هیچ؛ تنها اثر ما در بازار جهانی است
در خبرها آمده بود، ایمیدرو (مجری طرح توسعه گوهرسنگ کشور) به‌زودی آموزش‌های تخصصی تراش گوهرسنگ را در ۳۱ استان کشور آغاز خواهد کرد.
در خبرها آمده بود، ایمیدرو (مجری طرح توسعه گوهرسنگ کشور) به زودی آموزش های تخصصی تراش گوهرسنگ را در ۳۱ استان کشور آغاز خواهد کرد.
در این خبر بااشاره به جذب بالای ۵۰ درصدی فراگیران تخصصی تراش گوهرسنگ آمده بود که با اعلام آمادگی سازمان های متولی ایجاد اشتغال کشور برای بکارگیری دانش آموخته های این رشته، تا پایان امسال ۶۵۰ نفر از هنرجویان سطح یک گوهرتراشی وارد بازار کار خواهند شد.
در بخش دیگری از این خبر به این نکته اشاره شده بود که از نظر تجهیزات و مواد اولیه موردنیاز مشکلی در کشور وجود ندارد.
این در حالی است که فعالان و دست اندرکاران این صنعت، گلایه ها به وضعیت آموزش دارند و ایرادات چندی را به آن وارد می دانند.
علاوه بر این، معتقدند به علت ممانعت از ورود سنگ راف از کشورهای دیگر، شرایط فعالیت برای کارگاه های گوهرتراشی چندان مناسب نیست و یکی بعد از دیگری به سوی ورشکستگی می روند.
صمت برای بررسی بیشتر این موضوع، با مسعود کیانی، رئیس انجمن صنفی گوهرسنگ ایران و حدیث صادقی، مدیر یکی از موسسات گوهرشناسی و فعال صنفی، به گفت وگو نشست و نظر آنها را درباره فرصت ها و چالش های صنعت گوهرسنگ جویا شد.
جایی برای کار نیست
مسعود کیانی ـ رئیس انجمن صنفی گوهرسنگ ایران: درباره گوهرسنگ بازار قابل توجه جهانی نداریم و اگر بگوییم صفر است، دور از واقع نیست. یکی از دلایل این موضوع، فقدان آموزش صحیح و در نتیجه تولید کالای غیراستاندارد است.
بسیاری از تراشنده های گوهرسنگ، به شکل استاندارد جهانی پسند آموزش ندیده اند، حتی آموزش های آنها در حد استانداردهای فنی و حرفه ای (که آن هم اشکالات فراوانی دارد) نیست. در بازار جهانی اعتقاد بر این است که تمام گوهرسنگ ها باید از نظر پولیش، تقارن، کیفیت تراش و سایزبندی استاندارد باشند.
اگر تراش سنگ براساس استاندارد بین المللی نباشد، روی رکاب استاندارد سوار نمی شود، بنابراین کسی که می خواهد سنگ را سوار فلز یا به اصطلاح «مخراج کاری» کند، باید دوباره سنگ را کات کند یا تراش دهد. این معضلی است که علت آن آموزش نادرست در گوهرتراشی است.
معضل دیگر در کشور ما آموزش های زیرپله ای و غیرمجازی است که در سراسر کشور هم باب شده است و در پایان دوره هیچ گونه مدرک معتبری هم در اختیار کارآموز قرار نمی گیرد تا بتواند از آن برای گرفتن پروانه کسب و کار استفاده کند. آموزش های گوهرشناسی هم چندان برپایه استاندارهای جهانی نیست یا کانی شناسی به جای گوهرشناسی تدریس می شود. گوهرشناسی دانشی میان رشته ای است که آموزش های خاص و دوره های تعریف شده جهانی دارد و به چند بخش سنگ های رنگی، سنگ های مصنوعی، گوهرهای آلی و الماس تقسیم می شود، اما کانی شناسی یکی از مباحث زمین شناسی به شمار می رود؛ این معضلی است که بسیاری با آن درگیر هستند.
