تنها چاره ناچار
هفته گذشته و در نیمه آخرین ماه فصل بهار، تغییر ساعت کار ادارات دولتی برای صرفه‌جویی در مصرف کلید خورد.
رئیس جمهوری هم بااشاره به ضرورت اقناع سازی افکار عمومی درباره اهداف و ثمرات این تصمیم گفت: اگر مردم از ثمرات تغییر ساعت کار آگاه شوند، در اجرای آن همراهی می کنند.هرچند مدتی است کمبود انرژی و بی برقی میهمان ناخوانده کشور است و خاموشی از خانه ها و صنایع گرفته تا اتوبان ها و خیابان ها همه را کم وبیش به ضرورت تغییر الگوی مصرف و مدیریت انرژی آگاه کرده است، اما آنچه در ذهن عموم جامعه علامت سوال بزرگی شده، چگونگی تغییر ساعات کاری و اداری در این کشور است و معلوم نیست چرا کشور ما همواره در مسیری منحصربه فرد و خلاف جهت آب شنا می کند.شاید اگر ضرورتی برای اقناع سازی وجود داشته باشد، مربوط به این بخش از تصمیمات مجلس و دولت است.در گزارش امروز صمت، ارزیابی تقی نبئی و سالار باوند، 2 تن از کارشناسان و فعالان بخش معدن را درباره این تغییرات می خوانیم.
راهی برای کنترل مصرف انرژی
تقی نبئی ـ کارشناس و فعال معدن: این شیوه ای است که با هدف مدیریت کمبود انرژی و صرفه جویی در مصرف برق اتخاذ شده است و نمونه آن را در سنوات گذشته هم داشته ایم، به ویژه در یکی، دو سال اخیر که مشکل کمبود برق جدی تر و روش های گوناگونی برای جبران ناترازی ها به کار بسته شده است.به هرحال، این روش ها تا حدی موثر بوده است، به ویژه با جابه جایی ساعت کار مصرف کننده ها به ویژه کارمندان ادارات به ساعت های ابتدایی روز، می توان در اوج گرما، که وسایل برودتی به کار می افتند، مصرف کننده کمتری در مدار داشت و مصرف برق را به این ترتیب کنترل کرد.سال گذشته محدودیت هایی که برای برق صنایع در نظر گرفته شد، بیشتر از امسال بود و البته مسئولان قول داده اند که کمتر هم بشود،اما باز هم، همان طور که پیش ازاین هم اشاره کرده ام، اگر قرار است محدودیتی در مصرف برق ایجاد شود، بهتر است درباره مصارف شهری و خانگی و به ویژه در مراکز تجاری و فروشگاه ها اتفاق بیفتد. همین امروز اگر به کشورهای اتحادیه اروپا به ویژه ایتالیا و فرانسه سر بزنیم، خواهیم دید که مغازه ها و فروشگاه ها از ساعت ۱۸:۳۰به بعد تعطیل می شوند و تنها رستوران ها به صورت محدود فعالیت دارند. چون این زمان شروع ساعت پیک شبانه مصرف به شمار می رود و به این ترتیب، بخش زیادی از مصرف انرژی که در اماکن اداری و تجاری وجود دارد، حذف می شود تا به بخش تولید و مصرف خانگی برسد.
مدیریت روزها و ساعات مصرف برق به نحوی که تاکنون در کشور ما اعمال می شد، بار بیشتری بر شانه بخش تولید گذاشته بود که این شیوه نادرستی است، زیرا صنایع در زمینه مصرف برق اولویت بالاتری دارند.علاوه بر این، بخش های صنعتی هم باید همکاری لازم را انجام دهد تا ازیک طرف، مصرف خود را کنترل کنند و کاهش دهند و از طرف دیگر، ظرفیت هایی را که برای تولید برق دارند، به کارگیرند و با حداکثر ظرفیت، بخشی از نیاز برق خود را تامین کنند.
