شاید وقتی دیگر ...
توسعه‌نایافتگی کشور در بخش مدیریت انرژی از جمله مشکلاتی است که هرچند در سال‌های اخیر رخ نموده، اما شدت و وسعت آن به‌اندازه‌ای است که به چالشی جدی برای بخش معدن و صنایع معدنی بدل شده است.
امسال صنایع ۲ بحران تابستانی و زمستانی را پشت سر گذاشتند و متحمل ضرر و زیانی هنگفت شدند. از سوی دیگر، با همه پیش بینی های انجام گرفته و مازوت سوزی بی وقفه زمستانی، که هوایی برای نفس کشیدن باقی نگذاشت، باز هم تبعات کمبود سوخت و مدیریت نادرست، گریبان بخش خانگی را گرفت و در سردترین روزهای سال بخش هایی از کشور با قطع گاز یا افت فشار روبه رو شدند. امسال که با بد و خوب خود سپری شد، اما برای اینکه این ماجرا در سال آینده تکرار نشود، راهکاری وجود دارد یا اینکه باید منتظر بازتکرار این چرخه در سال پیش رو باشیم؟
گزارش امروز صمت به موضوع چالش تامین انرژی در سال آینده پرداخته است و از سالار باوند و مهدی لطفی اصل، 2 تن از کارشناسان و فعالان حوزه معدن پرسیدیم چه راهکار کوتاه مدتی برای حل این معضل وجود دارد.
صنعت مهم تر است یا بخش خانگی؟
سالار باوند ـ کارشناس و فعال معدنی: فلسفه وجودی صنایع برای این است که شرایط بهتری را برای زندگی مردم فراهم کنند. برای اینکه مواد اولیه و مایحتاج مردم را فراهم آورند، برای اینکه فرصت های شغلی ایجاد کنند و زندگی مردم را سهولت بخشند. بنابراین، خود صنایع در جایگاهی نیستند که اولویتی نسبت به مردم داشته باشند. پس اگر در درجه دوم اهمیت قرار نداشته باشند، در بهترین حالت هم ارزش هستند. فرض کنید همسر و فرزند کسی در حال غرق شدن باشند. این فرد باید کدام یک را نجات دهد. در واقع، فرد مسئول جان هردوی آنها است و نمی تواند بنا بر محاسبه مشخص کند که کدام یک بر دیگری ارجح است.مثال فوق کاملا درباره این بحث مصداق دارد. دولت نسبت به هردوی این بخش ها مسئولیت دارد و نمی تواند یکی را بر دیگری اولویت دهد، زیرا قابل تفکیک از همدیگر نیستند.
در تمام دنیا برای راه اندازی صنایع باید ابتدا بررسی فنی و اقتصادی انجام گیرد تا فعالیت واحدهای تولیدی و صنعتی در تضاد با مصالح جمعی قرار نگیرد و با ظرفیت های موجود، امکان پذیر و مقرون به صرفه باشد.برای اینکه صنعتی بتواند درست کار خود را پیش ببرد، باید زیرساخت های مناسبی در اختیار داشته باشد و باتوجه به وضعیتی که صنایع در چند سال گذشته با آن دست به گریبان بودند، کاملا روشن است که باتوجه به افزایش جمعیت و شرکت ها و صنایع تولیدی، زیرساخت ها افزایش پیدا نکرده است. بنابراین، ما امروز با مشکل انرژی در همه بخش های صنعتی و خانگی مواجهیم؛ در تابستان برق قطع می شود و در زمستان گاز. در زمانی هم که برق صنایع قطع نشده است مجبور شده اند که مصرف خود را کاهش دهند و به این ترتیب راهی جز این نداشته اند که تنها بخشی از خط تولید خود را مورد بهره برداری قرار دهند و فعالیت دیگر بخش ها را متوقف کنند. در زمستان هم مشکل گاز پیش می آید و واحدهای تولیدی ناچار به کاهش مصرف یا تعطیلی هستند. به این ترتیب نرخ تمام شده محصولات بالا می رود و به تبع آن، تورم ایجاد می شود.
دورنمای مشکلات
وقتی همه این مشکلات را از ابتدا تا انتها بررسی کنیم، روشن می شود که ما در زمینه تامین انرژی با کاستی های فراوانی روبه رو شده ایم و دولت نتوانسته است زیرساخت های مناسبی را فراهم کند. متاسفانه کسانی تصمیم گیرنده بوده اند که تخصصی نداشتند و به جای جبران کمبودها، مجوز احداث تعداد زیادی کارخانه را صادر کرده اند، چرا که دورنمایی از مشکلاتی که ایجاد می شود، نداشته اند. امروزه ما به جای اینکه ۵ کارخانه داشته باشیم که با ۱۰۰ درصد ظرفیت خود کار کنند، ۱۰ کارخانه داریم که در بهترین حالت با ۶۰ درصد ظرفیت کار می کنند و به این ترتیب می خواهیم با دنیا رقابت کنیم و نرخ تمام شده کالاها رقابتی باشد و به تورم دامن نزند.تا همین چند سال گذشته، اگر کسی می خواست کسب وکاری در محله ای راه اندازی کند، ابتدا نیازسنجی می شد که روشن شود، چه تعدادی از آن کسب وکار در محل موجود است و آیا به واحد مشابه جدید نیاز هست یا خیر، اما امروز باتوجه به اینکه روشن است زیرساخت های لازم و ضروری فراهم نیست، باز هم مجوز تاسیس بخش های صنعتی بزرگ صادر می شود.به این ترتیب است که متاسفانه بسیاری از صنایع ما امروز تعطیل شده یا به ورشکستگی رسیده اند و برخی دیگر با نیمی از ظرفیت خود فعالیت می کنند. این معضل در اشتغال هم تاثیر می گذارد. بسیاری از واحدهای صنعتی به ناچار دست به تعدیل نیرو زده اند.
