براساس اخبار اعلام‌شده، سامانه‌های مبتنی بر بلاکچین موردتایید وزارت صنعت، معدن و تجارت و بانک مرکزی قرار خواهد گرفت تا از ابراز رمزارزها در فضای بین‌المللی و مدیریت تجارت خارجی و در نهایت کمک به دور زدن تحریم‌ها بهره گرفته شود. استفاده از ظرفیت رمزارزها برای انتقال اعتبار از واردکنندگان به صادرکننده و همین‌طور سایر فعالیت‌های تجاری، امری ممکن و اقدامی مثبت در راستای توسعه تجارت خارجی است. به‌ویژه در شرایط فعلی که کشور با بحران کمبود ارز برای تامین مهم‌ترین کالاهای وارداتی خود مواجه بوده، بکارگیری سازکارهای جایگزین این‌چنینی می‌تواند راه‌حلی مطلوب و به‌صرفه باشد. اما این طرح همچنان در حد وعده باقی مانده و زمان اجرای دقیق آن مشخص نیست. فعالان صنعت رمزارز عقیده دارند دولت فاصله زیادی تا اجرای طرح‌های توسعه‌ای این‌چنینی داشته و نبود بسترهای قانونی الزام‌آور در بدنه دستگاه‌های دولتی و نظارتی دلیل اصلی آن است. در این گزارش، در رابطه با موانع اجرای فعالیت‌های تجاری با رمزارزها و خلأهای قانونی صنعت ماینینگ، با کارشناسان و فعالان این حوزه به گفت‌وگو پرداخته است.

ورود رمزارز به مبادلات تجاری

رئیس کل سازمان توسعه تجارت خبر از استفاده از رمزارزها در صادرات و واردات کشور داد. معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت ضمن بیان این مطلب افزود: در صادرات و واردات کشور از رمزارزها استفاده خواهیم کرد. علیرضا پیمان‌پاک با بیان این مطلب، افزود: بیش از ۱۵ جلسه کارشناسی با بانک مرکزی داشتیم و در این زمینه به جمع‌بندی رسیدیم.

وی بیان کرد: برای استفاده از رمزارز به‌عنوان یک کالا و یک عامل انتقال اعتبار در تجارت بین‌المللی در حال رسیدن به جمع‌بندی با بانک مرکزی هستیم و سازکارهای لازم برای آن را پیاده کردیم که طی هفته‌های اخیر عملیاتی می‌شود. در این راستا رمزارزهای متداول جهانی در قالب بسترهای ایجادشده به واردکننده کالا منتقل می‌شود و انتقال اعتبار موردنیاز به‌جای ارز، صراف و سیستم‌های سخت دیگر به‌راحتی در سامانه‌ها انجام می‌گیرد.

پیمان‌پاک درباره نوع رمزارزها گفت: در داخل کشور با توافقات انجام‌شده با بانک مرکزی، رمزارزهای مجاز در فرآیند واردات مورداستفاده قرار می‌گیرند.

در سامانه جامع تجارت این موضوع پیاده‌سازی و در ثبت سفارش‌ها این رمزارزها مورداستفاده قرار خواهند گرفت.

نبود بسترهای قانونی تجارت با رمزارز

امید علوی، رئیس هیات‌مدیره انجمن بلاکچین ایران در گفت‌وگو با ، به وجود مصوبات مختلف برای استخراج قانونی رمزارز و استفاده از آنها در مباحث تجاری اشاره کرد. او معتقد است دست‌های پنهان، مانع از اجرایی شدن این مصوبات در متن فعالیت‌های اقتصادی است. علوی در این‌باره توضیح داد: از سال ۱۳۹۸، هیات دولت مصوبات مختلفی را برای انجام فعالیت ماینینگ به‌طور قانونی و همچنین انجام واردات کالا با استفاده از رمزارزها اعلام کرد، اما در هیچ‌کدام از این 2 مورد مذکور، شاهد اجرایی شدن مصوبات و ساماندهی فعالیت مربوط به حوزه رمزارزها نبودیم، چرا که باوجود تصمیمات دولت، در بانک مرکزی هنوز هیچ سازکار مناسب و دستورالعمل اجرایی برای بهره‌مندی از ابعاد تجاری رمزارزها تدوین و اعلام نشده است.