آموزش کانی شناسی که بعضی از افراد با عنوان گوهرشناسی می دهند و غیرمجاز و غیراستاندارد است، در نتیجه، چند معضل پیش می آید. اول اینکه برخی از آنها خود در خریدوفروش ها و تجارت به مشکل برمی خورند و سنگ های اشتباهی خریدوفروش می کنند.
برخی دیگر هم آزمایشگاه های غیرمجازی ایجاد و شناسنامه های غیرمعتبر صادر می کنند. به عنوان مثال، مواردی داریم که فردی که کانی شناسی خوانده، برای رزین اپوکسی ۴۰ کیلویی به عنوان کهربای ایران شناسنامه صادر کرده است.
مثل چین یا هند
مشکل اساسی ما در این حوزه، اول فقدان قوانین صحیح و تخصصی مرتبط با گوهرسنگ ها و دیگری نبود بازار است.
هر قانونی که ما در صنعت گوهرسنگ و جواهر داریم، درباره طلا است و کار تخصصی روی حوزه گوهرسنگ انجام نشده؛ بعضی موارد بخشنامه ای از سوی وزارت صمت یا هیات دولت صادر شده که سنگ های خام الماس نمی تواند از ایران صادر شود.
البته مشکل نبود بازار هم، ریشه در قوانین دارد، زیرا فرصت ارائه داخلی و خارجی را محدود می کند.
برای مثال، اتحادیه ها، بخشنامه ای از دادستان کل کشور گرفته اند که خرید و فروش جواهرات و گوهرسنگ ها به صورت مجازی ممنوع و همین باعث مشکلاتی شده است.
نبود صادرات هم مزید بر علت است. برای حل این مشکل باید مواد خام ارزان نرخ و تجهیزات را وارد کنیم تا هزینه ها را پایین بیاوریم و به این طریق ما هم مثل چین و هند می توانستیم سنگ های مان را به نرخ مناسب به بازار بیرون از ایران بفروشیم.
کالای لوکس و دردسرهای بی پایان
ما در زمینه صادرات هم با مشکلی مانند واردات روبه رو هستیم. گوهرسنگ ها جزو گروه کالایی لوکس قرار گرفته اند، بنابراین در زمینه صادرات آنها هم، با مشکلات عدیده ای روبه رو هستیم. به عنوان مثال ارزیاب مناسب در گمرک نداریم که قیمت گذاری درستی انجام دهد. محاسبه کند و تعرفه گمرکی مناسبی برای آن در نظر بگیرد. بعضی اوقات نرخ بسیار گزافی برای آن در نظر می گیرند و به همان نسبت تعرفه بسیار سنگین می شود و به این ترتیب صادرات توجیه اقتصادی خود را از دست می دهد.
متاسفانه این معضل باعث شده که واردات و صادرات گوهرسنگ ها بیشتر به صورت قاچاق انجام گیرد و نبود شفافیت و خلأهای قانونی به این مشکلات دامن می زند.
ورود گوهرسنگ به جام جهانی
ما یک سال است که تمام تلاش خود را به کار بسته ایم و بارها و بارها درخواست کردیم که این فرصت را در اختیار ما قرار دهند، حتی کیش را هم به عنوان پایگاه جایگزین قطر معرفی کردیم تا برای جذب توریست برنامه ریزی شود. همه به به و چه چه گفتند و آن را ایده بسیار خوبی دانستند، اما متاسفانه تا امروز که فقط کمتر از یک ماه به برگزاری جام جهانی مانده، اقدام خاصی انجام نگرفته است و به نظر نمی رسد که بتوان در این مدت کوتاه اقدام خاصی انجام داد.
فرصتی که سوخت
تا جایی که من می دانم، چند نهاد و ارگان در زمینه تهیه مقدمات این قضیه دخیل بودند؛ به عنوان مثال، سازمان توسعه تجارت، میراث فرهنگی و مناطق آزاد و حتی چند وزارتخانه، اما متاسفانه اقدام مناسبی نشد و رئیس اتحادیه هتلداران هم به تازگی اعلام کرده که حتی یک تخت هم در هتل های کیش رزرو نشده است.
