افتتاح فازهای سه‌گانه پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس و شیوع کرونا در سال ۱۳۸۹ در مثبت شدن تراز تولید بنزین موثر بود و منجر به صادرت آن شد. عواملی که به مرور اثر خود را از دست داد و حالا با ناترازی بنزین مواجه شده‌ایم.به باور کارشناسان، با توجه به روند رشد مصرف بنزین در کشور اگر سیاست‌های دقیق و عاجلی را در پیش نگیریم، قطعا در آینده با مشکلات جدی مواجه خواهیم شد. این گروه معتقدند در صورت ادامه روند فعلی مصرف، حتی ممکن است مجبور به واردات بنزین در حجم بالا و صرف منابع ارزی شویم.برخی از پیش‌بینی‌ها نیز حاکی از آن است که با روند فعلی، ایران در ۱۰ سال آینده، نیاز به واردات روزانه ۱۱۰ میلیون لیتر بنزین خواهد داشت. یعنی درآمد صادرات روزانه یک میلیون بشکه نفت ایران با نرخ ۷۰ دلار باید صرف واردات بنزین شود. بنابراین رفع مشکل ناترازی بنزین از الزاماتی است که باید با جدیت دنبال شود که نیازمند اجرای سیاست‌های مختلفی ازجمله دوگانه‌سوز کردن خودروها، افزایش ظرفیت تولید «سی.ان.جی» و پالایشگاهی کشور، کنترل قاچاق بنزین، تقویت ناوگان حمل‌ونقل عمومی و مدیریت ترافیک در شهرهای کلان و بهبود کیفیت خودروهای داخلی در کنار خروج خودروهای فرسوده از ناوگان حمل‌ونقل است. در این گزارش به مشکل ناترازی بنزین و لزوم چاره‌اندیشی برای رفع آن در گفت‌وگو با کارشناسان پرداخته است.

دلایل بروز ناترازی بین تولید و مصرف بنزین

موضوع ناترازی بنزین یکی از مشکلات عمده حاکمیت اقتصادی ایران است. این مشکل هم جنبه عرضه و هم جنبه مصرف را تحت تاثیر قرار می‌دهد. برای حل مشکل ناترازی بنزین در طرف تقاضا یا مصرف باید روی صنعت خودرو متمرکز شد. این درحالی است که بسیاری از کارشناسان بر حل معضل خودروهای فرسوده برای کاهش مصرف بنزین تاکید دارند که تنها راهکار حل این معضل نیز اسقاط خودروهای فرسوده و تسریع در تعویض این خودروهاست. از سوی دیگر با تنوع‌بخشی در سبد سوختی تولیدات جدید و تولید خودروهای با موتور کم‌مصرف، می‌توان مصرف بالای سوخت را کنترل و مدیریت کرد. در تنوع‌بخشی به سبد مصرف سوخت خودروهای سواری، می‌توان توان استفاده از سوخت CNG علاوه به بنزین را به تولیدات جدید اضافه کرد و یا به تولید خودروهای هیبریدی پرداخت. کارشناسان بر توجه شرکت‌های خودروسازی به موارد یاد شده تاکید دارند.

برخی دیگر نیز معتقدند، نرخ پایین بنزین و گرانی خودرو در ایران شرایطی را رقم زده است که بنزین قربانی شده و در این آشفته‌بازار تولید خودروهای غیراستاندارد، غیربهینه و غیرعادی به مصرف بالای بنزین، به این ناترازی دامن می‌زند. در این بین برای رفع ناترازی بنزین در ایران، برتمرکز بر بهبود وضعیت صنعت خودروسازی کشور، اسقاط خودروهای فرسوده و متنوع‌سازی سبد سوخت خودروهای تولیدی جدید تاکید می‌شود.

بنزین ارزان انگیزه قاچاق را بالا می‌برد

فریدون عباسی، عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با با اشاره به پایین بودن نرخ بنزین در کشورمان نسبت به کشورهای دیگر تصریح کرد: تاثیر نرخ پایین بنزین را باید در میزان قاچاق این سوخت مشاهده کرد. تفاوت نرخ این ماده در داخل کشور با کشورهای دیگر باعث می‌شود که انگیزه‌ای برای قاچاق به وجود بیاید. قاچاق بنزین نیز عاملی است که در بروز ناترازی فعلی بنزین اثرگذار بوده است.

عباسی با تاکید بر اعمال سیاست‌هایی برای رفع ناترازی بنزین گفت: فعلا می‌توان ناترازی موجود را با واردات بنزین در زمان اوج مصرف، مثل تعطیلات نوروز و تابستان برطرف کرد. در غیر این صورت با مشکل مواجه ناترازی تولید با مصرف مواجه خواهیم شد.