فقط نیم ساعت
ساعت کاری امسال نسبت به پارسال فقط نیم ساعت جابه جاشده است. به عبارت دیگر، از ۱۶ خرداد امسال، زمان کاری ادارات ۱ . ۵ ساعت به عقب کشیده شد، اما باتوجه به اینکه ساعت رسمی کشور، از ابتدای سال، عقب کشیده نشد، در مقایسه با سال گذشته، فقط نیم ساعت جابه جایی زمانی اتفاق افتاده است.اما باتوجه به اینکه شیوه جابه جایی ساعت تغییر کرده است، تا اقشار گوناگون شاغل در بخش های تولیدی، صنعتی، اداری، مالی و بازرگانی بتوانند به این نحوه تغییر ساعت عادت کنند، در کار جامعه اختلال ایجاد می شود. البته شاید در این مقطع چاره دیگری جز این نبود، زیرا ظرفیت تولید برق در کشور متناسب با میزان مصرف، توسعه پیدا نکرده است، بنابراین اگر این جابه جایی برای مدیریت مصرف برق اتفاق نمی افتاد، ساعت قطع برق در کشور بیش از آن چیزی می شد که در حال حاضر پیش بینی شده، پس این شرایط ناگزیر است و این تغییر ساعت می تواند تاحدودی به مدیریت مصرف برق کمک کند.
چالش مراودات خارجی
خوشبختانه با کشورهای همسایه اختلاف ساعت جزئی، در حد نیم ساعت داریم و شاید به این دلیل تاثیری چندانی در مراودات ما با کشورهای همسایه ایجاد نخواهد شد، اما در مراوده با کشورهایی که در بخش غربی کشور ما واقع شده اند، به ویژه کشورهای اروپایی و افریقایی، باتوجه به اختلاف ساعت و جابه جایی ساعت کاری، چیزی در حدود ۳ ساعت از اوقات کاری روزانه ما با تعطیلی بخش های گوناگون بانکی و اداری آنها همزمان می شود که این به نفع توسعه مراودات خارجی نیست و تبعات منفی خاص خود را دارد.
در حالت عادی کشور ما با قاره اروپا حدود یک تا یک ساعت و نیم الی ۲ ساعت ناهماهنگی زمانی دارد و ساعت کاری آنها از ما عقب تر است. در حال حاضر که زمان کاری ما یک ساعت و نیم جلو کشیده شده، کمابیش تا ۳ ساعت بعد از آغاز به کار ادارات و مراکز دولتی ما، ادارات آنها هنوز شروع به کار نکرده اند و این باعث می شود که همپوشانی ساعات کاری در نهایت به چیزی حدود ۲ تا ۲ . ۵ ساعت تقلیل پیدا کند و طبیعی است که کیفیت کار پایین می آید و مشکلاتی را برای فعالان این عرصه ایجاد خواهد کرد. ای کاش مدیریت جابه جایی ساعات کار بانک ها و ادارات، مانند سالیان گذشته اتفاق می افتاد و از اول فروردین ساعت ها یک یا حتی یک ساعت و نیم جلو کشیده می شد. در آن صورت باتوجه به اینکه مردم با این سبک مدیریت زمان آشنایی بیشتری پیدا کرده اند، تبعات منفی تغییرات به شکل چشمگیری کاهش می یافت.در این روزهای اوج فعالیت که تعطیلات ابتدایی سال گذشته و چرخ تولید با قدرت بیشتری در حال حرکت است، جابه جایی ساعت کاری بانک ها می تواند مدیریت زمانی پروژه ها و همین طور فعالیت اداری، ستادی و بازرگانی را دچار اختلال کند و تا مسئولان و متصدیان حوزه معدن و صنایع معدنی بخواهند به این تغییر ساعت عادت کنند، مدتی دچار اختلال خواهیم بود و زمان گرانقیمتی از دست می رود.پس جابه جایی روز و ساعت یکی از راهکارهایی است که به صورت مقطعی می تواند در زمینه مدیریت زمانی مصرف کمک حال باشد،اما درباره تولید باعث به هم ریختگی مدیریت تولید و افزایش نرخ تمام شده می شود.