این فعال صنعت رمزارز ادامه داد: نهادهای امنیتی و دستگاه‌های نظارتی امروز دغدغه‌های مهمی نسبت به فعالیت ماینینگ در کشور دارند که تمامی این نگرانی‌ها با تدوین دستورالعمل‌های اجرایی و قانونی مناسب، قابل رفع شدن هستند.

اما باید خاطرنشان کرد: انجام واردات با استفاده از رمزارزها، پیچیدگی صنعت ماینینگ را نداشته و با مهیاسازی بستر مناسب قانونی، این اتفاق به‌سادگی امکان‌پذیر است. اما همین نبود بستر برای نقل‌وانتقالات و به‌رسمیت شناختن فعالیت‌های وارداتی با رمزارزها، از مهم‌ترین خلأهای صنعت ماینینگ در کشور است.

بانک مرکزی رمزارز را قبول ندارد

علوی در ادامه صحبت‌های خود نبود قوانین مناسب در بانک مرکزی برای انتقالات رمز ارز در فعالیت‌های تجاری را یکی از مشکلات مهم صنعت ماینینگ معرفی کرد و توضیح داد: از مهم‌ترین مشکلات امروز فعالان صنعت ماینینگ در کشور، نبود بسترهای قانونی مناسب برای نقل‌وانتقالات داخلی و خارجی است، به این معنا که در نهادهایی مانند بانک مرکزی یا سازمان امور مالیاتی، قانونی برای انجام فعالیت‌های تجاری رمزارزها تدوین نشده است.

وی افزود: به‌عنوان مثال یک ماینر از وزارت صنعت، معدن و تجارت مجوز فعالیت دریافت و به‌صورت کاملا قانونی بیت‌کوین استخراج کرده است.

حال این ماینر توانسته با تمام موانع و مشکلات موجود، با تولیدکننده یا فعال تجاری در خارج از کشور برای واردات مواد اولیه یا کالاهای موردنیاز کشور، ارتباط برقرار کند تا به‌جای ارز، با رمزارز بهای واردات را بپردازد. مشکل اساسی نبود بسترهای قانونی در داخل کشور است، چرا که بانک مرکزی رمزارز را به‌عنوان منشأ ارز واردات قبول ندارد.

رئیس هیات‌مدیره انجمن بلاکچین ایران تصریح کرد: فعالان صنعت ماینینگ مشکلات مختلفی برای فروش و کسب درآمد خود داشته که در حال‌ حاضر دولت به آن توجهی ندارد. فعالان این صنعت رمزارزهای استخراجی خود را به‌دلیل نبود بستر برای فروش یا مبادله نگه داشته‌اند یا در فضاهای غیررسمی و توسط سازکارهای مجهول توانسته‌اند به‌میزان محدود بفروشند. این فروش محدود تنها هزینه برق فعالان صنعت ماینینگ را تامین کرده و غیر از آن سودآوری دیگری برای آنها ندارد.

دارایی‌های مردم در خطر کلاهبرداری

رئیس هیات‌مدیره انجمن بلاکچین ایران، نبود قوانین مناسب برای مباحث تجاری رمزارزها را دلیل اصلی افزایش تخلفات و جرائم مربوط به این حوزه معرفی کرد. او دراین‌باره توضیح داد: باید در ابتدا تاکید کرد استفاده از رمزارزها در مباحث تجاری می‌تواند کمک شایانی به اقتصاد کشور کند، اما شرکت‌های بزرگ واردکننده که برای تامین ارز فعالیت‌های وارداتی خود دست به استخراج رمزارز زده‌اند، به‌دلیل تدوین نشدن سازکار مناسب تجارت با رمزارزها از سوی دولت و بانک مرکزی، هنوز نتوانسته‌اند از رمزارزهای خود استفاده کنند. از سویی دیگر به‌دلیل نبود قوانین رسمی، سکوهای تبادل فعلی در حوزه رمزارز، به‌صورت غیرقانونی فعالیت دارند.