البته چند وقت پیش شرکتی خصوصی با من تماس گرفت، اما عددی که برای اجاره بهای یک غرفه چند متری اعلام کرد، بسیار سنگین بود.
به گمان من، این نمایشگاه ها باید با کمک و یارانه های دولتی برگزار شود وگرنه کارگاه ها توان پرداخت چنین هزینه هایی را ندارند.
پیشنهادی که ما به دولت ارائه دادیم، این بود که سازمانی تخصصی برای گوهرسنگ ایجاد شود؛ چیزی شبیه مرکز ملی فرش (که البته ساز کار آن اشتباه بود)، اما به هرحال مسئول تمام حوزه های مربوط به فرش از آموزش گرفته تا تجارت، تولید و مواد اولیه بود.
یکی از مشکلات اساسی ما این است که فعالیت حوزه گوهرسنگ بین چندین وزارتخانه تقسیم شده که هرکدام از آنها سازکار خاص خود را دارند و به این ترتیب کلاف سردرگمی ایجاد شده است که هرکسی دستی به آن می زند و خراب ترش می کند، اما اگر سازمانی خاص در این زمینه متولی شود، حتی اگر به صورت مردم نهاد و بدون بودجه دولتی باشد، شاید بتواند برای گوهرسنگ از اکتشاف تا تجارت گرفته قانون گذاری کند، آیین نامه بدهد و مجوزهای لازم را برای فعالان صادر کند و قوانین، بخشنامه ها و آیین نامه ها را یکدست و لازم الاجرا
کند.
کاش کمی رسیدگی می شد
متاسفانه همیشه به گوهرسنگ به عنوان یک موضوع حاشیه ای پرداخته شده و تاکنون اراده ای قوی برای حل مشکلات این صنعت در کشور ایجاد نشده است. اقداماتی که انجام شده فقط در حد نشست، مصاحبه و خبر بوده و انگار قرار است مسائل این حوزه را به نوعی از سر خود باز کنند. کاش کمی به این صنعت رسیدگی و متوجه می شدند که نمی توان با ارائه آمار و ارقام مشکلات را کتمان کرد.
آموزش به شرط استاندارد
حدیث صادقی، مدیر یکی از موسسات گوهرشناسی و فعال صنفی : آموزش گوهرتراشی بسیار مفید است، اما نکته اینجا است که آموزش باید صحیح و استاندارد باشد، یعنی براساس جدیدترین و روزآمدترین دستاوردهای موجود در دنیا تنظیم و ارائه شود.
کشور ما سنگ های بسیار ارزشمند مثل فیروزه، دمانتوئید (گارنت سبز)، عقیق و مانند آن را دارد. تراش فیروزه و عقیق بیشتر به صورت «دامله تراشی» است. این نوع کمی آسان تر است و در کشور ما هم به خوبی آموزش داده می شود، اما تراش های «فَسِت یا زاویه دار» استانداردهای خاص خود را دارد و باید به گونه ای انجام شود که گوهرسنگ بالاترین میزان بازتابش نور را پیدا کند.
بنابراین رعایت استاندارد در این زمینه بسیار مهم است و باید سنگ بهترین نوع تراش را داشته باشد. اگر کانی یا گوهر کیفیت مناسبی داشته باشد و تراش به شکل اصولی را روی آن انجام شود، نتیجه کار درخشان خواهد شد و تراشکار می تواند مستقیم به بازار کار وارد شود و درآمد خوبی هم داشته باشد.
طبیعی است که کارفرما یا صاحب سنگ، تراش سنگ های باارزش خود را به کسی می سپارد که توانایی و مهارت لازم را داشته باشد و به قول معروف «کننده» این کار باشد.