چشم انداز
شاید اگر همین امروز دست به اصلاح ساختارها بزنند، بتوان امیدوار بود، در چند سال آینده مشکلات کمتر شود.ما باید از شعارهای کلیشه ای برون بیاییم و به چشم انداز دورتر نگاه کنیم. تا امروز همه مدیران کار خود را با شعار آغاز کرده اند و تا زمانی که یکی از این شعارها به مرحله عمل برسد، دوران آن مدیر هم به سر رسیده و صندلی خود را به مسئول دیگری داده است و باز همین آش و همین کاسه.تا زمانی که این سیاست وجود دارد، نمی توان نسخه ای برای رفع مشکلات پیچید. تا زمانی که افراد متخصص خانه نشین هستند و آنهایی که نه توان و تخصص لازم و نه تجربه کافی دارند، چند ماهی در صندلی مدیریت می نشینند و بعد هم می روند، امیدی به رفع این بحران ها نیست.
مشکل تامین زیرساخت های انرژی به هیچ وجه در چشم انداز کوتاه مدت قابل حل نیست. اگر کسی سردردی داشته باشد، می تواند با یک مسکن درد خود را تسکین دهد، اما باید در پی درمان برود. وضع ما مثل مریضی است که دیگر دردش با یکی، دو مسکن درمان نمی شود و بیماری گسترده شده است و چاره ای جز درمان جدی وجود ندارد.کارهایی که در چند سال اخیر انجام شده، مسکن های موقتی بوده است تا مقاطع بحرانی را پشت سر بگذاریم.الان دیگر چاره ای جز این نیست که نسبت به اصلاح ساختارها اقدامی عاجل انجام گیرد و تا حصول نتیجه کج دار و مریز روزگارمان را سپری کنیم.به عبارت دیگر، باید انرژی را باتوجه به ضرورت و نیاز بین بخش های مختلف توزیع کرد. جایی به نفع بخش خانگی انرژی کارخانه را قطع کرد و جایی این بخش را تحت فشار قرار داد تا نیاز صنایع مادر تامین شود.
مدیریت انرژی های پاک
به گمان من، اگر استفاده از انرژی خورشیدی امکان پذیر باشد، باز هم مسکنی موقتی است. کدام کشوری را سراغ دارید که عمده انرژی موردنیاز بخش صنعت خود را با استفاده از انرژی خورشیدی تامین کند؟شاید بتوان خوش بینانه گفت که در مناطقی که ظرفیت زیادی وجود دارد، می توان انرژی خورشید را جایگزین سوخت های دیگر کرد، اما این نوع انرژی نمی تواند برای تامین نیاز مردم و صنایع عمومیت پیدا کند.
در اینجا باز باید تاکید کرد که مشکل عمده کشور ما، نه کمبود انرژی که ضعف مدیریت است. زمانی به صنایع تکلیف کردند که کوره های مازوت یا گازوئیل سوز خود را گازسوز کنند، چرا که دیگر سهمیه این 2 نوع سوخت آلاینده به آنها داده نمی شود و نامه ها و مستندات آن هنوز موجود است. به این ترتیب، صنایع ناچار شدند همه گازسوز شوند، اما امروز که این تغییر انجام گرفته، زمستان ها تکلیف می کنند که به واسطه کمبود گاز، مشعل ها را خاموش کنید.با این وصف به فرض اگر استفاده از انرژی خورشیدی هم اجباری شود یا امکانات و مشوق هایی برای سوق دادن صنایع به این سمت در نظر بگیرند، بدون شک با این سبک و شیوه مدیریت چند سال آینده دوباره سرجای امروزمان هستیم و همین مشکل از جای دیگری خود را نشان خواهد داد.
تامین انرژی و چالش های آن
مهدی لطفی اصل ـ کارشناس و فعال معدن: یکی از عوامل تاثیرگذار در بحث توجیه اقتصادی بنگاه های تولیدی به ویژه معادن و صنایع، عامل انرژی است. این عامل در معادن به صورت سوخت مصرفی ماشین آلات معدنی و در سطحی پایین تر گرمایش در نظر گرفته شده است.در صنایع عامل انرژی را برق و گاز تامین می کنند و در موارد محدودی از سوخت های فسیلی برای تامین این عامل استفاده می شود.بنابراین برای تولید یک محصول معدنی یا صنعتی مهم ترین مولفه، تامین انرژی موردنیاز با ایجاد زیرساخت های مناسب و بدیهی است هرگونه کمبود در این زمینه و یا ایجاد محدودیت در دسترسی به آن آسیب های جبران ناپذیری به بخش معادن و صنایع وارد خواهد کرد.
