ماشین‌آلات و تجهیزات، فناوری، مواد و انرژی، منابع انسانی، روش‌های کار و مدیریت همگی از مهم‌ترین عوامل اثرگذار بر بهره‌وری هستند. براساس فاکتورهای یادشده، فعالان صنعتی و معدنی تلاش می‌کنند با ارائه راهکارهایی همچون کاهـش ضایعات، نوسازی و توسعه فناوری، استفاده از اسـتعدادهای نیروی کار و... زمینه بهبود و ارتقای بهره‌وری را در این بخش فراهم کنند.

تولید با تمام ظرفیت، محرک توسعه

هوشنگ گودرزی، رئیس هیات‌مدیره سندیکای صنایع آلومینیوم ایران در گفت‌وگو با عنوان کرد: توجه به فاکتورهای ارتقای بهره‌وری، نقش اساسی و سازنده‌ای در توسعه و بهبود عملکرد صنایع دارد. بهره‌وری رابطه مستقیمی با مقدار تولید، نوع و کیفیت تولید و تامین بازار دارد. فاکتورهای ارتقای بهره‌وری در صنایع آلومینیوم نیز از اهمیت و اثرگذاری ویژه‌ای برخوردار هستند. بهره‌وری در صنعت آلومینیوم در بخش‌های گوناگون متفاوت است. در حال‌ حاضر، صنایع پایین‌دستی آلومینیوم کشور از بهره‌وری بالاتری در مقایسه با صنایع بالادستی برخوردار هستند، چرا که صنایع بالادستی آلومینیوم در کشور ما بیشتر برای تولید هر تن شمش از نیروی کار بیشتری نسبت به استانداردهای جهانی استفاده می‌کنند. در واقع نیروی مازاد به آنها تحمیل شده است. همین موضوع نیز از بهره‌وری این مجموعه‌ها کاسته است. وابستگی صنایع بالادستی به دولت، زمینه چنین چالشی را فراهم کرده، در حالی که مالکیت و مدیریت صنایع پایین‌دستی این زنجیره در اختیار بخش خصوصی است و شاهد چنین کاستی‌هایی در این بخش نیستیم.

این فعال صنعت آلومینیوم افزود: ارتقای میزان بهره‌وری در صنایع پایین‌دستی به‌مراتب بیشتر موردتوجه است. تکمیل ظرفیت واحدهای تولیدکننده محصولات آلومینیومی تاثیر بسزایی بر رشد تولید و ارتقای بهره‌وری آنها دارد؛ با این وجود شاهد هستیم که امکان افزایش تولید برای برخی محصولات آلومینیومی وجود ندارد، چرا که ظرفیت تولید آنها بیش از نیاز بازار داخلی است؛ در چنین مواردی، صادرات محصولات مازاد نیاز داخلی بهترین راه‌حل برای بهره گرفتن از ظرفیت‌های داخلی است. با این حال، حضور در بازار صادراتی برای این فعالان صنعتی طی سال‌های اخیر به‌دلیل بالا بودن نرخ مواد اولیه با سوددهی همراه نیست. در نتیجه میزان صادرات این صنایع بسیار محدود است، البته در یک سال گذشته و باوجود افزایش نرخ ارز، صادرات محصولات آلومینیومی نیز به مرحله سوددهی رسیده است.

چالش یادشده در حالی عملکرد و بهره‌وری صنایع پایین‌دستی آلومینیوم کشور را متاثر می‌کند که در مواردی شاهد هستیم تولیدکنندگان شمش آلومینیوم محصول خود را با قیمت‌های به‌مراتب پایین‌تری صادر می‌کنند؛ همین اقدام نیز مانع رقابت‌پذیری واحدهای پایین‌دستی در رقابت‌های جهانی است.