برای مثال کسی که زمرد افغانستان را وارد بازار می کند، آن را به دست هر تراشکاری نمی دهد و به دنبال کسی خواهد گشت که سنگ را به شکل استاندارد و با کمترین میزان ضایعات تراش دهد تا صاحب سنگ بتواند از آن به نحو احسن استفاده کند و به نرخ مناسب به فروش رساند.
در آستانه ورشکستگی
ایران می تواند باتوجه به موقعیت جغرافیایی خاص خود نقش مهمی در این حوزه بازی کند. ما از یک سو، در همسایگی کشورهایی مانند افغانستان و پاکستان قرار داریم که صاحب انواع گوهرسنگ های گران نرخ هستند و از سوی دیگر، در نزدیکی بزرگ ترین مصرف کننده های دنیا هستیم که کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس هستند.
از تهیه سنگ راف تا تراش، ساخت و مخراج کاری گوهرسنگ فرآیندی است که فرصت های شغلی زیادی در آن وجود دارد و اگر به حوزه صادرات آن هم ورود کنیم، درآمدی بالا و ارزآوری قابل توجهی خواهیم داشت. این همان موضوع تکمیل زنجیره ارزش است که در برنامه توسعه هفتم هم روی آن تاکید شده است. بنابراین کشور ما باتوجه به برخورداری از نیروی کار ماهر و دستگاه ها گوهرتراشی خوب و مناسب، می تواند کریدوری باشد که ماده خام اولیه را وارد کند و بعد از فرآوری آن را با ارزش افزوده بالا روانه بازار کشورهای عربی کند، البته شرایط تحریمی هم روی این کار ما تاثیر گذاشته است، اما باز هم امکان احیای این بازار وجود دارد.
در حال حاضر حتی برای صادرات سنگ های تراش خورده قوانین گمرکی دست و پاگیر و ناکارآمد زیادی وجود دارد. بعضی وقت ها به علت نبود کارشناس باتجربه و در جایگاه درست (چه در گمرک و چه در بخش های مالیاتی) آنقدر تعرفه های بالایی وضع می شود که از نرخ خود سنگ بالاتر است و ارزشی ندارد که روی صادرات آن کار شود.
نهاد مسئول کیست؟
چند ارگان با هم در این زمینه مسئولیت دارند. برای مثال درباره جواهر، مسئولیت قوانین مربوط به سنگ، برعهده یک سازمان است و پایه آن برعهده سازمانی دیگر. باید قوانین موجود تجمیع و ضوابط درست و استانداردی مکتوب شود که براساس آن صادرکننده، تکلیف خود را بداند.
پیگیری انجمن
از طرف انجمن صنفی گوهرسنگ ایران هم در حال پیگیری هستیم و جلسات متعددی گذاشته ایم و تمام تلاش خود را انجام می دهیم که این موانع را از سر راه برداریم.
گوهرتراشی در دانشگاه
در حال حاضر آموزش های کوتاه مدت وجود دارد که در برخی مجموعه ها با همکاری دانشگاه خوارزمی در حال برگزاری است. برای مثال دوره های گوهرشناسی، گوهرتراشی، طلاسازی، طراحی جواهر که زیرنظر وزارت علوم است و سرفصل ها آکادمیک و دانشگاهی است، اصولی آموزش داده می شود و در نهایت گواهی پایان دوره کوتاه مدت ارائه می دهد.
در دانشگاه هم رشته کارشناسی ارشد گوهرشناسی وارد رشته های دانشگاهی شده است.
سخن پایانی
کارشناسان می گویند ایران تاریخچه ای ۱۱ هزارساله در معدنکاری و قدمتی ۵ هزار ساله در گوهرتراشی دارد، اما در حال حاضر و باوجود اینکه تمام زنجیره ارزش افزوده گوهرسنگ را دارد، در میان ۱۸۰ کشور فعال در این صنعت، رتبه ۱۰۵ را به خود اختصاص داده است. جای آن است که از متولیان امر بپرسیم که چرا دستاورد ما از این صنعت پررونق، چنین ناچیز مانده است و چرا نتوانسته ایم به جایگاه مناسبی در این حوزه دست پیدا کنیم؟
