انسان عاقل سرمایه را خرج نمی‌کند
عاطفه خسروی ـ مدیرمسئول
در عصر حاضر، محیط‌زیست دیگر فقط موضوعی برای علاقه‌مندان به طبیعت یا دانشمندان اقلیم‌شناس نیست؛ بلکه مسئله‌ای حیاتی برای بقا و کیفیت زندگی همه انسان‌هاست. کم‌توجهی به حفظ این «زیستگاه» در دهه‌های گذشته دستاوردی جز تغییرات اقلیمی، آلودگی هوا و آب، نابودی جنگل‌ها و تنوع زیستی و... نداشته و ادامه این روند، تنها به زیان نسل‌های کنونی و آینده خواهد بود، بنابراین حفظ محیط‌زیست، نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت است.
سهم کشورهای مختلف در حفظ محیط‌زیست، باتوجه به شاخص‌ها و معیارهای مختلف، متفاوت است. برخی کشورها با اجرای سیاست‌های سختگیرانه زیست‌محیطی و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پاک، سهم بیشتری در حفظ محیط‌زیست دارند. برخی دیگر، باوجود تلاش‌های قابل‌توجه، هنوز با چالش‌هایی مواجهند.
به‌عنوان نمونه؛ سوئد، نروژ، فنلاند و نیوزیلند، با سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر، حفظ جنگل‌ها، کاهش تولید کربن و فرهنگ‌سازی عمومی، توانسته‌اند توازن میان توسعه و محیط‌زیست را حفظ کنند و در صف کشورهای موفق در حفظ محیط‌زیست قرار گیرند.
در مقابل، برخی کشورهای در حال توسعه، به‌ویژه کشورهای واقع در آسیا و افریقا، به‌دلیل ضعف زیرساخت‌ها، کمبود بودجه و گاهی فساد اداری، نتوانسته‌اند استانداردهای زیست‌محیطی را رعایت کنند. چنانچه هند، بنگلادش و برخی کشورهای خاورمیانه با آلودگی شدید هوا و کمبود آب آشامیدنی سالم مواجهند. در این کشورها رشد صنعتی بدون ملاحظات زیست‌محیطی، منجر به افزایش بیماری‌ها و کاهش کیفیت زندگی شده و متاسفانه ایران نیز در سال‌های اخیر با چالش‌هایی مانند ریزگردها، فرونشست زمین، آلودگی هوای کلانشهرها و کاهش منابع آبی روبه‌رو است؛ مسائلی که بی‌توجهی به آنها، تبعاتی سنگین در پی خواهد داشت.
شاخص عملکرد زیست‌محیطی (EPI) که سالانه توسط مرکز حقوق و سیاست زیست‌محیطی دانشگاه ییل گردآوری می‌شود، یک روش آماری مطمئن برای محاسبه اثرات زیست‌محیطی جمعی همه سیاست‌های یک کشور است. شاخص عملکرد زیست‌محیطی ۲۰۲۴، ۱۸۰کشور را در ۳۲ شاخص عملکرد مرتبط با سلامت محیطی و حیات اکوسیستم، رتبه‌بندی کرده که در این رتبه‌ها، شاخص‌هایی از میزان آلودگی ذرات معلق در هوا و خلوص آب آشامیدنی گرفته تا سلامت ذخایر ماهی و مدیریت تالاب‌ها در نظر گرفته شده است. براساس این آمار، ۱۰ کشور استونی، لوکزامبورگ، آلمان، فنلاند، بریتانیا، سوئد، نروژ، اتریش، سوئیس و دانمارک به‌عنوان دوستداران محیط‌زیست معرفی شده‌اند. همین گزارش، رتبه ایران در شاخص عملکرد محیط‌زیستی در سال ۲۰۲۴ را کمی بهتر از ۲ سال قبل ارزیابی کرده و گفته است شاخص عملکرد محیط‌زیستی ایران از رتبه ۱۳۳ در سال ۲۰۲۲ به ۱۱۲ ارتقا یافته و در بخش سلامت انسانی و در زیرگروه‌های بهداشت، آب شرب و مدیریت پسماند رتبه نسبتا مطلوب‌تری را کسب کرده است، هرچند هنوز هم فاصله معناداری با شاخص‌های زیست‌محیطی کشورهای دوستدار محیط‌زیست دارد.
باتوجه به اهمیت موضوع، کشورهای مختلف جهان، سیاست‌ها و راهکارهای متفاوتی را اجرایی می‌کنند. به‌عنوان‌مثال، نروژ تا سال ۲۰۳۰ قصد دارد فروش خودروهای بنزینی و دیزلی را کاملا ممنوع کند یا در آلمان، قانونی برای گذار کامل به انرژی‌های تجدیدپذیر اجرایی شده و حتی در ایران نیز، برنامه‌هایی مانند آمایش سرزمین، توسعه نیروگاه‌های خورشیدی یا حفاظت از منابع آبی در صورت اجرا، می‌توانند اقداماتی مثبت در راستای حفظ محیط‌زیست قلمداد شوند.
از سوی دیگر، تجربه کشورهای دوستدار محیط‌زیست نشان داده با اتخاذ سیاست‌های پایدار و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های سبز، می‌توان پیشرفت اقتصادی را با حفظ محیط‌زیست ترکیب کرد. تجربه این کشورها می‌تواند الگویی برای تمام کشورهای در حال توسعه و جهان سوم باشد تا با اجرای سیاست‌های حمایتی از محیط‌زیست، به سلامت عمومی و حفظ منابع‌طبیعی کمک کنند. با پیروی از مسیر کشورهای موفق در حفاظت از محیط‌زیست، می‌توان به ایجاد یک محیط سالم و پایدار برای زیست نسل‌های آینده امیدوار بود.
از سوی دیگر، حفاظت از این زیستگاه تنها برعهده دولت‌ها نیست و تمام افراد جامعه می‌توانند به سهم خود، در روزمره اقداماتی ساده برای حفاظت از محیط‌زیست انجام دهند؛ اقداماتی ساده اما موثر مانند صرفه‌جویی در مصرف آب، بازیافت و جداسازی زباله‌ها با استفاده از سطل‌های بازیافتی، کاهش استفاده از پلاستیک‌های یک‌بارمصرف و جایگزینی آنها با جنس‌های قابل‌بازیافت، حفظ و نگهداری از منابع‌طبیعی مانند درختان و حیوانات محلی، شناخت و پایش انتشارات آلاینده‌ها و کاهش آنها در هوا و آب.
این واقعیتی عیان است که «زمین خانه ماست؛ تا زمانی که از آن مراقبت کنیم، می‌تواند خانه‌ای امن برای همگان باقی بماند.» به‌علاوه اینکه انسان، این اشرف مخلوقات، برای زنده ماندن و ادامه حیات، چاره‌ای جز حفظ حیات در زیستگاه خود و سایر جانداران را ندارد. در اصل این «زیستگاه» سرمایه‌ای خدادادی است که برای زنده ماندن و تجربه «زندگی» در این زمان و مکان به انسان داده شده و انسان عاقل هیچ‌گاه سرمایه را خرج نمی‌کند.