وی ادامه داد: وجود خودروهای فرسوده نیز عاملی موثر در بروز ناترازی بنزین است. از رده خارج نکردن خودروهای فرسوده در نهایت باعث بالا رفتن میزان مصرف بنزین و دامن زدن به مشکل ناترازی می‌شود. خودروهای تولیدی نیز به لحاظ کیفیت هنوز به سطحی نرسیده‌اند که مصرف ۳ الی ۵ لیتر در هر ۱۰۰ کیلومتر پیمایش را داشته باشند. این امر نیز مشکل ناترازی را تشدید کرده است.

عباسی با اشاره به لزوم اصلاح صنعت خودروسازی کشور گفت: باید تولید خودروهای با کیفیت بالا و کم‌مصرف در کشور در دستور کار قرار بگیرد. لازم است، سیاست‌هایی به خودروسازان دیکته شود که تولید خودروهای با مصرف بهینه را دنبال کنند. درغیر این صورت در آینده شاهد شکل‌گیری صف‌های طولانی بنزین خواهیم بود.

وی با تاکید بر ارائه تسهیلات تولید بنزین در کشور گفت: همین‌که دارنده منابع عظیم انرژی هستیم، کافی نیست. باید سیاست‌هایی اعمال کنیم که بانک‌ها به سمت اعطای وام به سرمایه‌گذاران بروند و انگیزه‌ای در بخش خصوصی برای فعالیت در حوزه پالایشگاهی کشور به وجود بیاوریم.

شفاف‌سازی کنیم

عضو کمیسیون انرژی مجلس خاطرنشان کرد: باید این اطمینان را در سرمایه‌گذاران ایجاد کنیم که می‌توانند با نرخ مناسب به عرضه بنزین تولیدی خود بپردازند و آن را بفروشند.

وی ادامه داد: از طرف دیگر، برای سرمایه‌گذاران باید مشخص کنیم که نفت خام با چه قیمتی در اختیارشان قرار می‌گیرد و قیمت‌گذاری بنزین به چه صورتی خواهد بود. این شفاف‌سازی‌ها در ایجاد انگیزه برای سرمایه‌گذاران موثر خواهد بود.

وی با تاکید بر ضرورت چاره‌اندیشی برای حل مشکل ناترازی بنزین افزود: باید طوری سیاست‌گذاری کنیم که تولید فرآورده از جمله بنزین برای پالایشگاه‌ها صرفه اقتصادی داشته باشد.

لزوم اصلاح مصرف بنزین در صنعت خودرو

عبدالعلی رحیمی مظفری، عضو کمیسیون انرژی مجلس در گفت‌وگو با درباره سیاست دولت در بحث تنوع بخشیدن به سوخت مصرفی خودروهای تولیدی گفت: باید در زمینه کاهش مصرف بنزین دو سیاست جدی در وضعیت تولید خودرو در پیش بگیریم؛ اول بحث اسقاط خودروهای فرسوده است که باید زیرساخت و مشوق‌های لازم برای آن دیده شود و بحث بعدی تقویت سوخت جایگزین برای مصارف خودروهای شخصی و خودروهای فعال در صنعت حمل‌ونقل کشور است. همچنین تولید خودروهای هیبریدی و دوگانه‌سوز نیز باید در دستور کار قرار گیرد. مظفری با اشاره به اقدامات وزارت نفت در زمینه افزایش زیرساخت‌ها و توسعه استفاده از CNG گفت: استفاده از سوخت جایگزین چندین مزیت جدی دارد. یکی مبحث استفاده از سوخت پاک‌تر است که به صورت هیبریدی یا CNG سوخت پاک‌تر قابل‌عرضه است و دیگر بحث آلایندگی بالای بنزین را نداریم و همچنین امکان در دسترس قرار دادن این سوخت‌ها در کلیه کشور و بدون تهدید ناترازی است که این موضوع نیز اهمیت دیگر تقویت سوخت جایگزین و دوم را می‌رساند.

چشم‌انداز را مشخص کنیم

عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی با تاکید بر رعایت استاندارد در تولید خودروهای دوگانه‌سوز گفت: توزیع گاز و برق در سراسر کشور با شرایط ایمن‌تری نسبت به بنزین انجام می‌شود و پایداری بیشتری در توزیع دارد.

