اکتشاف نخستین حلقه از فعالیت در معدن، بهره‌ معدنی از این ذخایر و توسعه صنعتی و اقتصادی کشور است. بااین‌وجود موانع متعددی در مسیر فعالیت‌های اکتشافی وجود دارد که از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به کمبود ماشین‌های معدنی، نبود سرمایه‌گذای، توسعه‌نیافتگی زیرساخت‌ها و... اشاره کرد. درحال‌حاضر سازمان توسعه‌ونوسازی معادن و صنایع معدنی ایران به دنبال واگذاری فعالیت‌های معدنی به بخش خصوصی با هدف بهبود شرایط است. اما تحقق این هدف نیازمند تامین پیش‌نیازهایی ازسوی دولت و سایر نهادهای تصمیم‌گیر است.

آماده‌باش بخش خصوصی برای اکتشاف معادن

احمد فتاحی مجلج، مدیر اکتشاف سازمان توسعه معادن و صنایع معدنی ایران گفت: با توجه به برنامه‌ریزی‌های اخیر و رویکرد ایمیدرو در راستای شعار سال برای تحقق مشارکت مردمی در جهش تولید، بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری در بخش اکتشافات آماده باشند. به گزارش ایراسین، احمد فتاحی مجلج با اشاره به تکمیل تدوین شرایط و ضوابط بسته سرمایه‌گذاری اکتشاف افزود: اکنون که بسته مذکور تکمیل شده است، آماده فراخوان آن هستیم، تا پهنه‌ها و معادن که در اختیار دولت است، پس از دریافت گواهی کشف، برای استخراج و فروش از طریق فراخوان مزایده عمومی در اختیار بخش خصوصی و تعاونی‌ها قرار گیرند. مدیر اکتشاف ایمیدرو با اشاره به اینکه کمیته تدوین ضوابط، معیارها، دستورالعمل‌ها و استانداردها، تهیه گزارش‌های اکتشافی را تدوین و ابلاغ کرده است، تاکید کرد: این استانداردها و دستورالعمل‌ها مطابقت با استانداردهای روز بین‌المللی دارد که به زودی پس از بازنگری نهایی، از رسانه‌های معتبر منتشر و اطلاع‌رسانی خواهد شد.

سیاست‌گذاری غلط، بحران‌ساز است

سیدسهراب حسینی، فعال معدنی در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: اکتشاف نخستین حلقه از فعالیت در معدن، بهره‌ معدنی از این ذخایر و توسعه صنعتی و اقتصادی کشور است. بااین‌وجود موانع متعددی در مسیر فعالیت‌های اکتشافی وجود دارد که از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به کمبود ماشین‌های معدنی و به‌ویژه دستگاه‌های حفاری اشاره کرد.

وی افزود: با یک دستگاه حفاری به‌روز می‌توان ماهانه حداقل هزار متر و سالانه ۱۲هزار متر حفاری اکتشافی انجام داد. در همین حال، به‌ازای فعالیت یک شیفت ۲۴ساعته ماشین حفاری چنانچه وقفه‌ای در کار نباشد، ۰.۵ مترمکعب آب و ۸ لیتر گازوئیل مصرف می‌شود. درحال‌حاضر راندمان دستگاه‌های حفاری مورداستفاده در کشور باتوجه به فرسودگی این تجهیزات یا کیفیت پایین تولید آنها، به‌مراتب پایین‌تر است. هم‌اکنون هر دستگاه حفاری به‌طورمیانگین توان اجرای سالانه ۴ تا ۵ هزار متر حفاری اکتشافی را برعهده دارد. به‌ازای فعالیت یک شیفت ۲۴ساعته ماشین حفاری مورداستفاده در ایران به‌طورمیانگین ۱.۵ مترمکعب آب و ۲۲ لیتر سوخت مصرف می‌شود، بنابراین می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که استفاده از دستگاه‌های قدیمی یا با کیفیت پایین، در نهایت به‌نفع اقتصاد کشور هم نیست.