ظرفیت صنایع
بسیاری از صنایع به ویژه فولاد، سیمان و پتروشیمی ها، به دنبال جایگزینی منابع تولید برق بوده و در این زمینه اقداماتی انجام داده اند و در مواقعی که قطعی یا کمبود برق وجود دارد، از آن منابع جایگزین استفاده می کنند. اما تولید برق جایگزین، هم از نظر میزان سرمایه موردنیاز، هزینه های تعمیر و نگهداری و در نهایت نرخ تمام شده تولید انرژی با برقی که از شبکه سراسری دریافت می شود، قابل قیاس نیست. بنابراین، باوجود اینکه بسیاری از صنایع بزرگ زیرساخت هایی را در بخش های مختلف در اختیار دارند، معمولا فقط در مواقعی که تولید برق دچار مشکل و محدودیت می شود و با کمبود یا قطع برق روبه رو می شوند، آن را مورداستفاده قرار می دهند.از نظر دانش تولید برق از منابع نوین، مانند برق خورشیدی یا هسته ای هم، پیشرفت های خوبی داشته ایم و بسیاری از واحدهای صنعتی ما از سوله های تولید برق بهره مند هستند و حداقل می توانند برق روشنایی و معابر خود را از طریق انرژی خورشیدی تامین کنند و همان طور که اشاره شد، بخش صنعتی تاحدودی در این زمینه گام برداشته است، اما باتوجه به اینکه تا همین اواخر برق ارزان و کم دردسر در اختیار داشته ، سرمایه گذاری در این زمینه را چندان جدی نگرفته اند. البته به نظر می رسد که بعد از چند سالی که در دسترسی به برق وقفه ایجاد شده است، بخش زیادی از فعالان بخش صنعت راغب هستند که در تولید برق سرمایه گذاری کنند که اگر این اشتیاق با سیاست گذاری درست به شکل بهینه ای مدیریت شود، در آینده نزدیک، بخش صنعتی می تواند سرمایه گذاری های قابل توجهی در حوزه تامین انرژی و تولید برق داشته باشد و چه بسا که ما در سنوات آینده، آنقدر تولید برق داشته باشیم که بتوان آن را به کشورهای همسایه هم صادر کرد.
باری بر دوش تولیدکنندگان
سالار باوند ـ کارشناس و فعال معدن: پیش از این، ساعت ها در نیمه اول هر سال یک ساعت جلو کشیده می شد و همه مردم نیز کمابیش به این شیوه عادت کرده بودند و مشکلی در این زمینه وجود نداشت و این تغییر برای همه اقشار جامعه از کاسب گرفته تا کارمند و... لحاظ می شد، اما امسال با این تغییراتی که ایجاد شد، در عمل ساعت رسمی تغییر نکرد، اما زمان کار ادارات جابه جا شد که این روش بدون شک، مشکلاتی در جامعه ایجاد خواهد کرد.یکی از مهم ترین این مشکلات، بار روانی است که بر جامعه تحمیل شده است. در این شرایط جدید، کارمندی که ۶ صبح باید سرکار بیاید، باید از ساعت ۵ صبح آماده شود. در خانواده هایی که پدر و مادر هر دو شاغل هستند، علاوه بر فشاری که به والدین وارد می شود، کودک خردسالی هم که یک ساعت از زمان استراحت خود را از دست می دهد، آزار می بیند.علاوه بر این، سیستم بیولوژیکی بدن که بعد از سال ها به شیوه ای خاص عادت کرده است، باید با شرایط جدیدی تطبیق پیدا کند.مشکل دیگر، ناهماهنگی عمومی است که در سطح جامعه ایجاد می شود. در حال حاضر ساعت کاری ادارات، بانک ها، بازار و بخش خصوصی با هم هماهنگ نیستند. برای مثال، اداره ها به ویژه بانک ها در ساعات اول کاری شان، در عمل مراجعه کننده ای ندارند.با اینکه کارمندان سر کار خود حاضر هستند، اما هنوز ارباب رجوع نیامده است و هرچه به ساعات پایانی زمان کاری نزدیک می شویم، تراکم مراجعان بیشتر و بیشتر می شود و این موضوع برای همه مشکل ایجاد خواهد کرد و به طبع بر بخش معدن هم اثرگذار است.