علوی تاکید کرد: پس از گذشت حدود ۶ سال از اوج گرفتن فعالیت‌های مربوط به صنعت رمزارز در ایران، دولت هنوز هیچ فضایی را به‌صورت رسمی و قانونی برای تعاملات تجاری این حوزه فراهم نکرده است. این موضوع سبب شده تا دارایی‌های مردم در معرض خطر قرار گیرند. باید خاطرنشان کرد: کمبودهای قانونی در یک بخش صنعتی ـ اقتصادی می‌تواند فضا را برای افزایش جرم و کلاهبرداری مهیا کند.

وی افزود: همچنین به‌دلیل نبود ظرفیت‌های قانونی در قوه قضاییه برای مقابله با جرائم مربوط به فعالیت‌های تجاری صنعت ماینینگ، مردم موردحمایت نهادهای دولتی و دستگاه‌های نظارتی قرار نگرفته‌اند که این یک ضعف بزرگ قانونی در کشور است.

صنعت ماینینگ و تمام تعاملات تجاری مربوط به آن در حال ‌حاضر بلاتکلیف است و می‌توان گفت دولت و بانک مرکزی در رابطه با ساماندهی فعالیت‌های این حوزه کوتاهی کرده‌اند و دارایی‌های مردم در خطر است.

تجارت خرد با رمزارز تامین خواهد شد

علوی در پایان صحبت‌های خود به اهمیت استفاده از رمزارزها در مسائل تجاری تاکید کرد. او معتقد است بخش عمده‌ای از مسئله ارزبری تجارت خرد کشور توسط رمزارزها می‌تواند رفع شود. رئیس هیات‌مدیره انجمن بلاکچین ایران اظهار کرد: شفافیت و قانونمند شدن فعالیت‌های تجاری صنعت رمزارزها و کوتاه شدن دست‌های پنهان که مانع ساماندهی این بخش هستند، به سود کشور خواهد بود.

مسائل تجارت خارجی کشور به 2 دسته تجارت دولتی (کلان) و تجارت خرد تقسیم‌بندی می‌شود. تجارت دولتی و کلان کشور مانند صادرات نفت و پتروشیمی، واردات اقلام استراتژیک مانند گندم و جو و امثال این موارد است.

در حال‌ حاضر نمی‌توان از رمزارزها برای این نوع تجارت بهره گرفت. وی ادامه داد: به تجارت روزانه زیر 10 میلیون دلار، تجارت خرد اطلاق می‌شود که ایران توانایی پرداخت این میزان رمزارز را به‌عنوان بهای واردات دارد.

باید در نظر داشت، نیاز ارزی در تجارت خرد، فشار زیادی به بازار ارز وارد می‌کند و در عمل بهای ارز در بازار آزاد متناسب با توازن میان عرضه و تقاضا تعیین می‌شود، از این‌رو پاسخگویی به نیاز ارزی تجارت خرد سبب می‌شود تا ضمن تسهیل فعالیت صنایع کوچک، التهاب برای تامین ارز فعالیت‌های تجاری در بازار کاهش یابد.