حسینی گفت: ایران در رده کشورهایی با ذخایر معدنی قابل‌توجه قرار دارد، بنابراین انتظار می‌رود میزان حفاری اکتشافی در کشور ما با سایر کشورهای معدنی دنیا، قابل‌قیاس باشد، اما نه‌تنها این انتظار برآورده نمی‌شود، درحال‌حاضر کشورهای منطقه از جمله عمان در اجرای فعالیت‌های حفاری اکتشافی از ما پیش افتاده‌اند.در کانادا از اکتبر سال ۲۰۲۲ تا اکتبر ۲۰۲۳، در مجموع ۷میلیون و ۱۷۴ هزار متر حفاری شده است. وی افزود: در استرالیا سالانه ۱۱میلیون متر حفاری می‌شود. روسیه حداقل سالانه ۴ میلیون متر حفاری اکتشافی دارد. حتی عمان برنامه حفاری سالانه یک میلیون متری را در دستور کار خود دارد. ایران براساس آمارهای رسمی سالانه حدود ۹۰۰ هزار متر حفاری انجام می‌دهد. بااین‌وجود نه‌تنها اقدام موثری برای بهبود حفاری اکتشافی در کشور انجام نمی‌شود، بلکه با اعطای مجوز واردات ماشین‌آلات حفاری به افراد غیرمتخصص، توسعه حفاری اکتشافی مختل و مرگ پیمانکاران نزدیک می‌شود. این فعال بخش معدن گفت: از حدود ۲۰ سال پیش، شاهد ساخت ماشین‌آلات حفاری در کشور هستیم. اگر دستگاهی از کیفیت و ویژگی‌های لازم برخوردار بوده، فروش رفته است. کمااینکه درحال‌حاضر دستگاه‌های متعدد حفاری ساخت داخل، در کشور مشغول فعالیت هستند. اغلب این دستگاه‌ها نیز برای حفاری با عمق کم، کاربرد دارند. واردات دستگاه خارجی نیز هیچ‌گاه مانع فروش دستگاه حفاری ایرانی باکیفیت نبوده، چراکه برای متخصص حفاری فرقی ندارد، دستگاه ساخت کجاست؛ بلکه کیفیت دستگاه، استهلاک پایین آن و همچنین خدمات پس از فروش آن از اهمیت برخوردار هستند.اما متاسفانه عده‌ای با بحث‌های اشتباه مانع واردات تجهیزات حفاری به کشور می‌شوند؛ به‌عنوان‌مثال سیاست‌گذاران را از تشدید تحریم و ممانعت‌های جدی‌تر در مسیر واردات دستگاه‌های حفاری به کشور و نبود قطعات، تجهیزات و خدمات پس از فروش می‌ترسانند. این نگاه در حالی وجود دارد که حداقل ۸۰ درصد تجهیزات ساخت دستگاه حفاری ایرانی نیز، وارداتی است. در شرایطی که موتور و سایر قطعات و تجهیزات مهم و اثرگذار ماشین‌آلات حفاری به کشور وارد می‌شوند، در عمل ساخت داخل، تکیه بر توان داخل و قطع وابستگی به خارج و خودکفایی در شرایط تحریم، بی‌معناست؛ در نتیجه انتظار می‌رود صنعتگران به‌سمت تقویت تعمیر و نگهداری این تجهیزات و ماشین‌آلات بروند. به این ترتیب حتی در شرایط تحریم نیز، امکان تداوم فعالیت در این بخش وجود خواهد داشت. حسینی گفت: دستگاه حفاری در همه دنیا مونتاژی از قطعات مختلف است، بنابراین تکیه بر واژه ساخت داخلی در عمل بی‌معناست. در چنین صنعتی، مهندسی ساخت اهمیت پیدا می‌کند، اما متاسفانه فرآیند مونتاژ در ایران بدون آنکه متخصصان سابقه فعالیت حضوری در این صنعت را داشته باشند و تنها با اتکا به کاتالوگ انجام می‌شود. اگر قرار بر توسعه این صنعت در داخل کشور است، ابتدا باید چند دستگاه وارد کشور شوند، دمونتاژ و سپس دوباره مونتاژ شوند.اما متاسفانه در این سال‌ها شاهد بودیم که حمایت از ساخت داخل از جیب پیمانکار و با اتکا به ثروت‌های ملی انجام گرفته است؛ حمایتی که اصلا نتیجه‌بخش نبوده و نخواهد بود. در چنین شرایطی، تنها رانت یا امتیازات ویژه‌ای در اختیار برخی افراد قرار می‌گیرد.