به عنوان مثال، وقتی معدنکاری باید کارهای اداری خود را پیگیری کند، درگیر تبعات این ناهماهنگی می شود.به نظر من، شرایط قبلی، به مراتب بهتر بود و کمابیش زمان کاری همه به صورت هماهنگ جابه جا می شد. اگر تغییر ساعت «چاره ناچار» حل مشکل برق است، چرا روال عادی سالانه را که در بسیاری از کشورهای دیگر هم اتفاق می افتد، زیر پا گذاشتیم. پیش تر یک ساعت زمان را به جلو می کشیدند و حالا ساعت کار را عقب آورده اند. پس این همان است،اما فقط ظاهرش تغییر کرده است و معلوم نیست ضرورت این کار چیست که ارزش تحمیل بار روانی و تحمل ناهماهنگی ایجادشده را دارد.
ضرورت توسعه انرژی های پاک
به گمان من، اگر استفاده از انرژی خورشیدی امکان پذیر باشد، باز هم مسکنی موقتی است. کدام کشوری را سراغ دارید که عمده انرژی موردنیاز بخش صنعت خود را با استفاده از انرژی خورشیدی تامین کند؟در حالت خوش بینانه، در مناطقی که ظرفیت زیادی وجود دارد، شاید بتوان انرژی خورشید را جایگزین سوخت های دیگر کرد، اما این نوع انرژی نمی تواند برای تامین نیاز مردم و صنایع، عمومیت پیدا کند. در اینجا باید تاکید کرد که مشکل عمده کشور ما، نه کمبود انرژی که ضعف مدیریت است. زمانی به صنایع تکلیف کردند که کوره های مازوت یا گازوئیل سوز خود را گازسوز کنند، چرا که دیگر سهمیه این دو نوع سوخت آلاینده به آنها داده نمی شود که نامه ها و مستندات آن موجود است. به این ترتیب، صنایع ناچار شدند همه مشعل های را گازسوز کنند، امروز که این تغییر انجام گرفته است، زمستان ها تکلیف می کنند که به واسطه کمبود گاز، مشعل ها را خاموش کنید. با این وصف، به فرض استفاده از انرژی خورشیدی را اجباری کنند یا امکانات و مشوق هایی برای سوق دادن صنایع به این سمت در نظر بگیرند، با این شیوه مدیریت بدون شک چند سال آینده دوباره همین مشکل از جای دیگری سر برمی آورد.
چشم انداز آینده
شاید اگر همین امروز دست به اصلاح ساختارها بزنند، بتوان امیدوار بود در چند سال آینده مشکلات کمتر شود.ما باید از شعارهای کلیشه ای برون بیاییم و به چشم انداز دورتر نگاه کنیم. تا امروز همه مدیرانی که سرکار آمده اند، کار خود را با شعار آغاز می کنند و تا زمانی که بخواهد یکی از این شعارها به مرحله عمل برسد، دوران آن مدیر هم به سر می رسد و صندلی خود را به مسئول دیگری می دهد و باز همین آش است و همین کاسه.
تا زمانی که این سیاست وجود دارد، نمی توان نسخه ای برای رفع مشکلات پیچید. تا زمانی که افراد متخصص خانه نشین هستند و آنهایی که نه تخصص لازم را دارند و نه تجربه کافی، ۷،۶ ماهی در صندلی مدیریت می نشینند و بعد هم می روند که با این روش امیدی به رفع این بحران ها نیست.این مشکل به هیچ وجه در چشم انداز کوتاه مدت قابل حل شدن نیست. اگر کسی سردردی دارد، می تواند با یک مسکن درد خود را تسکین دهد و بعد در پی درمان باشد، اما وقتی بیماری عود کرد، با مسکن نمی توان مشکلی را حل کرد و چاره ای جز درمان جدی وجود ندارد.
سخن پایانی
یکی از تجربیات شخصی نویسنده که در راستای این ناهماهنگی رخ داد، تلاش نافرجام برای نصب اپلیکیشن یکی از بانک های دولتی روی سیستم تلفن همراه بود. در فرآیندی که نزدیک به یک ساعت طول کشید، مرتب این پیغام ارسال می شد که: «لطفا زمان دستگاه خود را به روز کنید!»بعد از تماس با بانک کاشف به عمل آمد که راه علاج این مشکل این است که ابتدا ساعت موبایل را یک ساعت به عقب بکشیم و بعد اپلیکیشن را نصب کنیم و بعد دوباره ساعت گوشی را با ساعت رسمی کشور تنظیم کنیم. جالب اینجا است که این فرآیند در نیمه دوم سال خودبه خود به حال عادی برمی گردد.