کاهش تولید، از دست دادن بازارهای هدف به دلیل عدم دستیابی به میزان تولید پیش بینی شده، بیکاری کارگران، کاهش بازدهی صنایع و... از جمله آسیب های کمبود انرژی در بخش صنایع است.مشخص است که در این صورت به دلیل کاهش میزان تولید، نرخ نهایی که به دست مصرف کننده خواهد رسید، افزایش خواهد یافت و همین امر سبب ساز بسیاری از مشکلات ثانویه می شود.
منبع مطمئن در تامین انرژی
به نظر می رسد که به دلیل نبود برنامه ریزی مناسب طی سال های گذشته مشکل تامین انرژی صنایع در سال آتی همچنان پابرجا بماند، مگر اینکه در این مدت محدود، دولت با ارائه تسهیلات مناسب، دارندگان صنایع بزرگ مقیاس و متوسط مقیاس را تشویق کند تا در راستای ایجاد و احداث نیروگاه های برق اقدام کنند تا منبعی مطمئن برای تامین انرژی موردنیاز خود در اختیار داشته باشند. خوشبختانه این گونه طرح های تامین انرژی در شهرک های صنعتی که محل تجمع صنایع است، می تواند قابلیت اجرایی بالایی داشته باشد.
شب کاری در بخش صنعت
همان گونه که اشاره شد، هرگونه ایجاد محدودیت در فعالیت صنایع موجب آسیب پذیری بیشتر آنها می شود، بنابراین با تغییر زمان فعالیت آنها شاید مشکل تامین انرژی دیگر مصرف کنندگان تامین شود،اما خسارتی که این موضوع به صنایع وارد می کند، بسیار چشمگیر و چرخه باطلی است که باعث می شود برای حل یک مشکل، گرفتار مشکلی به مراتب بزرگ تر شویم.
تامین انرژی بخش خانگی یا صنعتی
به نظر می رسد در سال های گذشته باید به گونه ای برنامه ریزی می شد که ناچار به اولویت بندی و انتخاب میان تامین انرژی صنایع یا بخش خانگی نمی شدیم، چرا که هرکدام از این بخش ها اهمیت و ویژگی های منحصربه فرد خود را دارد و ایجاد محدودیت برای هر یک یا اولویت دادن به هرکدام سبب ساز مشکلات و خسارت های جبران ناپذیری خواهد شد.
باتوجه به اینکه مشکل تامین انرژی چند وقتی است که در صنایع به وجود آمده است، بنابراین تا پیش از این صاحبان صنایع کمبود انرژی را چندان جدی نگرفته بودند، اما در حال حاضر و باتوجه به وجود محدودیت در این زمینه چند صباحی است که صاحبان صنایع مشکل تامین انرژی را جدی ترین مشکل در زمینه فعالیت اقتصادی می دانند و اقدامات اولیه در راستای برطرف کردن این مشکل را عملیاتی کرده اند.
راهکارهایی برای حل چالش
اما برای حل این مشکل ضروری است صاحبان صنایع موردحمایت دولت قرار گیرند تا با همکاری یکدیگر نسبت به رفع آن اقدام کنند. از جمله اقداماتی که به سرعت باید موردتوجه قرار گیرد، سرمایه گذاری در بخش ایجاد و احداث نیروگاه های برق چه به شکل نیروگاه های انرژی پاک یا نیروگاه های فسیلی، بسته به محل وقوع صنایع و جغرافیای منطقه است که در این صورت در کوتاه مدت مشکل تامین انرژی، به صورت حداقلی برطرف خواهد شد. همچنین، ضرورت دارد دولت با ایجاد مشوق های مناسب بخش خصوصی را برای احداث نیروگاه های برق موردحمایت قرار دهد.
سخن پایانی
معدن و صنایع وابسته یکی از بزرگ ترین مصرف کنندگان انرژی در جهان است، بنابراین بدیهی است که تامین انرژی برای این بخش اهمیتی غیرقابل انکار دارد، اما متاسفانه در کشور ما تا امروز از این اصل غفلت شده است و در کوتاه مدت هم امیدی به بهبود شرایط نیست.
البته اگر خوشبینانه نگاه کنیم، شاید بتوان با اقداماتی عاجل راهی برای برون رفت از این بحران یافت. از جمله روش هایی که سریع به نتیجه مطلوب می رسد، فراهم کردن امکان تولید و بهره برداری از انرژی پاک است. شاید اگر دولت تسهیلاتی در این زمینه به واحدهای سرمایه گذاری، صنعتی و معدنی اختصاص دهد، بتوان از ظرفیت فراوان کشور در این زمینه استفاده و مشکل موجود را با کمترین آسیب به طبیعت و حداقل هزینه
مرتفع کرد.