خطر افزایش هزینه سربار تولید

آریا صادق‌نیت حقیقی، عضو هیات‌مدیره سندیکای صنایع آلومینیوم ایران در گفت‌وگو با اظهار کرد: تولید با ظرفیت پایین به‌منزله کاهش بهره‌وری در مسیر تولید است. بیشتر تولیدکنندگان آلومینیوم در کشور ما به‌دلایل مختلف با ظرفیت پایین‌تر از ظرفیت اسمی خود فعالیت می‌کنند، همین موضوع نیز موجب می‌شود هزینه‌های سربار تولید در این مجموعه‌ها به‌شدت افزایش پیدا کند و در نتیجه نرخ تمام‌شده تولیدات افزایش می‌یابد. در چنین شرایطی این تولیدکنندگان حتی نمی‌توانند در عرصه رقابت و فروش، حضور موفقی را از خود به‌نمایش بگذارند، در نتیجه بازنده رقابت با محصولات مشابه خارجی خواهند شد. در چنین شرایطی، بهره‌وری تولید در این مجموعه‌ها تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد و از میزان سوددهی این شرکت‌ها کاسته می‌شود. وی در ادامه افزود: صنایع به‌دلیل تحریم‌ها دسترسی محدودی به فناوری‌های روز دارند. در چنین شرایطی هزینه‌های تولید در این مجموعه‌ها روزبه‌روز افزایش می‌یابد. در واقع با بهره‌گیری از تجهیزات نوین و پیشرفته، راندمان تولید، ارتقا و محصولات پرت کاهش می‌یابد. باوجود این، سال‌های متمادی تحریم و چالش‌هایی که تولیدکنندگان برای تامین نقدینگی موردنیاز خود دارند، موجب شده امکان تامین تجهیزات و فناوری‌های نوین در کشور ما محدود شود. این کمبود فقط مختص صنایع پایین‌دستی آلومینیوم نیست و تولیدکنندگان صنایع بالادستی نیز با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند. این ضعف در حالی است که بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته، راندمان تولید را افزایش و مصرف انرژی را به‌شدت کاهش می‌دهد؛ یعنی اثر مستقیم بر بهای تمام‌شده محصول و رقابتی بودن تولید دارد و به‌کسب سهم بیشتری از بازار منجر می‌شود.

با این حال، دور بودن از فناوری‌های نوین نتوانسته از کیفیت شمش و محصولات آلومینیومی ایران بکاهد، چرا که حضور نیروی متخصص، این ضعف را جبران کرده است. وی در ادامه افزود: حضور نیروی انسانی متخصص در صنعت آلومینیوم کشور، پس از منابع غنی انرژی، دومین مزیت این صنعت به‌شمار می‌رود که زمینه رشد و توسعه آن را فراهم کرده است،همان‌طور کشورهای منطقه که صنعت آلومینیوم پیشرفته‌ای دارند، بیشتر از نیروهای خارجی برای کارهای تخصصی و مدیریت بهره می‌گیرند. حقیقی افزود: تولید در بخش خصوصی با بهره‌وری بیشتری همراه است، چرا که مدیریت هزینه برای این تولیدکنندگان اهمیت بیشتری دارد. این شرکت‌ها بیشتر به تناسب دخل و خرج‌شان هزینه می‌کنند و با چالش مازاد نیروی انسانی روبه‌رو نیستند، مگر آنکه بخواهند افراد آموزش‌دیده را در شرایط خاص حفظ کنند. همین موضوع نیز تاثیر بسزایی بر بهبود شرایط تولیدی آنها دارد. اما به‌طورمعمول صنایع بالادستی آلومینیوم کشور ما با مشکل سربار نیروی کار روبه‌رو هستند. به‌جرات می‌توان گفت حدود ۳۰ درصد نیروی انسانی در این مجموعه‌ها مازاد بر نیاز آنها است. در چنین شرایطی، هزینه‌های تولید در این شرکت‌ها افزایش می‌یابد و به تولیدکنندگان صنایع پایین‌دستی فشار وارد خواهد شد.

سخن پایانی

منظور از بهره‌وری این است که با افزایش راندمان و کاهش نرخ تمام‌شده، محصولی با کیفیت قابل‌قبول و رقابت‌پذیر تولید کنیم. تداوم فعالیت یک مجموعه تولیدی بدون‌توجه به پارامترهای بهره‌وری ممکن نیست. برهمین اساس نیز در طول سال‌های گذشته بهره‌وری و شاخصه‌های اثرگذار بر آن، موردتوجه سیاست‌گذاران قرار گرفته است.