمل بخشی از صنایع را در تابستان فلج کرد و به‌تبع آن، برخی شرکت‌های فولادی، مس، صنایع بزرگ و... سیاست احداث نیروگاه را در پیش گرفتند. ما الان بالای ۱۰هزار مگاوات توان نیروگاهی در حال احداث و برنامه‌ریزی داریم، البته مشکل تامین سوخت نیروگاه، مشکل مجوز محیط‌زیست هم دارند که به‌طورطبیعی، گلوگاهی برای تولید برق است، با اینکه ما توان مالی را از طریق شرکت‌ها تامین می‌کنیم، اما مجوزهای سوخت و محیط‌زیست در اختیار دولت است و انتظار می‌رود که اگر واقعا قرار است مشکل برق کشور برطرف شود، دولت در این زمینه تسریع کند.
دیگر اینکه، شرکت‌ها و صنایع داخلی همزمان به‌دنبال انرژی جایگزین هم هستند، چون ابلاغیه‌هایی از طرف دولت و حاکمیت در این زمینه وجود دارد که حتی احداث نیروگاه‌های گازی را هم چندان تایید نمی‌کند و تاکید بر عدم‌رشد مصرف گاز در کشور است. به‌این‌ترتیب، تنها گزینه جایگزین؛ انرژی‌های تجدیدپذیر، انرژی هسته‌ای و... است که می‌تواند در دستور کار قرار گیرد.
بنابراین، شرکت‌ها در حال برنامه‌ریزی هستند و نیروگاه‌های بسیار بزرگ خورشیدی و بادی را در دست مطالعه دارند یا حتی برخی به مرحله برگزاری مناقصه رسیده است و فکر می‌کنم در آینده، در حوزه معدن و صنایع‌معدنی بتوانیم از این انرژی‌ها بیشتر استفاده کنیم. البته این انرژی‌ها مشکلات خاص خود را هم دارند. برای مثال، درباره انرژی خورشیدی باید بدانیم هرچند کشور ما آفتاب دارد، اما از ساعت ۳ بعدازظهر، زاویه تابش محدود می‌شود و راندمان نیروگاه پایین می‌آید.
صنایع انرژی‌بر ۲۴ساعته برق می‌خواهند، پس در نقطه پیک مثل ۷ یا ۸ بعدازظهر چون مصرف شهرها به اوج می‌رسد، صنایع تعطیل می‌شوند. پس نمی‌توان فقط روی انرژی تجدیدپذیر سرمایه‌گذاری کرد، زیرا پیوستگی تامین بسیار مهم است.
بنابراین، در کنار انرژی‌های تجدیدپذیر یا باید روش‌هایی برای ذخیره انرژی داشته باشیم که فناوری آن بسیار گران است یا باید نیروگاه‌های جایگزین مثل نیروگاه‌های زغال‌سنگی یا گازی احداث کنیم تا ظرفیت کافی را برای جبران کمبود برق در پیک تامین کنند تا صنعت بتواند برق پیوسته داشته باشد.
