تداوم مشکل تامین ارز و ماشینآلات معدنی
بنا بر نظر کارشناسان و فعالان معدنی، به‌طور کلی معادن کشور امروزه از معضل نبود تجهیزات کارآمد و باکیفیت رنج می‌برند و ماشینآلات فرسوده بهره‌وری معادن را کاهش داده‌اند، اما همچنان نهادهای دولتی بر اهمیت حمایت از تولیدات داخلی تاکید داشته و این موضوع را سرلوحه تصمیمات خود قرار داده‌اند.
درباره ابعاد این نوع تصمیمات دولت در بحث واردات تجهیزات معدنی و توانایی تولید داخل برای جلوگیری از واردات تجهیزات معدنی و حفظ ارز در داخل کشور، با کارشناسان و فعالان معدنی گفت‌وگو کرد که در ادامه می‌خوانید:
فرسودگی تجهیزات معدنی
علی معصومی، عضو هیات‌مدیره و دبیر انجمن تحقیق و توسعه صنایع و معادن در گفت‌وگو با صمت ابتدا به تشریح وضعیت موجود در بحث تجهیزات و ماشینآلات بخش معدن پرداخت. او مجهز نبودن معادن به دستگاه‌های مناسب برای فعالیت را یکی از دلایل مهم عدم توسعه چشمگیر و مناسب بخش معدن عنوان کرد و در این باره گفت: برای به ثمر رسیدن هر فعالیتی تولیدی، وجود ابزار مناسب از لوازم و ضرورت‌های آن به شمار می‌رود. فعالیت‌های معدنی نیز از این قاعده مستثنا نبوده و تمامی معادن، از جمله معادن کوچک‌‌مقیاس در صورت فعال بودن نیاز به تجهیزات دارند، اما متاسفانه بخش معدن امروزه با چالشی با عنوان بحران تامین تجهیزات روبه‌رو بوده و معدنکاران با حداقل امکانات در حال فعالیت هستند. راهکار اصلی حل این مشکل، واردات دستگاه‌ها و ماشینآلات مناسب، نو و کارآمد از کشورهای تولیدکننده مهم تجهیزات معدنی است. همان‌طور که دیگر کشورهای معدنی نیز این روند را در پیش گرفته و ماشینآلات مناسب و با کیفیت موردنیاز را برای افزایش بهره‌وری معادن خود وارد می‌کنند. اما در کشور ما موانع متعددی برای واردات وجود دارد و نهادهای دولتی ورود تجهیزات معدنی را مغایر با حمایت از
تولید داخلی می‌دانند. معصومی ادامه داد: نهادهای متولی بخش معدن، به‌ویژه وزارت صنعت، معدن و تجارت در سال‌های اخیر محدودیت‌های متعددی را برای واردات ماشینآلات معدنی و همچنین راه‌سازی وضع کرده و دلیل آن را لزوم حمایت از شرکت‌های تولیدکننده داخلی عنوان کرده‌اند. با وجود اینکه این تفکر تنها به ضرر معادن بوده و ممکن است سال‌ها طول بکشد تا تولیدات داخلی به حد مناسبی از توانایی برای پاسخگویی به نیاز بخش معدن برسند.
الزام رعایت حد تعادل
معصومی در ادامه صحبت‌های خود پیشبرد موازی اهداف را رویکرد مناسب در مواجهه با مشکلات بخش تولید معرفی کرد. او در این باره توضیح داد: بهترین راه برای مدیریت تمام بخش‌های اقتصادی، رعایت حد تعادل است؛ به این معنا که ضمن ایجاد بازارهای رقابتی، به تولیدات داخلی نیز بها دهیم. در این شرایط ضمن تامین نیاز معادن، صنایع ماشین‌سازی داخلی نیز توسعه خواهند یافت. اما بستن مرزها و ایجاد محدودیت برای واردات، تنها انحصار را برای تولیدات داخلی شکل داده و این موضوع نه به نفع بخش معدن است و نه منجر به بهبود تولیدات داخلی خواهد شد. نمونه این اتفاق را در صنایع خودروسازی داخلی شاهدیم. دو شرکت بزرگ خودروسازی داخلی انحصار بازار را در دست دارند و ماشین‌هایی با کیفیت بسیار پایین و نرخ بسیار بالا عرضه می‌کنند. به دلیل نبود نمونه مشابه خارجی نیز تولیدات این شرکت‌ها ارتقا نیافته و مردم مجبور به استفاده از خودروهای بی‌کیفیت هستند. نتیجه استفاده از این ماشین‌ها نیز افزایش تصادفات و آلودگی هوا برای کلانشهرها بوده است. با ایجاد انحصار برای ماشینآلات و تجهیزات بخش معدن نیز چنین اتفاقی رخ خواهد داد. دبیر انجمن تحقیق و توسعه صنایع و معادن،
توجه به کیفیت تجهیزات معدنی را شرط اصلی کاهش زیان و ریسک فعالیت‌های این بخش توصیف کرد و گفت: در وهله نخست باید به اهمیت بررسی کارشناسی‌شده و تخصصی در مسائل کیفی و کمی محصولات اشاره کرد. در برخی موارد شرکت‌های داخلی ادعا می‌کنند توانایی تولید برخی تجهیزات و ماشینآلات را دارند. اما در عمل یا این توانایی وجود ندارد یا تراز کیفیت تولیدات آنها همپای نمونه‌های جهانی و مطابق با نیاز معادن نیست. از این رو، نمی‌توان بقای معادن کشور را فقط به تولیدات داخلی گره زد.