مصوبات، پشتوانه اجرایی داشته باشند

مسیح علوی، عضو انجمن فناوران زنجیره بلوکی انجمن بلاکچین ایران در گفت‌وگو با ، اجرایی نشدن متن قوانین مربوط با صنعت ماینینگ توسط نهادهای دولتی را رویکردی مخرب توصیف کرد و در این‌باره گفت: امروزه فارم‌های قانونی در حوزه رمزارزها فعال بوده و به صنعت ماینینگ می‌پردازند، اما مشکلاتی را که در مسیر فعالان قانونی صنعت رمزارز وجود دارد، نمی‌توان نادیده گرفت. در سال ۱۳۹۸، هیات‌وزیران مصوبه‌ای تصویب کرد که بنا بر آن، چارچوب‌های قانونی برای فعالیت صنعت ماینینگ مشخص شده است. در انتهای این مصوبه (مصوبه ۵۸۱۴۴ هیات وزیران) نیز ذکر شده اگر فعالان صنعت رمزارز، از رمزارزهای استخراجی خود برای فعالیت‌های وارداتی و تجاری استفاده کنند، مشمول مالیات با نرخ صفر خواهند شد. وی ادامه داد: برخلاف وجود این مصوبه، به‌دلیل تعریف نشدن بسترهای قانونی برای اجرای آن از سوی بانک مرکزی یا دیگر نهادهای دولتی درگیر در این مسئله، فعالان صنعت ماینینگ با مشکلات فراوانی روبه‌رو هستند. باید خاطرنشان کرد:باوجود تلاش‌های فعالان صنعت رمزارز برای ورود به مسائل تجاری و بهبود چرخه‌های اقتصادی، تا زمانی که مصوبات اعلام شده و تصمیمات دولت مبنی بر استفاده از رمزارزها در مباحث تجاری، در متن قانون نهادهایی مانند بانک مرکزی، سازمان امور مالیاتی، قوه قضاییه و... درج نشود، شاهد پیشرفت و حل مشکلات صنعت ماینینگ نخواهیم بود.

مشکلات صنعت ماینینگ با نهادهای دولتی

این عضو انجمن بلاکچین ایران به تشریح مشکلات قانونی فعالیت‌های تجاری صنعتگران حوزه رمزارز پرداخت و گفت: دولت اعلام کرده که تصمیم دارد از ظرفیت رمزارزها برای فعالیت‌های تجاری به‌ویژه واردات بهره گیرد. با تشدید تحریم‌ها علیه ایران، سامانه‌های بانکی برای انتقال ارز کشور دچار مشکل شده و سایر گره‌ها در سیستم سوئیفت برای ایران به‌وجود آمده است. یکی از مزایای مهم استفاده از رمزارزها در بحث واردات، واردات بدون محدودیت ارزی و مشکلات مالی بین‌المللی خواهد بود، اما باوجود تمامی این ظرفیت‌ها، هنوز نهادهای مختلف دولتی توجهی به این مسئله ندارند. وی ادامه داد: اگر فعال صنعت رمزارز بخواهد با رمزارزی که خود استخراج کرده، ثبت سفارش برای واردات داشته باشد، بانک مرکزی هنوز هیچ سامانه‌ای برای احراز این ارز در نظر نگرفته است؛ بنابراین هیچ سفارشی ثبت نخواهد شد.

از سوی دیگر اگر ماینرها بخواهند از مزیت معافیت مالیاتی که در مصوبه ۵۸۱۴۴ هیات‌وزیران ذکر شده، بهره گیرند، سازمان امور مالیاتی هیچ دستورالعملی برای اجرای معافیت مالیاتی صنعتگران رمزارز ندارد. تمام این مسائل خلأهای قانونی است که طی این سال‌ها نه‌تنها دولت به آن توجهی نداشته، بلکه اقدام مناسبی برای ایجاد سازکارهای راهگشا برای توسعه فعالیت‌های تجاری صنعت رمزارز در نظر نگرفته است.

سخن پایانی

ارز دیجیتال یکی از پدیده‌های مهم و جدید در حوزه فناوری‌های مالی به‌شمار می‌رود که باتوجه به کارکردهای تسهیل‌کننده در زمینه پرداخت، مورداستقبال کشورها و بازارهای مالی جهانی قرار گرفته است. امروزه ارز دیجیتال از راه‌های جدید توسعه تجارت بین‌الملل و تغییر ماهیت دارایی‌های غیرفیزیکی به منابع دارای ارزش اقتصادی محسوب می‌شود. به‌بیانی دیگر، ارز دیجیتال نقش اساسی در ظرفیت‌سازی در داخل کشور برای مقابله با محدودیت‌های اقتصادی یا رشد تراز تجاری دولت‌ها دارد؛ زیرا مرز نمی‌شناسد و در یک بستر دیجیتال فعالیت می‌کند، برهمین اساس در دنیای امروز ورود به بازار ارزهای دیجیتال از ارزش و اهمیت بسیار بالایی برای کشورهای جهان برخوردار است.