وی افزود: در صورت اصلاح مصرف بنزین از طریق افزایش عرضه سوخت دوم و جایگزین، با گزینه تسهیل صادرات بنزین نسبت به سایر سوخت‌های جایگزین مواجه هستیم. حتی با جایگزینی سوخت دوم و مصرف بیشتر آن در کشور می‌توان به طراحی بهتری در چشم‌انداز تولید و صادرات بنزین دست یافت که کالایی کاملا اقتصادی و درآمدزاست.

رحیمی‌مظفری در پایان تاکید کرد: در شرایط فعلی وضعیت تولید و مصرف بنزین مساعد نیست و با هیبریدی یا دوگانه‌سوز کردن خودروها و تقویت سوخت دوم، وضعیت ناترازی بنزین بهبود می‌یابد.

اقدامات کلیدی برای بهبود مصرف بنزین

براساس برآوردهای صورت گرفته، یکی از مشکلات بزرگ در زمینه حکمرانی اقتصادی ایران، مسئله ناترازی بنزین است. ناترازی بنزین در هر دو سمت دارد یکی مشکلات طرف عرضه و عدم توسعه ظرفیت پالایشگاهی یا سوخت‌های جایگزین بنزین است و دیگری مسئله بهینه‌سازی مصرف. در زمینه بهینه‌سازی مصرف بنزین، باید به این نکته توجه داشت که به دلیل گران بودن نرخ بنزین در دیگر کشورها، مصرف بنزین به خودی خود با سیگنال‌دهی قیمتی حل‌شده است. ولی در ایران به دلیل نرخ پایین بنزین و بالعکس نرخ بالای خودرو، بنزین قربانی اصلی این وضعیت شده و گاهی تولید خودروهای غیراستاندارد، نیز به ناترازی بنزین و شدت بالای مصرف دامن زده است. بنابراین یکی از جنبه‌های کلیدی در رسیدگی به موضوع ناترازی بنزین در ایران، بهبود وضعیت صنعت خودروی کشور است.

از سوی دیگر، اعمال تسهیلات اجرای سیاست‌های استفاده از سوخت دوگانه در صنعت خودرو نیز الزامی است. در این بین وزارت صنعت، معدن و تجارت می‌تواند ضمن ایجاد ایستگاه‌های شارژ این خودروها، توسعه و ساخت خودروهای هیبریدی در ایران را تشویق کند. همچنین به‌منظور ایجاد انگیزه در پذیرش خودروهای سوخت جایگزین، دولت باید مشوق‌های مالی مانند معافیت‌های مالیاتی و یارانه برای کسانی که خودروهای CNG یا هیبریدی خریداری می‌کنند، در نظر بگیرد. علاوه بر این، دولت می‌تواند با شرکت‌های خصوصی برای ایجاد شبکه‌ای از جایگاه‌های CNG در سراسر کشور همکاری کرده و سوخت‌گیری خودروها را تسهیل کند.

علاوه بر این موارد، برای کاهش مصرف بالای بنزین در ایران، باید استانداردهای سخت‌گیرانه‌تری در مصرف سوخت برای خودروهای جدید اعمال شود. درحال‌حاضر میانگین مصرف سوخت خودروهای جدید در ایران نسبت به نمونه‌های خارجی بسیار بالاست.

بنابراین باید ترویج تولید و فروش خودروهای کم‌مصرف‌تر در دستور کار قرار گرفته و همکاری دولت و خودروسازان برای توسعه و تولید خودروهایی با موتورهای کم‌مصرف جدی‌تر از گذشته شود. علاوه بر این، ارائه مشوق‌های مالیاتی و یارانه برای خرید خودروهای کم‌مصرف می‌تواند مصرف‌کنندگان را تشویق به انتخاب گزینه‌های اقتصادی‌تر کند. در نهایت، باید اجرای یک سیستم برچسب‌گذاری اجباری مصرف سوخت برای خودروهای جدید در نظر گرفته شود.

سخن پایانی

حل مسئله ناترازی بنزین در ایران نیازمند رویکردی جامع است که هم جنبه عرضه و هم جنبه مصرف را موردتوجه قرار دهد. ایران با تمرکز بر بهبود وضعیت صنعت خودروسازی کشور، اسقاط خودروهای فرسوده، تنوع بخشیدن به سبد سوخت خودروهای تولیدی جدید و اعمال استانداردهای سخت‌گیرانه‌تر در بهینه‌سازی سوخت، می‌تواند مصرف بنزین را به میزان قابل‌توجهی کاهش دهد. این اقدامات نه‌تنها به کاهش وابستگی کشور به بنزین کمک می‌کند، بلکه شیوه‌های حمل‌ونقل پایدارتر و سازگار با محیط‌زیست را نیز ترویج می‌کند.