هزینه‌بر بودن خط تولید داخل
معصومی استفاده از تولیدات داخلی که هنوز به سطح کیفی مطلوبی نرسیده‌اند را باعث افزایش چشمگیر هزینه تمام‌شده تولیدات و فعالیت‌های بخش معدن عنوان کرد و گفت: در نگاه نخست شاید تولیدات داخلی ارزان‌تر از محصولات خارجی باشند اما مهم‌ترین پیامد استفاده از تجهیزات کم‌کیفیت تولید داخل، کاهش بهره‌وری چشمگیر معادن و افزایش هزینه تمام‌شده است چراکه اغلب این تجهیزات سطح کیفی مطلوبی ندارند و در بازه‌های زمانی کوتاه، از کار می‌افتند. از این رو، معدنکار باید هزینه‌های زیادی را بابت تعمیر و نگهداری این تجهیزات، تامین قطعات آنها و همچنین زیان توقف خط تولید بپردازد. این موضوع باعث افزایش هزینه‌های معدنکاری و کاهش بهره‌وری معادن و خط تولید می‌شود. در این صورت تنها زیان فعالان معدنی افزایش می‌یابد و نمی‌توان استفاده از ماشینآلات تولید داخل را به سود اقتصاد و توسعه بخش معدن دانست. از سوی دیگر، تولیدات خارجی به‌طور معمول گران‌تر از دستگاه‌های تولید داخل هستند اما بهره‌وری و کار‌آیی این تجهیزات بسیار بیشتر بوده و فعالان معدنی با خاطری آسوده می‌توانند از این تجهیزات استفاده کنند.
تاثیرات مثبت دانش‌بنیان‌ها
محمد قضایی، فعال معدنی در گفت‌وگو با صمت مهم‌ترین بخش شعار سال را توجه به نگاه دانش‌بنیان در کشور می‌داند. او نقش شرکت‌های دانش‌بنیان در تولید بخش معدن و سایر فعالیت‌های معدنی را تاثیرگذار توصیف کرد و توجه به این مسئله را از الزامات امروزه مدیریت در بخش معدن دانست. قضایی همچنین مهم‌ترین مزیت توسعه فعالیت‌های مبنی بر رویکرد دانش‌بنیان را رفع چالش‌های فعلی و مهم معادن عنوان کرد و در این‌باره توضیح داد: در بخش معدن، مشکلات و چالش‌های متعددی وجود دارد که باعث شده تولید در این حوزه دستخوش تغییر شود. کاهش تولید معادن نیز در ادامه بر اشتغالزایی و دیگر ابعاد اقتصادی تاثیرگذار خواهد بود. باید به این نکته تاکید کرد که شرکت‌های دانش‌بنیان و انجام فعالیت‌های مبنی بر فناوری و نوآوری می‌تواند بسیاری از این معضلات را برطرف کند.
بهره‌مندی از ظرفیتهای معدنی
قضایی به وجود ظرفیتهای مطلوب معدنی به‌عنوان فرصتی مناسب برای بهره‌برداری‌های گسترده اقتصادی از این بخش اشاره کرد. او توسعه بخش معدن و بهبود اقتصاد معدنی را یکی دیگر از پیامدهای بکارگیری روش‌های مبتنی بر رویکرد دانش‌بنیان در این عرصه دانست و در ادامه گفت: ضرورت وجود تکنولوژی در فعالیت‌های اکتشافی، فرسودگی تجهیزات معدنی، پیربودن تفکرات مدیریتی حاکم بر معادن، نبود زمینه مناسب فعالیت واحدهای فرآوری و چالش‌های مربوط به بازاریابی و فروش محصولات معدنی همگی از مهم‌ترین مشکلات فعلی بخش معدن هستند و رفع تمامی این چالش‌ها با توجه بیشتر به شرکت‌های دانش‌بنیان و ظرفیتهای بالقوه آنها امکان‌پذیر است. این عضو هیات مدیره شرکت زغال‌سنگ پروده طبس در ادامه صحبت‌های خود تصریح کرد: تاثیر شرکت‌های دانش‌بنیان در رفع مشکلات تجهیزاتی معادن، بکارگیری روش‌های به‌روز برای فرآوری مواد معدنی و سایر موارد فنی، واضح است اما در این میان باید به اهمیت و نقش آنها در سایر فعالیت‌ها مانند مدیریت بخش معدن، بازاریابی و فروش و مسائل اینچنینی اشاره کرد. وجود نگاه دانش‌بنیان در بدنه مدیریت معادن می‌تواند راهگشای فعالیت این بخش شده و افزایش تولید
و همچنین اشتغالزایی را به همراه داشته باشد.
سخن پایانی
معادن به عنوان حلقه نخست زنجیر تولید، می‌توانند نقشی کلیدی نه‌تنها در امور جاری تولیدی بلکه در توسعه اقتصادی کشور داشته باشند. شرکت‌های دانش‌بنیان با بهره‌گیری از دانش روز و همچنین خلق فناوری و نوآوری می‌توانند از بازوهای یاری‌گر مهم فعالان معدنی باشند.
